Соңы 5-бетте Баспасөз — 2017 Құрметті оқырман! «Заң газеті»
– Конституциядағы 26- бап өз-
жүктеу/скачать 4,98 Mb. Pdf көрінісі
|
– Конституциядағы 26- бап өз- геріссіз қалғанымен, мұның түп- кілікті шешім емес екендігі, кейін бұл мәселеге қайта оралатыны- мыз белгілі болып отыр. Мұны қалай түсінуге болады? – Өйткені, Елбасы айтқандай жердің иесі болу керек. Негізі бұл мереке әлемдік күнтіз- беге әйелдер құқының жеңісі, сал- танаты ретінде еніп, халықаралық әйелдер күні ретінде аталып келеді. Шын мәнінде әйелдер құқы деген тек нәзік жандыларға қатысты мәсе- ле емес. Оның негізінде адамзат үшін маңызды қаншама ұлы құндылықтар жатыр. Ол некенің беріктігі, отба- сының берекесі, баланың бақыты. Өмірдің алтын арқауы – осы бай- лықтардың бәрі әйел-ана құқықта- рының қорғалып, сақталуымен тіке- лей байланысты. Олай болса, бір сәт аналарды құрметтеп, олардың дүниедегі орнын, қадірін ұқтырар, аялаудың маңызын сезіндірер мұн- дай ерекше күнді неге тәрк етуіміз керек? Жалпы, мерекенің көптігінен, оны атап өтудің қуанышынан бас тартудан ұтарымыз, қане? Керісінше, сондай мерекелерді сақтап, риясыз ілтипатпен сыйластыққа себепкер болатын сәттерді көбейтуге ұмтыл- маймыз ба?! Өз өмірімізді қуанышқа бөлеп, мағынасын арттырудың бұл да бір ерекше мүмкіндігі ғой. – Әйелдер құқы жайлы ай- тып қалдыңыз. Шыны керек, бұл тұрғыда қынжылтатын жайттар аз емес. Бізде әлі күнге әйел- ге қатысты айтылатын «шашы ұзын, ақылы қысқа» деген көзқа- рас толығымен жойылып кеткен жоқ. Мұның айғағы – құзырлы орындардағы әйелдер қауымы- ның аздығы, қысқартуға алдымен әйелдің ұшырап жататындығы, қызметкерлерінің дені қыз-келін- шектер білім беру, денсаулық сақтау саласындағы жалақының мардымсыздығы, әйелдердің әлі де таяққа жығылып жататыны, тағысын тағылар... – Өз басым бізде әйелдердің құқы шектеліп, дискриминацияға ұшырап жатыр деп айта алмаймын. Өзіңіз де білесіз, әлемде бірде-бір әйелді билікке араластырмайтын елдер бар. Оларды сонымен қатар отбасы, ошақ қасынан шығармайтын мемлекеттер де жоқ емес. Соған қарап отырып, біз қазіргі жағдайымызға шүкіршілік етуге болады ғой деп ойлаймын. Еліміз тәуелсіздік алған уақыттан бері Елбасымыздың арқасында әй- елге деген қамқорлық анағұрлым артты. Жиырма жылға жуық уақыттан бері Президент жанында Әйелдер істері және отбасылық-демография- лық саясат жөніндегі ұлттық ко- миссия жұмыс істеп келеді. Отбасы мүшелерін қорғау, әйелдердің елдің саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени өміріне қатысуы үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ету мақсатында құрылған бұл ұйым- ның атқарып отырған жұмысы өте ауқымды.
