Шыѓыс ќазаќстан облысыныњ білім басќармасы
Жануарлар психикасының және адам санасының дамуы
жүктеу/скачать 0,72 Mb.
|
Психология
| Жануарлар психикасының және адам санасының дамуы
Жануар психикасы мен әрекетінің жөне адам іс-әрекеті мен санасының сапалық ерекшеліктері төмендегідей: Жануарлар әрекет-қылығының бөрі адам іс-әре-кетінен езінің тікелей биологиялық, табига сипатымен ажы-ралады, яғни жануар әрекеті тек тіршілікке қажет затқа байланысты өрбіп, табиғатқа болған инстинкттік қатынас шеңберінен аса алмайды. Осыған орай тіршілік иесінің шыңцықты психикалық бейнелеу мүмківдігі шектеліп, өзіне биологиялық тараптан қажет болған заттардьщ қа-сиеттері мен сапаларын ғана қабылдау қабілетгеріне ие. Сондықтан да жануарларда заттарды сол күйінде түрақ-ты, объектив бейнелеу тәсілі қалыптаспаған. Қоршаған ортаның барша тгарыоларүшінинстинкттікқажетаймағьшдағана танылуы мүмкін. Жануардың өзі тектес тіршілік түрлеріне қатынасы басқа тысқы объекттерге нысаңдарға қатынасынан бөлек-тенбейді, яғни жануарларда қоғамдық сезімнің болмауы-на байланысты бүл қатынас табиологиялық инстинктсипатында болады. Жануарларда шын мәніндегі еңбек бөлісі атымен жоқ, ал олардыңәртүрлі қызметтішеберлікпен орывдайалуытабиғижағдайқажетгіктерінеорайтума берілген қасиет. Жануарлардың өзарақатынастүрлеріолардың “лліңдегі” ерекшелікгерді де анықгап отырады. Көбіне жа-нуарлар бір-біріне дыбыстар көмегімен өсер етеді. Мүн-дай процестің адамдардың тілдесу қатынастарынаүқсас-тығы қандай? Әлбетте, қаңцай да бір сыртқы үқсастық бар. Бірақ олар ішкі мағыналық тарапынан бір бірінен мүлде басқаша. Адамтілдесу(сөйлеу)барысындаобъек-тивмазмүнды білдіріп, өзіне қаратылған ауызша сөздіөншейін бір дыбыс ретінде қабылдап қоймастан, қорша-ған болмыс шындышн бейнелеген ақпарат деп танвды. Ал жануарлардың дыбыстық әрекеті белгілі мазмүнға сай сараланбай, барша биологаялық қажеттікгің бөрінебір-дей қавданшвды (коректі қажетсіну, үрку, қорганыс ж. т. 6. ) да, инстинкттік, тума бекіген қылықтар шегінен аса алмайды. Адамның санасының пайда болуы мен оның сипа-ты психика дамуының ең жоғары, жаңа сатысынан дерек береді. Жануарларға тән психикалық бейнелеуден сана-лық бейнелеудің айырмашылығы – бүл заттасқан шын-дық болмысты бейнелеу. Ішкі психикалық қүбылыстар-дың болуы, әлемнің субъектив бейнеге енуі – адам пси-хикасының мәңгі зертгелетін сыры (А. НЛеонтьев). Сана психикасыньщ ерекше сапалық формасы тір- шілік эволюциясында өзінің үзаққа созылған тарихына ие оолғанымен, ол алғашқы рет еңбек пен қоғамдық қатынастарға түскен адамда ғана пайда болды. Адамның сана-лы әрекетінің үш айрықша белгісі бар. Олар: 1) адамньщ саналы іс-әрекетібиологиялықсебеп-салдарменбайланы-сыжоқ. Кейбіржағдайлардаадамбиологаялыққажет-тікке оисынбай, оған қарсы шығады. Мысалы, ерлік пен жан пидалылыққабару. 2)Адамныңсаналыәрекетіжануар-лардағыдайзаттыңсыртқыкөрінісіменғанақанағаттанбастан, оны тереңірек, жан-жақты тануға бағыттала-ды Адам нақты көрнекіліктен абстракттық бейнелеуге өтіп объекттердің астарлы байланыстарьша үңіле көз жі-беріп| тысқы бейне формасын ғана емес, тереңцегі заң-дылықтарың тануға үмтылады да соларға орай өз әре-кет-қылығыңа бағыт таңдайды. 3) Жануар өрекет-қылық-тары биологияльгқ байланыспен бірге, туа беріліп отыр-са, адамның біліктері мен ептіліктері қоғамдық-тарих же-лісіңце топталған адамзаттық тәжірибені игеру-үйрену негізінде қалыптасып, олар оқу арқылы үрпақтан үрпақ- қа жеткізіледі. Яғни адам иелігіңцегі әрекет-қылық тәсілдері оның өз төжірибесінің өнімі емес, өткен өулеттің тарихи-қоғамдық іс-әрекетін игеруден. Адамдағы бүл қүбылыс жануарлар болмысында тіпті де болуы мүмкін емес. Жануар қылығынан мүлде өзгеше, адамның сана-лы әрекетін қалыптастыратын шарттар: 1) тіршіліктің өлеу-меттік-тарихи сипаты; 2) өмірдің қоғамдық еңбекпен бай-ланысы; 3) еңбек қүралдарын дайывдап, пайдалана білу; 4) тілдік қатынастың пайда болуы.
жүктеу/скачать 0,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|