тікелей (мелиорация, ору,  таптау, ӛртеу, т.б.) және  жанама

71 
Қоғамдық формацияның ӛзгеруі, ғылым мен техниканың 
күшті дамып, адамдардың техникалық мүмкінщілігі және саны-
ның ӛсуіне байланысты ӛсімдіктер жамылғысына әсері шексіз 
артып келеді. Олардың негізгі бағыттары тӛмендегідей. 
1.
Ӛсімдіктерді әкелу, флора қорын байыту.
Құрылықтар-
да адамдардың алғашқы таралуы кезінен бастап және де қазіргі 
кезеңдерде аймақтан аймаққа бару-келу нәтижесінде кӛптеген 
ӛсімдіктер тұқымы, әсіресе арамшӛптер тұқымы таралған және 
таралуда. Сонымен бірге, мәдени дақылдарды, оның сорттарын 
жаңа жерлерге әкеліп ӛсіруде. Мысалы, Арал ӛңіріне күріш да-
қылы 1895-1896 жылдары әкелініп егіле басталды. Кейінірек 
картофель, майлы дақылдар, жеміс-жидек ағаштарын әкеліп ӛсі-
руде, т.б. В.В. Алехиннің (1944) пікірі бойынша, тарихи кезең-
нен бұрын кӛне замандарда бар армшӛптерді 
археофиттер
деп 
атайды. Олар: қарамықша, ақ алабұта, жаманкӛк, түйежапырақ, 
қанатжеміс, кӛкпек, гүлкекіре, арпабас, т.б. Жаңа заман арам-
шӛптері – 
неофиттер
деп аталады. Олар: элодея (“су отбасы”), 
майдажелек, есекшӛп, т.б.
Мәдени егіс танаптарын ластаушы жергілікті арамшӛп 
түрлері 
апофиттер
деп аталады. Мысалы, Арал ӛңіріндегі және 
Іле мен Қаратал ӛзендері бойындағы алқаптардағы күріш план-
тацияларында және басқа да суармалы егіншілік жағдайында 
зиянды арамшӛптер – күрмек, шиін, доңыз қоға, кәдімгі қамыс 
ӛседі. Тың жерлерді айдағаннан кейін егістікте сиякӛк, әйкен 
(чина), сәлбен, сарыбас түйежоңышқа, т.б. ӛсімдіктері пайда 
болды. 
Әрбір мәдени дақыл түрлері тұқымдарымен әкелінген (та-
ралған) арамшӛптерді – 
сегетальды
деп атайды. Олар қарамық-
ша, кекіре, арпабас, ошаған, күрмек, шиін, т.б. 
Қоқым тасталынған (үй маңы, жол жағасы, ӛндіріс қалдық-
тары орны) жерлерде ӛсетіндерді – 
рудеральды
ӛсімдіктер деп 
атайды. Олар: меңдуана, қалақай, түйежоңышқа, т.б. 
Әдепкіде, Ботаникалық бақтарда, парктерде қолдан ӛсіріл-
ген кейбір ӛсімдіктер кейін жергілікті аймақ жағдайына бейім-
деліп, таралып кеткен ӛсімдіктер бар. Мысалы, Түркиядан иірта-
мыр (Acorus calamus), ал Орталық Азиядан шытырлақ (Impaticus 

72 
parviflora), Америкадан – картофель ӛсімдіктері әкелінген болуы 
мүмкін.

жүктеу/скачать 1,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: