Синонимдердің түрлері.
Толық(абсолютті) синонимдер, немесе дублеттер, көбінесе параллельді ғылыми терминдер бар: емле - орфография, номинативті - номинативті, фрикативті - жік, сондай-ақ синонимдік қосымшалар арқылы жасалған бір түбір сөздер: скальор - пысық, күзетші - күзетші... Тілде толық синонимдер көп емес.
Мағынасы жағынан реңктері бойынша ерекшеленетін синонимдер деп аталады семантикалық (семантикалық, идеографиялық): дымқыл - дымқыл, дымқыл«маңызды ылғалдылыққа ие, ылғалмен қаныққан» белгісі көрінісінің басқа дәрежесін көрсетеді; өлу - өлу, жоғалу- «өмір сүруді тоқтату, жойылу (апаттар, кез келген күштердің әсері, жағдай)».
Экспрессивті-эмоционалды бояумен ерекшеленетін, сондықтан сөйлеудің әр түрлі стилінде қолданылатын синонимдер деп аталады стиль: әйелі(жалпы тұтыну) - жұбайы(ресми), жас(ауызекі сөйлеу) - жаңа үйленгендер(кітап), көздер(бейтарап) - көздер(vys.), бет(бейтарап) - тұмсық(төмендетілген) - бет(vys.)
Мағынасы мен стилистикалық жағынан ерекшеленетін синонимдер деп аталады семантикалық және стилистикалық... Мысалға, кезу- кітапша сөзі, «белгілі бір бағытсыз, мақсатсыз немесе біреуді немесе бірдеңені іздеп бару немесе кету» дегенді білдіреді; шеңбер (бұралу) - ауызекі сөйлеу, «қозғалыс бағытын өзгерту, көбінесе бір жерге жету» дегенді білдіреді; адасқан- күнделікті сөйлеу мағынасы «дұрыс бағытты, дұрыс жолды іздеу үшін бару немесе бару»; бірдей мағынада: шатасу- ауызекі сөйлеу, азғындыққа- ауызекі сөйлеу.
Тілде семантикалық және стилистикалық синонимдер басым.
Мағынасы бір контексте ғана жақындасатын сөздер аталады контекстік(ситуациялық, кездейсоқ, авторлық) синонимдер: Тұз жүздеген шақырымға, жүздеген шақырымға, жүздеген шақырымға созылды, қауырсын шөптер сыбырлады, балқарағай тоғайы қара болды(А. Ахматова). Контекстік синонимдер синонимдік сөздіктерде көрсетілмейді.
Контексте сөздер синонимделеді, олардың мәні бойынша синонимдер емес. Сонымен, қызды шақыруға болады нәресте, сұлулық, күлкі, қыңырлық, флирт; ит - Қатежәне т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |