сынып Аптасына – сағат, жылына – 34 сағат
жүктеу/скачать 60,48 Kb.
|
Жеті тыйым қиссалар
- Бұл бет үшін навигация:
- Тақырыптар С/с Мерзімі Қосымша
- ІІ жартыжылдық, 18 сағат ІІІ тоқсан, 10 сағат
- Балаға қатысты тыйымдар мен ырымдар
- IV тоқсан, 8 сағат 1
- Барлығы 34
|
5- сынып Аптасына – 1 сағат, жылына – 34 сағат
Жеті тыйым Тыйым сөздерге қатысты қиссалар Қызға қырық үйден тыйым Тыйым сөздер және Жеті тыйым Зейнеп Ахметова «Бабалар аманаты» кітабынан Жетілік ұғым. Жеті тыйым Бүгін атаның әңгімесі жаныма жақын сөдерден басталды. – Қазақта ертеде «жетіге тиіспе» дейтін тыйым бар еді. Кейін ол бүтін күйі айтылмай, шашырап, жеке-жеке айтылатын болды. Бірақ мағынасын жоймай, тыйым күйі қалды. Сол тыйымдар ғасырлардан жалғасып, дәстүрге айналып, қаншама ұрпақты тәрбиеледі. Ол тыйымдар мыналар: бірінші тыйым – жазғытұрым жаңадан көктеп келе жатқан өсімдікке тиіспе, яғни көкті жұлма, ағаштарды текке сындырма. Көк шөп- жердің әсем көркі болуымен бірге көптеген жан – жануарлардың жердегі ризығы , қорек- азығы. Құдай бірі үшін бірін жаратқан. Тіршілік көзі көбінесе төрт түлік малмен байланысты көшпенділер үшін өсімдік әлемінің маңызы зор болған. Күнделікті тұрмыс тәжірибесінің қорытындылары осындай тыйымды шығарған. Көк аспан астындағы қара жердің құтын сақтаудың бұл да- бір жолы. Екінші тыйым – көктемде келген жыл құстарына тиіспе. Құс та - құдайдың жаратқан бір жан иесі. Бізге ұқсамаса да өздеріне тән өмірі бар. Өсіп- өну үшін ұя салады, балапандарын қанаттандырады. Құс жаратылыстың әрін-сәнін кіргізеді, төңіректі әнге бөлейді. Көктемде келген бір құстың өзі- күзде қанатты керуен, жылы жаққа кетерде төрт-бес болып қосылады. Көктемде жазықсыз бір құсты өлтірсең – одан өрбитін төрт-бес құсты да өлтіргенің. Сөйтіп, оның тұқымы азаяды, сөйте-сөйте табиғат жұтайды. Үшінші тыйым – көктемде жерде қыбырлаған – жорғалағанға тиіспе! Бүкіл әлемдегі тіршілік Жаратқан иеміздің аманаты екен. Жаратылыста олардың атқаратын өз міндеті бар, ол тегінен-тегін жаралмаған. Сондықтан адамдардың оны «құрт–құмырсқа» деп босқа мыжып, өлтіру күнә саналады. Төртінші тыйым – алғашқы төлге қатысты. Қазақтар «мал басы кемиді, кесір болады» деп бірінші туған қозы–лақ, бұзау-ботаны ақжолтай санап, күтімге алады. Кісіге сыйламайды, соймайды, айырбастамайды, сатпайды. Өйткені ол ырымға жаман. Малдын жайын дәл қазақтай білетін халық кемде – кем десем, артық айтқандық емес. Сол қазақ бір нәрсені түсініп – түйсінген соң, осындай ырымды қатаң ұсынған. Бесінші тыйым – қоңсыға, яғни көршіге тиіспе. «Көрші ақысы-тәңір ақысы» дейтін қазақ – қашанда көршімен сыйласқанды қалайтын халық. Жақсы көрші туысыңнан жақын. Көршіңмен ұрыспай – қағыспай, тіл табысып, ынтымақта болсаң, жанашырың, қолғанатың көбейеді. Қоңсымен алакөз болу берекені кетіреді, кірер – шығар есігің кемиді, сыйласар адамың азаяды, - деп маған қарап:- Әй, балам, неге күрсіндің? – дегені....Өзім де байқамай қалдым. Осы қабатта тұратын бес пәтердің адамдары көз алдыма келген. Біреуі – еврей, екеуі – орыс, қасымыздағы қабырғалас қазақтар алдыңғыларға бергісіз. Күнім түскендіктен емес, бір қабатта тұрып, кірер – шығар есігіміз ортақ болған соң сыйласып, араласқым – ақ келеді. Бірақ олар суық. Сондықтан мен де іңкәр болмаймын. Кейде өздері даң – дұң болып мүйіздесіп жатады. Ұрыс - керістен аулақ жүрген жақсы ғой. - Жарайды, айтпасаң, айтпай – ақ қой, онсыз да түсінікті, - деп өз сұрағына өзі жауап бергендей болды да, ары қарай әңгіме желісін жалғастырды. – Алтыншы тыйым – қонаққа тиіспе! «Қонақты қуғаның – құдайды да қуғаның» деген, қазақтар қонақ күтуге келгенде алдына жан салмайды. Шаңырағына сәлем беріп, табалдырығын аттаған адам кеткенше қонағы түгілі ат – көлігіне дейін күткен, яғни қазақ қай ауылға қонса, өзі де, аты да сол ауылға – аманат. Ал аманатқа қиянат жасау – күнә. Басқасын айтпағанда, қонақтың қамшысының жоғалуы – үлкен сын, ұят жағдай саналған.
Бауыржан атамыздың «Жеті тыйым» туралы әңгімесінен кейін: 1. Көкті жұлма, ағашты сындырма! 2. Көктемде құсқа тиіспе ! 3. Құрт-құмырсқаға тиіспе! 4. Алғашқы төлді ешкімге сыйлама! 5. Көршіге тиіспе! 6. Қонаққа тиіспе! 7. Елшіге тиіспе! Осы аталған тыйымдар жас ұрпақты көтемде тіршілік атаулыға құрметпен қарауды, экосананы қалыптастыруға дағдыландырады.Сонымен қатар, өз отбасымыздың онсаулық ырысын сақтауға,көршімен тату,қонақжайлылық қасиетімізді жаңғыртады..Елшіге байланысты тыйым қоғамдық сана сезімімізді нығайта түседі. Иә, батыр ата түсіндірген жеті тыйымды жас ұрпақ жадына рухани тірек болар ұлттық құндылық деп білеміз. жүктеу/скачать 60,48 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||