Соңы 5-бетте) (Соңы 3-бетте)

ҰЛТТЫҢ ЖАНЫ

«СОТ КАБИНЕТІ» СЕНІМНЕН ШЫҚТЫ

Жалпы, Әдеп кодексінің республика 

судьяларының ең мәртебелі, ең жауапты 

басқосуы саналатын съездің жетінші 

шақырылымының күн тәртібіне енгізі луі 

тегіннен тегін емес. Себебі, бұл кодек­

стің алғашқы жобасының өзі 1996 жылы 

осы қазылар алқасында сарапқа салы­

нып, өмірге жолдама алған болатын. 

Содан бері жиырма жылға жуық уа қыт 

өткен екен. Осы аралықта Әдеп ко дексі 

аталатын кішкентай кітапша әр қазының 

жұмыс үстелінде, жан қалтасында жүре­

тін, қиналғанда парақтап, қысылғанда 

жауап іздейтін жан серігіне айналған. 

Бүгінге дейін судьялыққа үміткер жан­

дарды жұмысқа қабылдау кезінде де осы 

кодекстің негізгі бағыттары басшылыққа 

алынып  келгені  шындық.  Өйткені, 

мұн да қазылардың қызметте, қоғамда 

өзін өзі ұстау қалыбынан бастап, әр 

сөзі нің  қаншалықты  мәнге  ие  екен­

дігі толық ашып көрсетілген. Деген­

мен, Әдеп кодексінің де заман талабына 

сәйкес келмейтін, жетілдіруді, дамытуды 

Ол  заңдардың  бірі  –  Қазақстан 

Республикасының Азаматтық процес­

суалдық  кодексі  болса,  «Сот  және 

сот жүйесі туралы» Конституциялық 

заңымызға өзгерістер мен толықтырулар 

енгізіліп, судья лауазымына кандидаттар 

мен судьяларға талаптар күшейтілді. Ал 

судья өзінің еңбек өтіліне сай абыройлы 

доғарысқа шыққан жағдайда өмір бойы 

белгіленген жеңілдіктер мен құрметке ие 

болатыны айқындалды. 

Күні  кеше  қолданысқа  берілген 

Азаматтық процессуалдық кодекстің 

жаңа талаптарына сәйкес егер шақы­

Мұндай отбасындағы ауыр психологиялық 

жағдай жасөспірімді қылмыс жасауға итермелейді. 

Олар жасайтын қылмыстар арасында, пайдакүнемдік 

және пайдакүнемдік мақсатында күш көрсету 

тағы басқа да қылмыстардың үлесі көп. Кей­

бір жағдайларда қылмыс, тағылық, шектен тыс 

қатыгездік белгілеріне тән және топпен жасалады, 

бұл олардың психикалық ерекшеліктерін көрсетеді. 

Сондай­ақ, олар кейбір кезде қылмысты үлкендермен 

бірге жасайды. Осы мән­жайлар ескеріле келе, 

заңнамамен кәмелетке толмағандарға ерекше жаза 

түрлері, жаза тағайындау шарттары, мерзімдерді 

есептеу, соттылықтарды жою қарастырылған. 

қажет ететін баптарының барлығын 

уақыт тың өзі айғақтап отыр. Жиырма 

жылдың ішінде біз құжаттағы мұндай 

олқылықтарды байқап, бағамдадық та. 

Қазылар басшылыққа алатын құжаттың 

ескіргенін, жаңғырту маңызды екенін 

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің 

былтырғы жылы ұсынған Ұлт жоспарын­

да да айтқан болатын. 

Мемлекет басшысының тапсырмасы­

на орай Жоғарғы Сотта арнайы шаралар 

қабылданып,  судьялар  корпусының 

талап­тілектері мен ұсыныс­пікірлері 

ескеріле отырып жаңа Әдеп кодексінің 

жобасы жасалғанына да көп бола қойған 

жоқ. Онда Әдеп кодексін қабылдаудың 

рылған куә, сарапшы, маман немесе 

аудармашы сот отырысына сот дәлелді 

емес деп таныған себептер бойынша кел­

халықаралық тәжірибесі жан­жақты 

ескерілген. Кодекс жобасында қызметтегі 

судьяларға талап күшейтілген. Жаңа 

Әдеп кодексі судьялардың жүріс­тұрыс 

ұстаным да рының Бангалор принциптері 

негізінде және басқа да халықаралық 

кәсіби  этикалық  ережелердің  стан­

дарттарына сай жасалған. Және бұл 

кодекс жобасы жуырда халықаралық 

сарапшылардың оң бағасын алғанын да 

айта кеткеніміз орынды.

2016 жылдың күзінде өтетін судьялар­

дың жетінші съезінде қабыл да  нады деп 

күтіліп отырған кодекс жобасындағы 

жаңашылдықтар,  өзге ріс тер  қазіргі 

уақыт та барлық сот ұжымдары тара­

месе, немесе сот процесінде тәртіп бұзған 

жағдайда, төрағалық етуші тараптарға 

немесе басқа да процеске қатысушыларға 

мәжбүрлеу және жауаптылық шара­

ларын қолданады. Яғни, қазы сотқа 

еріксіз келтіріп, тәртіп бұзғандарды сот 

залынан шығарып жіберуге, сондай­ақ, 

сотқа құрметтемеушілік білдіргендерге 

жауаптылық шараларын қолдануға мін­

детті. 

Еріксіз  келтіруді  сот  ұйғарымы 

істер органдары жүзеге асыратын бол­

са, сот мәжіліс залында іс қараушы су­

дья белгіленген тәртіпті бұзған тұлғаға 

сол  жерде  жауаптылық  шараларын 

қолданады. Соттан тыс тәртіп бұзған 

тұлғаларға қатысты әрекеттер мысалы: 

сот мәжілісіне келмей, немесе судьяның 

мәртебесіне нұқсан келтіретін әрекеттер 

жасаған жағдайда, сот приставы немесе 

пынан талқылауда. Ол үшін құжаттың 

жобасы Жоғарғы Сот органының сайты­

на ор на   ластырылған. Жобамен таныса­

мын, оған қатысты ой­пікірімді біл ді ­

ремін деп ынта танытқан сот қызме т­

керлері сайтқа кіріп өз көзқарастарын, 

ұсынымдарын білдіре алады. Соны мен 

қатар, бұл шара жаңа жобаға заң герлерді, 

БАҚ өкілдерін, қоғам қай раткерлерін 

тарту мақсатында да қолға алынып отыр. 

Өйткені, судьялардың жаңа Әдеп кодексін 

бүкіл қоғам болып талқыға салып, тиісті 

толықтырулар мен жаңашылдықтар енгі­

зу арқылы тәуелсіз елдің қазіргі сот билігі 

өкілдерінің келбетіне қойылатын талап­

тарды жаңа сапалық деңгейге көтере 

алатынымыз сөзсіз.

Сот саласында еңбек етіп келе жатқан 

кәсіби маман ретінде Әдеп кодексінің 

жобасында Ұлт жоспарында белгілен­

ген тапсырмалардың толықтай көрініс 

тапқанын сеніммен айта аламын. Кодекс 

бұрынғы құжатқа қарағанда ауқымды. 

Онда судьяның жалпы этикалық ұста­

ным  дары мен кәсіби қызметін атқару 

кезін дегі, отбасы мен тұрмыстағы әдеп 

ұста    нымдары жеке­жеке үш тарауға 

топ тас тырылған. Мұның өзі құжаттың 

аса ұқыптылықпен, барлық мәселелер 

назарға алына отырып, жинақы дайын­

далғанын дәлелдейді. 

Ерхан ТОТЫБАЙ-ТЕГІ,

Алматы қаласы Медеу аудандық 

сотының төрағасы

сот төрағасының өкімімен бекітілген 

жауапты тұлғаның хаттамасы негізін­

де әкімшілік іс қозғалып жауаптылық 

мәселесі шешіледі. 

Бүгінгінің  дау­жанжалдарын, 

заңсыздықтарын уақыт талабына сай 

заң тезіне салып, ар­ұят пен заңдылық 

қағидаларды басшылыққа ала отырып, 

құқықтық баға беретін болғандықтан 

судьяға қойылып отырған талаптар да 

биік, артылып отырған міндеттер мен 

жауапкершіліктің жүгі де жеңіл емес. 

Ұлы орыс халқының заңгері Плевако 

ежелден Ресей патшалығында «Судья­

үндемейтін Заң, ал Заң­сөйлейтін Су­

дья» – деп сот пен заңға бірдей құрмет 

білдіргені  бекер  емес.  Елбасымыз 

сот құрылымын реформалау арқылы 

мемлекетімізде бейтарап әрі әділ сот 

құрып,  халқымызға  құқықтық  сана 

қалыптастыру мақсатын көздеп отыр.

Қазіргі таңда еліміз өз егемен­

дігін алып, дербес мемлекет ретін­

де танылды. Осы орайда Елба­

сы  Қазақстан  халқына  арнаған 

«Қазақстан­2050» Стратегиясы – 

қалыптасқан мемлекеттің жаңа сая­

си бағыты» атты Жолдауында 2025 

жылға қарай қазақстандықтардың 

95 пайызы қазақ тілін білуге тиіс 

деп нақты атап көрсеткен бола­

тын. Яғни, бұл міндетке қол жет­

кізу әрбір қазақстандық азаматтың 

қасиетті борышы деп білу керек.

Қазақ тілінің сот жүйесіндегі 

жағдайына келетін болсақ, қазіргі 

таңда әлеуметтік желілерден, газет 

беттерінен бұл бағытта атқарылып 

жатқан жұмыстар айтарлықтай көп 

екенін көруге болады. Күнделікті 

і с   ж ү р г і зуд е   з а ң д а   ө з ге ш е 

көрсетілмесе хат­хабарлар қазақ 

тілінде әзірленіп, дайындалады.

Қазақ тілінің дамуы үшін сот 

қызметкерлері арнайы құрылған 

жоспар негізінде жұмыс жасап, 

мақалалар жариялап, сұхбаттар 

беріп,  соттарда  тіл  мерекесіне 

арналған әртүрлі қоғамдық шаралар 

өтіп тұрады. Мұның барлығы ана 

тіліміздің нығайып, сапалы болуы­

на айтарлықтай септігін тигізетіні 

сөзсіз.

дап келгенде, елге деген көзқарас 

екені  даусыз.  Сондықтан,  оған 

бей­жай қарамаймыз. Қазақ тілі 

жаппай қолданыс тіліне айналып, 

шын  мәнінде,  мемлекеттік  тіл 

мәртебесіне көтерілгенде, елімізді 

Қазақ мемлекеті деп атайтын бо­

ламыз», – деген болатын Елбасы 

Н.Назарбаев. Қазір біз тілге деген 

оң көзқарасты қалыптастыруға ты­

рысып жатырмыз.

2011­2020 жылға жасақталған 

бағдарлама  бойынша  қазақ 

тілі  төңірегінде  қордаланған 

келеңсіздіктерді жою үшін «Мемле­

кеттік тіл туралы» заң қабылданды. 

Мемлекеттік  тілдегі  ақпарат 

кеңістігі сандық­сапалық жағынан 

ұлғайып келеді. Тілдің қоғамдық 

қызметі мен қолданбалы жағының 

жетекші  орынға  шығуы  мен 

бағдарламаның орындалу қарқыны 

да айтарлықтай. Бұл бағдарламаның 

түпкі мақсаты – мемлекеттік тілдің 

әлемнің экономикалық, мәдени, 

білім,  саяси  кеңістігінен  орын 

алуына және қоғамдық өмірдің 

барлық салаларындағы функция­

ларын жетілдіруге жағдай жасау 

болып табылады. Бұл күндері мем­

лекеттік тілді үйренуге, меңгеруге 

көп жағдай жасалған. Тек соны өз 

кәдемізге жарата алсақ болғаны. 

Бүгінде бұл жүйе қазақстандық соттарда сәтті іске 

асырылуда. Бұрын «Сот кабинетін» тұтыну шылар 

саусақпен санарлық болса, қазір сотқа жүгінетіндердің 

басым бөлігі өз арыз, шағымын осы жүйе арқылы 

жолдағанды жөн көреді. Және бұл жағымды нәтижеге 

біз бір күнде немесе бір жылда жеткен жоқпыз. Бұл 

қазақстандық  сот  жүйесінде  қызмет  етіп  жатқан 

жандардың ортақ жеңісі деуге әбден негіз бар. 

«Сот кабинеті» – бұл сот органдарының онлайн сер­

вистеріне және көрсететін қызметтеріне қол жеткізетін 

бірыңғай терезе. Осы арқылы азамат, оның өкілі немесе 

адвокаты өзіне ыңғайлы кез келген уақытта, үйден, 

кеңседен шықпай­ақ, интернет желісі арқылы өтініш 

пен арызды электрондық түрде жібере алады. Сондай­

ақ, мемлекеттік бажды онлайн режимінде төлеп, сот 

құжатын, істің бүкіл тарихын қарап, сот актісін басып 

шығара алады. Әрине, жаңа бастаманы қарапайым 

халықтың бірден қолдай кетпегені рас. Өйткені, кез 

келген жаңалықты жұртшылықтың күдікпен, сын көзбен 

Тұғыр

Бастама

сырын  емес.  Бұл 

жолы да солай бол­

ды. 

ле ріне тікелей келіп 

ша ғымын  өткізіп, 

сұра ғын қойып, жа­

уа бын алып үйрен­

ген  жандар  ком­

пьютер  а лдында 

отырып­ақ шаруаны 

бітіруге болатыны­

на  сене  қоймаған. 

Сондықтан,  «Сот 

каби неті»  алғаш 

тәжірибеге  енгі­

зілген уақытта тұты­

нушылар саны біз күткендегідей өс кен жоқ. Соған 

орай,  Халыққа  қызмет  көрсету  орталықтарының 

қызметкерлерімен  біріге  отырып  жұртшылыққа 

«Сот кабинетінің» тиімді, оң тұстарын түсіндіруге, 

насихаттауға көп күш жұмсалды. Әрбір соттың кеңсе 

қызметкерлері құзырлы орын өкілдерінің басын қосып 

жаңа бастаманың жаңалықтарын айтты. Бірлесе жұмыс 

істеуге шақырды. «Сот кабинетін» кең көлемде наси­

хаттау мақсатында бұқаралық ақпарат құралдарында 

қаншама ақпарат жарыққа шықты. Осындай ілкімді 

істердің арқасында тоң жібіді. Кеше ғана жобаға 

күдікпен қарағандар біртіндеп өз шағым­арыздарын 

осы бірыңғай терезе арқылы жолдауға дағдыланды. 

Сонымен қатар, жүйенің қосымша мүмкіндіктерін 

пайдалануға кірісті. Игілікті істі өзі ғана үйреніп, кәдеге 

жаратып қоймай, жақындарына, таныстарына насихат­

тап, тұтынушылар санын көбейтуге ықпал етті.

Бұған қоса, «Сот кабинетінің» бір орында тұрмай 

өз жұмысын жетілдіріп, мүмкіндігін молайтып отыруы 

халықтың сервиске деген сенімін нығайтты. Өйткені, 

осы уақытқа дейін Жоғарғы Сот сот процестеріне 

қатысушылар мен азаматтардың пікірін ескере отырып, 

онлайн сервистерді пайдалану бойынша тұрақты түрде 

мониторинг жүргізіп келеді. Сөйтіп, көпшілік пікірін, 

ұсынысын ескере отырып онлайн сервистерді жаңғырту 

және сот ісін жүргізуді жеңілдету мәселелері өз шешімін 

табуда. 

Қазіргі таңда «Сот кабинеті» жобасы шеңберінде 

апелляциялық, кассациялық шағымдар мен қарсылы қ­

тар, сондай­ақ сот актілерін қадағалау түрінде келіспеу­

шілік білдіру бойынша өтініштер беру мүмкіндігі 

қарастырылуда.  Мұның  өзі  сот  құрылымы  мен 

қарапайым халықтың байланысын жақсартып, үшінші 

билікке деген сенімді арттыруға ықпал етері даусыз. 

Мұндайда әлеуметтік, экономикалық және тәр­

биелік­профилактикалық алдын алу шара ла   рының 

маңызы зор. Бұл орайда мектеп қабырға ларында 

«Құқықтану негіздері» сабағының сапасы жоғары 

деңгейде болса, оқушылардың сана­сезімі де жоға  ры­

лайды. Бірақ, кәмелетке толмағандар көбі не өздерінің 

қай жақтан бастап және қандай жағ дайда қыл мыстық 

жауапкершілік туындайтынын біле бер мейді. Мектеп 

қабырғаларында кеңінен тараған қылмыс – қорқытып 

алушылық. Бұл ауыр санаттағы қылмысқа жатады. 

Қалта ақшасы, ұялы телефон, т.б. ұсақ­түйек заттар­

ды қорқытып алғаны үшін қылмыстық жауапкер­

шілікке тартылатындығы жөнінде бірінші сыныптан 

бастап оқушының құла ғы  на сіңіру – ұстаздың, учас­

келік инспектордың міндеті.