Ал, сіз айтып отырған сала қыз- меткерлерінің жағдайы қазіргі таңда әлдеқайда жоғары дер едім. Мәсе- лен, мен де, менің анам да мектепте мұғалім болғанбыз. Осы саланың тыныс-тіршілігі көз алдымызда өтіп жатқандықтан онда жылдан жылға іл- герілеушіліктер барын жақсы білемін. Қазір мұғалім қызметіне лайықты жалақы ала алады. Оның заңна- малық, құқықтық тетіктері айқын- далған. Бастысы, шығармашылық ізденіспен нәтижеге жұмыс істеуден талмау керек. Әйелдерге жасалатын тұрмыстық зорлық-зомбылықтың көбейіп бара жатқаны шындық. Статистикалық мәліметтер тұрмыстық зорлық-зом- былық құрбандарының тоқсан пай- ызы әйелдер екенін көрсетіп отыр. «Бас сынса бөрік ішінде, қол сынса жең ішінде»деп жүрген әлі қаншама әйелдер бар.Жуырда Парламентте осы мәселеге қатысты Үкімет саға- ты өтіп, сонда заң аясында шешуді қажет ететін біраз мәселелер талқы- ланды. Сонда мен әйелдерге зор- лық-зомбылық көрсеткендер үшін оннан қырық айлық есептік көрсет- кіш деңгейінде айыппұл белгіленуіне орай сауал қойдым. Бұл тұрғыда мен осы мәселені көтерген құзырлы орын басшысы назарын оның екінші қырына аудартуға тырыстым. Ол әйеліне қол көтергені үшін төленетін отыз мыңнан астам теңгенің айналып келгенде отбасы бюджетіне салмақ салып, әйел жағдайының тіпті күрде- лене түсетіндігіне қатысты жағдай. Бұл айыппұлды да айналып келгенде әйелдің өзі бала-шағасының аузынан жырып төлейді. Бұлай біз әйелді күй- еудің жәбірінен құтқара алмаймыз.
жақсылық, шуақ шашады. «Кең бол- саң, кем болмассың» дейді халқы- мыз. Мен осындай пейілді жоғалту- дан қорқамын.
– Сырт келбетімді сақтаудың еш құпиясы жоқ. Егер сұлу әйелдер қатарына жататын болсам, ол жан- дүниеге байланысты шығар. Өйткені, адамның сыртқы бейнесі оның ішкі әлемінің айнасы. Менің имиджмей- керлерім төрт сіңілім және жалғыз бауырымның келіншегі. Үлкен жиын- дарға киетін әрбір костюмімді ватсап арқылы солардың талқысына сала- мын. Олар маған не кию керек екенін айтып береді. Киімдерімнің ешқай- сысы брендтер емес. Костюмдерім мен көйлектерімді Атырауда тұратын бір тігіншіге тіктіремін. Мүмкіндігімше әр киім үлгісіне ұлттық нақыш енгізу- ге тырысамын. – Құрбыларыңызбен ақылдас- пайсыз ба? Әдетте «әйелде құрбы болмайды» деп айтылады. Сізде қалай, Парламент қабырғасын- дағы әйелдермен доссыз ба? – Әрине, ақылдасамын. Негізгі досқа бай адаммын. «Айналаңа тас емес, дос жинау керек» дейді ғой қа- зақ. Мұндағы әріптестердің бәрімен жақсы қарым-қатынастамын. – Мерекеде қандай сыйлық алғыңыз келеді? – Мен үшін ең үлкен сыйлық– елімнің амандығы, жұртымның ты- ныштығы, халқымның ынтымағы, отбасымның берекесі. Бұдан өзге қаларым жоқ. Өйткені, қалғанының бәрі бүгін бар да ертең жоқ бола- тын баянсыз дүниелер. Шүкір, кең байтақ Қазақстанда татулық, бірлік ұйып тұр. Бұл әрине, Елбасымыздың сарабдал сяасатының жемісі. Сон- дықтан, «бір қолымен бесік, бір қо- лымен әлемді тербеткен» әйел, ана, ел аманатын арқалаған депутат және осы елдің қатардағы азаматы ретінде Елбасымыздың амандығын тілеймін. Алла бізге осы бақытты бағалап, қадіріне жете білетін таупық берсін! – Әңгімеңізге рақмет. Сұхбаттасқан Айша ҚҰРМАНҒАЛИ, «Заң газеті» Бақытгүл ХАМЕНОВА, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты: «ҰЛЫМЫЗ ҰЛЫҚТЫ, ҚЫЗЫМЫЗ ҚЫЛЫҚТЫ БОЛСЫН ДЕСЕК, ТӘРБИЕМІЗДІ ТҮЗЕЙІК» 6 №18 (2943) 7 наурыз 2017 zangazet@mail.ru темірқазық Сұхбат
