Шетел тілін оқыту үрдісін ұйымдастыру түрлері
жүктеу/скачать 23,26 Kb.
|
|
Шетел тілін оқыту үрдісін ұйымдастыру түрлері Мақала авторы: Мухашова Актокты Байгалиевна Жұмыс орны: Ақтөбе қаласы, № 31 қазақ орта мектебі Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі қазіргі таңда өзгермелі және өскелең талаптар мен қажеттіліктерді қанағаттандыра отырып, отандық білім саласын әлемдік білім кеңістігіне біріктіруге бетбұрыс жасауда. Бұл білім жүйесін жетілдіру және оны сапалы деңгейге көтеруді алға тартады. Осыған орай, ғылыми–зерттеу барысында әлемдік озық тәжірбиелер мен отандық білім жүйесіндегі ерекшеліктер зерделенуде. Оқу сапасын жетілдіруде білім мақсаттарының күтілетін нәтижеге бағдарлануы жан–жақты білімді, өз мамандығын жетік білетін, бәсекеге түсе алатын жеке тұлғаны дайындауға бағыттайды. Қазіргі уақытта жоғары білім болашақ маманның, әсіресе,студенттің оқу үдерісінде немесе университеттен тыс әлеуетін тиімді оқытудың өткір мәселесі болып табылады. Жоғары оқу орны біздің қоғамымызға жоғары білікті жастарды үздіксіз толтырудың жалғыз көзі болып келеді. Шетел тілдері ; кәсіби шеберліктің маңызды көрсеткіштерінің бірі, ол бизнесте, өнеркәсіпте және т.б. салаларда жиі кездеседі. Жоғарғы оқу орындарында шетел тілдерін оқытуда мамандықты есепке алу принципі үлкен рөл атқарады. Бұл принцип оқу жағдайларын және ауызша кәсіби қарым-қатынасты, мәтіндерді оқуды, мамандық бойынша әдебиеттерді, қажетті жазбалар үлгілерін қамтиды, себебі университеттерде тілдерді меңгеру-студенттердің болашақ мамандығына байланысты қиындықтарды қанағаттандыру үшін қажет. Тілдік емес мамандықтар бойынша оқитын студенттер үшін шет тілінің пәні қайталанады. Көптеген жағдайларда шет тілінің деңгейі төмен. Оқу үрдісінде бұл мәселе тиісті түрде қарастырылу қажет. Оқу үдерісі адам мен ақпарат арасындағы өзара байланыстың дəлелденген негізіне бағдарланған. Оқу барысында белгілі бір білім нәтижелеріне қол жеткізіледі; білімнің әр түрлі салаларында үнемі жаңарып отыратын ақпараттық ағынмен жұмыс жүреді; өз ойлары мен идеяларын (ауызша және жазбаша) басқа адамдарға сенімді және дұрыс айтуды үйренеді; әр түрлі тәжірибелерді, идеяларды және ұғымдарды түсіну негізінде өз пікірін қалыптастырады; проблемаларды шешеді; топта жұмыс істейді. Шет тілдерін үйрететін университет үшін осы нәтижелерді іс жүзінде қолдану маңызды. Мұғалімнің міндеті ; әрбір студенттің оқу үрдісінде ынталандыру, сабақта нақты коммуникативтік жағдай жасау. Осылайша, шет тілдерін үйретудің мақсаты ; әр түрлі қарым-қатынас жағдайында шет тілін іс жүзінде пайдалану қабілетін қалыптастыру. Демек, мұғалім оқу үрдісінде: проблемалық міндеттерді енгізу керек; студенттерді оқыту үдерісіне белсенді қатысуға тарту керек; өз пікірін, ойын білдіруге, тәжірибе бөлісуге мүмкіндік беру қажет; жұпты және топтық жұмысты жиі ұйымдастыруы керек; өмірдің шынайылығына жақын жағдай жасауы қажет; студенттердің санасындағы «тәуелсіздік» түсінігін дамыту керек. Мақсаты мен міндеттері: -оқытуды ұйымдастырудың формаларын пайдалану әдістемесіне талдама жасау; -оқытуды ұйымдастырудың түрлі формаларын пайдалануы арқылы оқу-тәрбие жұмыстарын жетілдірудің мәнін анықтау; -педагогикалық жағдайларды анықтау. Шет тілдерін білу жас маманның бәсекеге қабілеттілігі мен кәсіби ұтқырлығын айтарлықтай арттырады. Оқу үрдісінің тиімділігі, әрине, ұйымдастыру формаларын таңдауға және т.б. байланысты.Оқытудың формасы–оқыту үрдісінің белгілі бір оқу материалын игеру барысындағы оқушының оқу іс-әрекетін басқару мен оқу тәсілдерін меңгерумен сабақтас болып саналады. Педагогикалық сөздікте: «Оқуды ұйымдастыру формасы- оқудың әдіс-тәсілдерін тиімді қолдануды жүзеге асыру үшін оқушыларды топтастыру» деп анықтама берілген. Сабақтың сыртқы көрінісі оқу материалының ішкі бөліктерінің басын біріктіріп және дидактикалық категория ретінде оқу үрдісін ұйымдастырудың сыртқы пішімін белгілейді, мұның өзі оқушылардың білім сапасының көрсеткішімен өтетін уақыты және орны, оның жүзеге асырылу тәртібі секілді жағдайлармен байланысты. Оқу үдерісін ұйымдастырудың формаларын дұрыс таңдау оқытудың көлемі, тереңдігі мен хабардарлығын арттырып, студенттердің дағдыларын, олардың тәуелсіздігі мен шығармашылық белсенділігін дамытады, оқытудың тәрбиелік рөлін арттырады. Сондықтан мұғалім оқу үрдісінің ұйымдастырушылық формалары оның шығу тегі, дамуы, жағдайы, әртүрлілігі, олардың әрқайсысының артықшылығы, салыстырмалы тиімділігі; бір немесе бірнеше нысанда оқыту және білім берудің ең жақсы нәтижелеріне әкелу мүмкін жағдайлар туралы толық білуі тиіс. Басқаша айтқанда, оқытудың кейбір түрлерін қолдану үшін оқу үрдісінің ұйымдастыру формалары осыған байланысты құзыретті болуға тиіс. Оқытуды ұйымдастырудың формалары-белгілі бір тәртіп негізінде жүзеге асырылатын оқыту үрдісін ұйымдастыру тәсілі.Педагогиканың даму тарихыда ұлы педагогтардың тұжырымдамалары және оқуды ұйымдастырудың әртүрлі формалары белгілі. Оның дамып жетілуі, қоғамның қажеттілігі мен сұранысының талап-мүддесіне қатысты. Шет тілдерінде оқу үдерісін ұйымдастырудың әртүрлі түрлері жіктеледі. Барлық нысандарды жалпы және нақты деп бөлуге болады. Оқытудың жалпы ұйымдастырушылық түрлері: фронтал, жеке, топтық, ұжымдық және жұптық. Оқу жұмысының жеке түрі студенттердің басқа студенттермен байланыссыз барлық топқа жалпы міндеттерді орындайтын студенттік қызметті қамтиды, яғни оның жұмысы барлық студенттер үшін бірдей қарқынмен жүреді.Оқытуды ұйымдастырудың бұл түріне үй жұмысы,сұхбаттасу,өзіндік жұмыстар,сынақ пен етиханды жатқызамыз. Сынақ жұмыстарын енгізудегі мақсат-бағдарламадағы теориялық білімдерді күшейту, бекіту және оқыту процесінде студенттердің жоғары белсенділіктерін, жауапкершілігін, дербестігін орнықтыру. Сынақ жұмыстары өзінің ұйымдастыру ерекшелігіне сай оқу жұмысынан тыс студенттердің өзіндік білім алуын жалғастыруға ықпал етеді. Сынақ жұмысы, ереже бойынша бағдарламаның негізгі бөлімін, тарауын оқып болғаннан кейін жүргізіледі. Мұғалім оның өткізу мерзімін, тақырыптары мен талқыланатын сұрақтарын алдын-ала хабарлайды. Студенттердің оқу жұмысын сәтті ұйымдастыруда оның өзіндік жұмыстарының маңызы ерекше.Өзіндік жұмыс студенттердің тек үй жұмысын орындау барысында ғана емес, оқыту үрдісінің бойында өз орнын табуы тиіс. Әртүрлі өзіндік жұмыстары негізінде сабақтың нәтижесін және таным қабілеттерінің белсенділігін арттыруға болады. Фронталдық жұмыс мұғалімнің қатаң бақылауында барлық топты қамтиды. Фронталдық жұмыс барысында білім беру мүмкіндіктері төмен студенттер топтың қалған бөлігін артқа тартады. Егер мұғалім жұмыстың қарқынын төмендетсе, оларға түзетулер енгізілсе, топтың жұмысы арта түседі. Осылайша, ұйымның бұл түрі тиімді емес себебі уақыттың талаптарын қанағаттандырмайды. Сонымен қатар, жеке жұмыс оқуды даралауды, дифференциалданған тәсілді қолдануды талап етеді, ал фронтальды жұмыс оны іс жүзінде қамтамасыз ете алмайды. Жеке жұмыс түрі студенттердің өзін-өзі бағалауы, олардың танымдық тәуелсіздігі, білімнің өзіндік ізденіс түрінде қабылдануы, жоғарыда айтылған маңызды мәселе болып табылатын дағдыларды қалыптастыруды қамтиды. Бір жағынан, бұл жұмыс түрі студенттердің қоғамдық белсенділігінің жетіспеушілігімен сипатталатын алдауды тудырады. Екінші жағынан, оқушылар өздері үшін және сабақ үшін материалды іріктеуге қатыса алады және өзін-өзі сенімді сезінеді. Көптеген сынақтар дер кезінде өзін-өзі тексеруге мүмкіндік береді, бұл кезде уақыт шектеулі, сондықтан бұл жылдам жұмыс дағдыларын қалыптастыруға әкеледі. Қателерді талдауды қамтитын түрлі деңгейлердегі сынақтар өткізіледі. Студенттер өзіндік жұмыс дағдыларын меңгереді, өз қабілеттеріне сенімді бола алады. Интернетті пайдалану студенттің және оқытушының коммуникациялық және ақпараттық құралдарын және техникалық қолдау қызметін қоса, жеке және топтық жұмыстарды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Жеке тұлға ретінде білім беру процесінің топтық формасы өзін-өзі қамтамасыз етуді дамыту үшін өте маңызды. Топтық жұмыстың негізгі мақсаты – ұйымшылдық қасиетін дамыту. Командада жұмыс жасаған студент бастаманы қабылдауға, өз іс-әрекеттерін жоспарлауға, өз ойының дұрыстығын дәлелдеуге, бүкіл топтың және оның жеке іс-әрекетіне жауапты болудың нақты мүмкіндігін алады. Бұл жұмыс түрі топтар арасында шығармашылық бәсекелестікке ынталандырады, осылайша көптеген университеттер үшін маңызды болып табылатын оқыту мен оқыту үдерісіне қызығушылық артады. Бұл жұмыс түрі шағын топтарды (3-4 оқушы) біріктіреді, онда бір-бірімен көбірек сөйлесуге мүмкіндік бар және ортақ шешімдерді қажет етеді; мұғалім орталық тұлға емес, ол модератор болып шығады.Топтық үлгідегі мысал – жобалық жұмыс. Тапсырманың бұл түрі коммуникативті, шығармашылық үлгісі бар болып келеді. Қорытынды нәтижесі жеке жобалар мен студенттерге кейін өз жобасын таныстыру ретінде қарастырылады. Жобалық жұмыс басқа пәндермен байланысты қажет етеді. Оқу үдерісін ұйымдастырудың топтық формасында студент өз кезегінде топтың әр түрлі мүшелерімен жұмыс істейді және керісінше, барлық оқушылар кезекпен жұмыс жасайды. Бұл форма студенттердің бастамашылығын көрсетіп, олардың біліміне жауапкершілікті арттыруға көмектеседі. Сонымен қатар, топтық форма белсенді когнитивті-коммуникативтік әрекетке тәуелді. Бұл жұмыс түрінде мұғалімнің тамаша дайындықтарының маңыздылығын атап өту керек. Уақытты дұрыс пайдаланып, команда құру үшін (жалпы идеяны жинау үшін) жинақтау керек. Командалық жұмыс сонымен қатар сабақтан тыс әрекеттерде көрінісін табады: жобалық жұмыс, экскурсиялар. Топтық жұмыс және жеке жұмыста ұқсастықтар мен айырмашылықтар бар. Жеке оқыту оқушыларға оңтайлы және жағымсыз қасиеттерге ие болуға мүмкіндік береді. Кейбір студенттер тез арада шаршайды немесе сыныпта зерігеді. Басқалары сыныпта жұмысты аяқтамай, оны үйден аяқтауы мүмкін. Сонымен қатар, жеке оқуға студенттердің өз уақыттарын басқаруы талап етіледі, кейбір оқушылар жақсы жұмыс істей алмайды. Мұғалімдер қажет болған жағдайда оқыту дағдыларын үйрету үшін уақытты жұмсау керек және әрдайым жеке оқумен құрылымды қамтамасыз етуі керек. Ал топтық оқытуда мұғалімдер дағдыларды түсіндіріп, әр топ мүшесіне әртүрлі рөлдерді тағайындайды. Оқытушылар студенттерді қадағалап, тапсырма бойынша бағалайды. Оқушылар жеке формаға қарағанда тезірек жұмыс істей алады, өйткені олар көпшіліктің көмегіне ие болып келеді. Алайда, егер топ жақсы жұмыс істемесе немесе кейбір мүшелері қосымша жұмыс атқармаса, топтың жұмысы баяу жүреді. Катарин Дэвис Самвей және Дороти Тейлор «Жеке оқытудағы бағалау тапсырмалары және олардың жағымды жақтары» (2008) деген еңбегіне назар салады. Студенттер мұғалімдердің қалай бағаланатындығын және тапсырмадан не күтілетінін білуі керек. Мұғалімдерге әдетте жеке жұмысын бағалауға ыңғайлы. Топтық жобалар бағалау кезінде соққылар тудыруы мүмкін. Кейбір оқушылар бірдей жұмыс істемесе де, жоба ішінара толығымен орындалуы мүмкін немесе тек бір бөлігі дұрыс жасалуы мүмкін. Бөлімшелер мұндай мәселелерді шешуге тиіс. Кейбір топ мүшелеріне бағалау кезінде бір-бірін бағалауға ыңғайлы. Мұғалімдер жеке адамға қарағанда бірлескен жұмыс үшін түсіндірме береді, себебі бірлескен жұмыс әртүрлі адамдар арасында жиі сұрақ тудырады. Эллен Саркисянның айтуынша, “топтық жұмыстың кейбір артықшылықтары мен кемшіліктері бар: топтық жұмыстар ; бұл теориялық тұрғыдан идеалды жағдай. Егер әркім ережелерге бағынатын болса, олар барлық қатысушылары үшін пайдалы болуы мүмкін”. Студенттер топта жақсы оқиды, өйткені олар даму тұрғысынан, сондай-ақ мотивациялық тұрғыдан дамиды. Топтық жұмыс белгілі бір материал үшін қайта қарауды аяқтаудың соңғы мерзімі болып табылады. Студенттер бірігіп жиналғанда өз идеяларын бөліседі және жеке адам үшін шешімін табу қиынға соғатын мәселелерді шешеді. Бір студент басқа бір тұжырымдаманы түсіндіріп жатқанда, басқасы өзінің тұжырымдамасын күшейтеді. Жалғыз оқып жүргенде өзінің біліміндегі кемшіліктерді қарастырмаған болуы мүмкін. Топтық жұмыс интелектуалды, бірақ эмоциялық жағынан тиімді, өйткені оқушылар бір-бірін оқуға шақырады. Біздің ойымызша, егер топ мүшелердің барлығы өз үлесін қосса, онда топтың жұмыс жасап жатқандығы көрінеді. Басқаша айтқанда, егер топтың барлық мүшелері бірлесіп жұмыс істесе, онда олар жаңа білімді игеруге үлес қосып, академиялық көрсеткіштерді көтеруге ынталануы мүмкін. Бір оқушы әлсіз болса, оның қатысуы басқа адамдар үшін зиянды болуы мүмкін екендігін есте ұстауымыз керек. Дайындығы жоғары немесе дайын емес студенттің бәрі басқаларға қиындық тудыруы мүмкін. Д. Джонсон (1992) топтық жұмыстың артықшылығы мен кемшіліктері туралы:«топтық жұмыс істеудің артықшылығы ; барлық мүшелердің өз тәжірибесімен бөлісе алатынымен, жұмыс жүктемесін бөлісе алуымен және бір-бірің сынай алатындығымен түсіндіреміз» деп айтқан. Д. Джонсон (1992) атап өтті: «топтық жұмыстың кемшілігі ; сабақтан кейін немесе демалыс күндерінде оған қатысуға мүмкіндіктің жоқтығы. Әрбір мүше арасындағы міндеттеме топтық жұмыстың маңызды аспектісі болып табылады. Егер сіз топты біріктіруде тиімді оқытуды ойласаңыз, әрі қарай оқудың қызықты әдісін қолданыңыз» . Топтық жұмыс әдістерін зерттеушілер мен ғалымдардың көзқарастарын талдай отырып, біз бұл оқыту түрі тек дәстүрлі әдістермен үйлесімде оң нәтиже беретінін түсінеміз. Топтық сабақтар сабақ уақытында ойын-сауық емес, яғни бұл аудиториядағы толыққанды жұмыс формасы, кейін оны дұрыс пайдалану белгілі бір академиялық және білім беру мақсаттарына жетуге әкеледі. Егеменді еліміздің елу мемлекеттің қатарына қосылуға табандылықпен жылжу қоғамымыздың барлық саласында түбегейлі өзгерістер енгізіп, жаңа талаптар қойылып отыр. Соның ішінде болашақ ұрпаққа әлеуметтік деңгейде білім беру мазмұнына жаңаша қарау- басты міндеттердің бірі. Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептерде оқытудың түрлі формаларының пайдалануы оқытудың әдіс -тәсілдерінің жаңаруы бәсекелестікке қабілеті мол, шығармашылық бағытта еңбектенетін, ой қабілетімен ерекшеленетін азаматты тәрбиелеуді көздейді. ЖОО студенттерінің ағылшын тілі пәні сабағында топтық жұмыс түрін пайдалану тәжірибесі Пікірталас тақырыбының барлық қатысушыға теңдей түсінікті әрі өзекті болғаны тиімді. «Modern Technology Can Cause Destruction of the Civilization» тақырыбы бойынша ЖОО студенттеріне пікірталас отырысы ұйымдастырылды. Пікірталас спикерлер сөздері мен сұрақ-жауаптан құралған. Студенттерге сөйлеуге қажетті сөздік қоры да берілді. Пікірталастың ережелері мен шарттары бар. Топ екі командаға бөлініп,берілген тапсырма бойынша ақпарат жинайды. Мұғалім спикерлерді,ережелердің сақталуын бақылайтын және пікірталасты жүргізетін таймкиперді және қазылар алқасын тағайындады. Қазылар алқасы спикерлер мен қатысушылардың жауаптарын бағалап, қателіктерін ескереді. Әр жауап дәлелденген ақпаратқа сәйкес болуы қажет. Пікірталас аяқталғаннан кейін, қазылар алқасы жеңімпаз командасын таңдайды. Оқытуды ұйымдастырудың бұл түрі өте қиын және ауқымды, тек жоғарғы сынып оқушылары мен ЖОО студенттерге арналған,себебі қатысушылардың тілдік деңгейі жоғары болуы керек. Топтық және жеке жұмыс түрін біріктіретін «Пікірсайыс» әдісі ауызша сөйлеу дағдыларын дамытуға, әңгімелесуді жүргізуге, аргументтер беруге, қарсыласын ынталандыруға және өзіндік көзқарасты дәлелдеуді үйретеді. Бұл әдістің тәрбиелік мәні де жоғары. Оның көмегімен білім алушылардың мінез-құлқы, темпераменті, есте сақтау және ойлау қабілеті сияқты танымдық үдерістерін тексерумен қатар, олардың тәртібін, әрекетін, өзін-өзі ұстай алу қабілетін тәрбиелеп, дамытуға мүмкіндік туады. Бұл әдісті пайдалану – жоғарыда айтылған өзекті мәселенің тиімді шешімі. Студенттер педагогикадағы оқытудың осындай белсенді әдістерін қолдану арқылы әлеуметтік дамуына, болашақта қажетті дағдыларды жинақтауына, еңбекке бейімделуіне, өз бетінше өмір сүруге дайындықтарының артуына жағдай жасайды. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, біз келесі қорытындыға келдік: шет тілін оқыту мен оқытудың шешуші аспектілері болып табылатын әдістерінде топтық жұмыстың және жеке жұмыстың барлық артықшылықтары мен кемшіліктері анықталған. Топтық жұмыс пен жеке жұмыстың негізгі ерекшеліктері зерттеледі. Топтық жұмыс пен жеке жұмыс арасындағы айырмашылық саны көп. Адамдардың ойлау тәсілдеріндегі айырмашылықтар сол мәселе бойынша көптеген жаңа шешімдерді тудырады. ЖОО-дағы шет тілінде оқу үдерісін ұйымдастырудың әр түрлі формаларын пайдалану ақпараттың табысты игерілуін қамтамасыз етеді, оқу мақсаттарына қол жеткізуге, шет тілінде нақты қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Жоғарыда аталған оқытуды ұйымдастыру түрлері білім беру үдерісін белсендендіреді, оны тиімдірек етеді, оқытудың ынталылығын қалыптастырады және дамытады. Оқу үдерісін көптеген формаларда жүзеге асыру әртүрлі деңгейдегі білім алушылармен шет тілінде сабақ өткізуді қамтамасыз етеді және оң нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Материалдың тиімділігін арттыру үшін оқу процесінде ұйымдастырудың барлық түрлерінің компоненттерін пайдалану және оларды біріктіру өте маңызды, бұл шет тілін үйренуге ынталандырады.Сонымен, оқытуды ұйымдастыруды түрлі формаларын оңтайлы пайдалана білу- мұғалімнің дидактикалық қабілетін одан әрі шыңдай түсері анық. жүктеу/скачать 23,26 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|