Гүлажар Бақытжанова, Маңғыстау облыстық сотының судьясы «АнА деген Алтын қазық, алтын бақ» Сауалына-жауабы Түйткіл
– Мен бала кезден судья болуды армандадым. бұл істің қолымнан ке- летініне ата-анамның көзі жетті, сон- дықтан ешқашан қарсылық білдірген емес. қазақ мемлекеттік заң универ- ситетін заңгер мамандығы бойын ша бітіргеннен кейін туған елге келіп, про куратурада қызмет атқардым. 2005 жылы Елбасы Жарлығымен Маңғыстау аудандық сотына судьялыққа тағай- ындалдым. алты жыл қызмет атқарған соң осы сотқа төрағалық ету туралы Жарлық шықты. Кез келген адам өзіне тапсырылған істің шырайын шығарып, қолынан келгенінше мінсіз атқаруы керек. Сонда ғана ол өз ісінің нағыз маманы деген атқа ие болады емес пе?! Мен де қолымнан келгенше өзіме жүктелген міндетті ар алдында бол- сын, адам алдында болсын сапалы орындауға тырыстым. «Жас келсе іске» деген аталы сөз бар ғой. бізді ата-анамыз білімге құш- тарлыққа, ізденімпаздыққа, еңбекқор- лыққа тәрбиеледі. Әкем мен анамның әр сөзінде және ісінде осындай қа- сиетке баулитын белгілер жататын еді. Өкінішке қарай, қазіргі қоғамда ата-анасының мойнына масыл болып, «өмірге әкелген екенсің, енді өмірден орнымды да өзің тауып бер» деп қыл- жиып жататын жастар аз емес. Мен ондай түсінікті ешқашан ойыма алып көрмеппін. Жастар керісінше, өз ісіне жауапты, кез келген бастамада бел- сенді, жаңалыққа жаны құмар, ойы зерек, ұстанымы берік болуы керек. Сондай жастардан сөзсіз ел тұтқалары шығады. – Сіз аудандық сотта судья бо- лып шыңдалып, төраға болып, ой тоқтатып, жан-жақты кәсіби қа- білетіңізді дамыта келе, Маңғыстау облысының мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотына судья болып тағайындалдыңыз. Бұл соттың жұмыс жүктемесі мен жау- апкершігі қалай? – Судьялық қызметке қойылатын ортақ бір талап бар – ол заң мен ар алдында әділ болу. біз мемлекет атынан шешім шығаратындықтан, әр ісімізге, әр мәселеге аса байыппен қарап, өзімізге артылған жауапкер- шілікке адал болуымыз керек. бізден Елбасының да, Жоғарғы сот төрағасы- ның да талап ететіні сол. Сондықтан, судьялардың қателесуге құқы жоқ. аудандық соттағы қызмет жылдарым мен үшін үлкен тәжірибелік мектеп болды. Сыналдық та, шыңдалдық та. ал инвесторлардың ісін қарайтын сот- тың жүгі де, жауапкершілігі де ауыр. Маңғыстау облысының маманданды- рылған ауданаралық экономикалық сотында әр судья аптасына 20-дан аса іс қарайды. Мұнда даулар күрделілігі, уақыттың жетіспеушілігі бізді одан әрі шыңдап, белсенді әрі ширақ болуы- мызды талап етті. Десе де, жұмыстың қиындығы мен ауырлығы тек жұмыста жүргенде ғана білінуі керек, ал жұмыс- тан соң үйге кіріп барғанда, барлық жағымсыз әсерлер мен ауырлықты табалдырықтың сыртында қалды- рып кетеміз. Осылайша, қызмет пен отбасымызды қалыпты күйде қатар алып жүруімізге болады. Әрбір сотта сот төрелігін атқаруда ашықтық пен жария лылықты қамтамасыз ету мақса- тында арнайы бақ-пен байланыс жұ- мысын үлестіруші судьялар бекітіледі. Экономикалық сотта мен осы жұмы- сты қатар алып жүрдім. Сол сияқты әр судьяның өзіне бекітілген негізгі жұмысынан бөлек қосымша қоғамдық міндеттері де бар. ал өткен жылы облыстық сотқа судья болып тағай- ындалдым. Менің үйренгендерімнің барлығы алдымнан шығып отыр. Әлі де үйренерім көп. – Көп әйелдер, әсіресе, өзіңіз секілді көпбалалы аналар қоғамда белсенділік танытуға асықпайды. ал сіз, сондай замандастарыңызға қуат көзін қайдан алуға кеңес берер едіңіз? – адам өз белсенділігін өзі арт- тырып отыруы керек. Мен мектеп- те оқып жүргеннен бастап түрлі жарыс-сайысқа қатысатынмын. Өз бойымдағы білімім мен қабілетімді өзгелермен салыстыра отырып, да- мытуды жақсы көремін. Судьялық қызмет атқарып жүріп облыстық, республикалық деңгейде судьялар мен сот қызметкерлері арасында өткізілген «Патриоттық тәрбиедегі мемлекеттік рәміздердің маңызы», «Мемлекеттік тіл – менің тілім» атты сайыстарға қатысып, жүлделі орын- дарды иеленіп жүрдім. түрлі ғылы- ми-практикалық конференцияларда, семинар, дөңгелек үстелдерде өз пікірімді айқын түрде білдіріп отыра- мын. Себебі демократиялық қоғамда әрбір қазақстандықтың ашық айты- латын ойы мен пікірі аса маңызды. ал енді осының бәрінің үдесінен шығу үшін, әрине, өзіңіз айтқандай, қуат керек. біз, әйелдер, қуат көзін тікелей өзімізден аламыз. Өзіміздің сүйіспеншілігіміз, махаббатымыз бен мейіріміміз бізге нағыз қуат береді. «ана деген алтын қазық, алтын бақ» деген атқа лайық болсақ құба-құп. – азаматтар мен түрлі ұйымдар- дың құқығын, бостандығын және заңды мүдделерінің қорғалуын қамтамасыз етумен қатар, отба- сының ұйытқысына айналып, нағыз әйел-ана, әйел-жар, іскер әйел ата- нып жүрсіз. Енді отбасыңыз туралы айтып өтсеңіз? – Шаңырағымыздың отағасы екеу- міз 5 ұл-қызды тәрбиелеп, өсіріп, оларға нағыз қазақы тәрбие беруге талпынып жүрміз. Мен ата-анама қандай ерке қыз болсам, келін болып түскен жерім де маған сондай жақын, тиісінше менің де қайын жұртыма деген құрмет-ілтипатым жоғары. бос уақытымда дүкен аралап, демалыс орындарына барып, шаршағым кел- мейді. ас үйде дәмді, ерекше тағамдар пісірсем, содан ләззат аламын. қыз- метте жауапкершілігім жоғары, жүк- темем ауыр болғанымен, ешқашан да отбасымдағы өз міндетімді кей- інге ысырып қоймаймын. Яғни, бала тәрбиелеп, ас әзірлеу, отағасының қас-қабағын бағып, киімін дайындау тікелей менің міндетім. бұл қасиет- тердің барлығы әрбір қазақ қызының бойынан табылатын, табылуға тиіс қарапайым қасиеттер. Менің бағыма қарай, жолдасым да мейірбан, қамқор жан. Жағдайымыз жеткенше екі жақты тең көріп, бірдей көмек көрсетуге ты- рысамыз. Отбасы тыныштығы, бала тәрбиесі біз үшін бірінші орында. Се- бебі қазіргі өмір неше түрлі жаңашыл- дыққа толы. балаға оң әсер ететіні де бар, зияны тиетін жайттар да аз емес. Сондықтан баланың тиісті деңгейде білім алып, пайдалы нәрсемен айна- лысуы біз үшін аса маңызды. – қазіргі жас отбасылар көпба- лалы болуға ынталы емес. оған не себеп деп ойлайсыз? – құдай берсе, денсаулық жарап жатса, бала өсіретін жағдайы болса, отбасын толықтырудан қашпау керек. қазіргі кезде Мемлекет басшысы нұрсұлтан назарбаевтың сындарлы саясатының арқасында ана мен балаға көп қамқорлық жасалып, көңіл бөлініп отыр. Сондықтан мансап қуып, бала тууды шектеп қоятын отбасылардың көзқарасына мен үзілді-кесілді қар- сымын. біздің қазақта әйел, ең ал- дымен, отбасындағы орнымен қадірлі саналған. Сондықтан отбасы мәселесі әйел үшін басты орында тұру керек. Жақсы әйел лауазымды қызмет ба- сында отырса да отбасын құрып, бала тууды ұмытпағаны абзал. – Риясыз сұхбатыңызға рақмет! Сұхбаттасқан Мейірдос МоМыханов месе баланың әкесiнiң өтініші болмаған кезде баланың туу тегiн анықтау сот тәртiбiмен жүргізіледі. неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы кодекстің 48-бабына сай, осы санаттағы азаматтық істерде арызданушы ретінде ата-ананың бiреуi, бала қорғаншысы не- месе қамқоршысы, баланы асырап отырған адам, сондай-ақ кәмелет- ке толған соң баланың өзі өтініш бере алады. алайда осы санаттағы істер бойынша жасақталған талдаудан байқағанымыз, әке болуды анықтау және баланы бағып-күту үшін алимент өндіріп беру туралы талап қоюды көбінесе кәмелетке толмаған балалардың аналары ғана береді екен.
«неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» кодекстің 48-ба- бына және «Әке болуды анықтау және әке болуды тану фактілері жөніндегі сот тәжірибесі туралы» Жоғарғы соттың нормативтік қау- лысының 2-тармағына сәйкес, соттар баланың нақты шығу тегін растайтын дәлелдемелерді (бірге тұратыны, бала туғанға дейін бірге шаруашылық жүргізіп, олардың баланы бірге асырап тәрбиелеуі, генетикалық сот сараптамасының қорытындысы және т.б.) назарға алады. Осы мән-жайлар аПК-нің 63-бабының 2-бөлігінде аталған та- раптардың және үшінші тұлғалардың түсініктемелерімен, куәлардың айғақтарымен, заттай дәлелдемелермен, сарапшылардың қоры- тындыларымен, іс жүргізу әрекеттерінің хаттамаларымен, iс жүргiзу әрекеттерiнiң барысын және нәтижелерiн көрсететiн сот отырысы хаттамаларымен және өзге де дәлелдеу құралдарын пайдаланумен анықталуы тиіс.
алиментті өндіріп алу барлық жағдайда да «неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» кодексінің талаптарына сәйкес жүргізіледі. Яғни, аталған кодексте қарастырылғандай алимент бала басына шағылып, мөлшері белгіленіп, жауапкерден бала кәмелет жасқа толғанша өн- діріледі. Мұндай істер бойынша шешім шығарғанда сот алдымен та- лапты қанағаттандыру немесе қанағаттандырудан бас тарту мәселесін шешеді. қанағаттандырылған жағдайда алимент мәселесі, содан соң сот шығындарының және мемлекеттік баж салығының өндірілу мәсе- лелері, қаржының кімнен, қандай мөлшерде және қандай мерзімде өндірілуі керектігі дәйектеледі.
қР аПК-нің талабы бойынша, бiрiншi сатыдағы соттың шешiмi, егер оған шағым жасалмаса немесе наразылық білдірілмесе, оған апелля- циялық шағым жасау, наразылық білдіру мерзімі өткеннен кейін заңды күшіне енеді. ал апелляциялық шағым, наразылық – шешім түпкілікті нысанда шығарылған күннен бастап берілуі, сот талқылауына қа- тыспаған тұлғалар өздеріне шешімнің көшірмелері жіберілген күннен бастап бір ай ішінде беруі мүмкін. Сонымен қатар, кодекс талабына сай, дереу орындалуға жататын шешімнің түрлері бар, соның бірі алимент алып беру туралы шешім. Яғни, сот алимент өндіру туралы шешім шығарса, шешімнің сол бөлігі дереу, ал қалған бөлігі жалпы талапқа сай үш жұмыс күні ішінде орын- далуға жіберіледі.
Егер құқық бұзушы отбасы – тұр- мыстық қатынастарда адамдарға сыйламаушылық көрсетiп, былапыт сөйлесе, қорлап, тиiссе, кемсiтсе, үй тұрмысындағы заттарды бүлдiріп, отбасының тыныштығын бұзса, басқа да жағымсыз әрекеттер жасаса және бұл әрекеттерде қылмыстық жазала- натын іс-әрекет белгiсi болмаса – он- дай құқық бұзушыларға ескерту, не үш тәулiкке дейiнгi мерзiмге әкiмшiлiк қамаққа алу түріндегі жаза қолданы- лады. ал әкiмшiлiк жаза қолданылған- нан кейiн бiр жыл iшiнде қайталап жасалған осындай әрекеттер – он тәулiкке дейiнгі мерзiмге әкiмшiлiк қамаққа алуға әкеп соғады. Кейінгі жылдары елімізде осы саладағы заңдылық нығайтылып, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың профилактикасы туралы заң қабыл- данды. бұл заң зорлық-зомбылыққа ұшырағандарды қорғауды және от- басылық жанжалшыларға қатысты қылмыстық-процестік мәжбүрлеу- ді қамтамасыз ету мүмкіндіктерін едәуір кеңейтті. Соның арқасында отбасылық-тұрмыстық саладағы
бiр-бiрiмен некеде тұр- майтын (ерлі-зайыпты емес) ата-аналардан бала туған жағдайда және ата-анала- рының бiрлескен өтініші не- қылмыстардың азаю динамикасына қол жеткізу мүмкін болды. алай- да бұл проблема әлі де өзектілігін жоғалтқан жоқ. тұрмыстық зор- лық-зомбылық сол күйінде маңызды әлеуметтік проблема болып қалып отыр. Статистика бойынша қазақстанда отбасындағы зорлық-зомбылықтың 90 пайызға жуығы әйел адамдарға қатысты жасалады. Егде адамдар мен балалардың да зорлық-зомбылық әрекеттеріне тап болатын жағдай- лары аз емес. Орал қаласының ма- мандандырылған әкімшілік сотында 2016 жылы ӘқбтК-нің 73-бабымен отбасы тұрмыстық қатынастар аясын- дағы құқыққа қарсы әрекеттер жасау бойынша 1098 әкімшілік іс қаралып, оның ішінде екі жақтың татуласуына байланысты – 352, әкімшілік құқық- бұзушылық құрамының болмауына байланысты – 3, әкімшілік жауап- тылыққа тартудың ескіру мерзімінің өтуіне байланысты – 1, барлығы – 357 әкімшілік іс қысқартылды. Отбасы тұрмыстық қатынастар аясындағы құқыққа қарсы әрекеттер жасауға байланысты әкімшілік жауаптылыққа тартылған 1098 тұлғаның ішінде 48-і әйел, 1050-і ер адамдар. Отбасында тұрмыстық зорлық- зомбылықты, әлсізге озбырлықты көріп өскен жасөспірімдер ауыр мо- ральдық соққы алып, күндегі көрген мұндай қиянатты ол әділдік, тезге салудың жолы деген тоқтамға келуі, өсе келе оны өзі де қайталауы мүм- кін. Сол себепті бүгін отбасындағы зорлық-зомбылық фактілерінің ал- дын алудың жаңа жолдарын іздестіру маңызды. Әсіресе, түсінік, насихат жұмыстарына, әлеуметтік-құқықтық шараларға басымдық беру керек. жүктеу/скачать 4,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|