Ал, қылмыс жасалған соң, кәмелетке толмағанның 

қылмыстық жауапкершілігі туралы мәселе туындай­

тыны қалыпты жағдай. Қазақстан Республикасы 

Қылмыстық Кодексінің 6­бөлігінде кәмелетке 

толмағандардың қылмыстық жауапкершілігінің 

ерекшелігі туралы мәселелер айқындалған. Шын 

мәнінде, олар қылмыс субъектісінің жасына ғана не­

гізделген және барлығы жауапкершілік пен жазаны 

жеңілдетуге бағытталған.

Қылмыс жасағаны үшін қылмыстық жауаптылық 

басталатын  жас  шамасы  ҚК­нің  15­бабын­

да көрсетілген. Қылмыстық іс жүргізуші орган­

дар кәмелетке толмағандардың істері бойынша 

қылмыстық жауаптылыққа тартылған адамның 

жасын анықтау жөнінде шара қолдануға міндетті. 

Адамның белгілі бір жасқа толуы ол туған күні 

емес, келесі тәуліктен бастап есептеледі. Кәмелетке 

толмағанды  қылмыстық  жауаптылыққа  тарту 

және оған жаза тағайындау туралы мәселелерді 

дұрыс шешуде Қылмыстық процестік кодекстің 

113, 531­баптарында көрсетілген мән­жайлардың 

маңызы зор. Кәмелетке толмағанның иланушылығы, 

ашушаңдығы, тәуелділігі, қиялға бейімділігі сияқты 

жеке басының өзіндік қасиеттерінде анықтап алу 

қажет. Мұнан бөлек, оның ақыл­есінің кенже қалуы 

туралы жорамалға негіз болатын мәліметтер болған 

жағдайда, психикалық жетілуін анықтау үшін міндет­

ті түрде жан­жақты психологиялық­психиатриялық 

сараптама тағайындалады. Егер осы жағдайда 

кәмелетке толмағанның психикасының бұзылуына 

байланысты емес, психикалық дамуы жағынан артта 

қалуы салдарынан онша ауыр емес немесе ауырлығы 

орташа қылмысты жасау кезіндегі өзінің іс­әрекетінің 

іс жүзіндегі сипаты мен қоғамдық қауіптілігін толық 

көлемде ұғына алмағаны не оған ие бола алмағаны 

анықталса, онда ол ҚК­нің 15­бабының 3­бөлігінің 

ережелеріне сай қылмыстық жауапкершілікке жат­

пайды. Бірақ, ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасалған 

кезде осындай психикалық дамуы жағынан артта 

қалуы оған жаза тағайындағанда ескерілуі тиіс. Заң 

талаптарына сай кәмелетке толмаған адам жауапқа 

тартылған кезде оның мүддесін қорғау үшін қорғаушы 

міндетті түрде қатысуы тиіс, яғни заң талаптарының 

бұзылуына жол берілмеу керек. 

4

№75 (2853)

12 шілде 2016

zangazet@mail.ru

ТАРАЗЫ

Съезд қарсаңында

100 нақты қадам

Сарап

Биылғы жылы судьялар 

арасында терең талқыланып 

жатқан екі тақырып ерек-

ше маңызға ие. Оның бірі 

төрт жыл сайын өтетін судья-

лар съезінің маңыздылығына 

қатысты өрбісе, екіншісі осы 

алқалы бас қосуда көпшілік 

таразысына салынғалы отырған 

қазылардың жаңа Әдеп ко-

дексіне қатысты болып отыр. 

Ұлт жоспарының негізін-

де биылғы жылдан бастап 

қолданысқа 59 жаңа заң мен 

80-нен астам қолданыстағы 

заңға өзгерістер мен 

толықтырулар енгізілді. 

Кәмелетке  толмағандарға  қатысты 

қылмыстық  істерді  қарау  барысында 

көз  жеткізгеніміз,  қоғамға  жат  әрекеті 

үшін жауапкершілікке тартылғандардың 

көпшілігі  тұрмысы  қолайсыз  отбасында 

тәрбие  алғандар.  Толық  емес    немесе 

ата-аналары  маскүнемдікке  салынған, 

заңды сыйламайтын, бір-бірімен қарым-

қатынасы  нашар  отбасында  өскен 

баланың психикасы бұзылады. 

Тіл адамдардың 

қарым-қатынас құралы 

болғандықтан, ол сөйлеу 

әрекетінің арқауы бо-

лып табылады. Тіл ұлт пен 

ұлтты жақындастыратын 

өзгеше қатынас құралы. 

Жоғарғы Соттың ұйытқы болуымен қолға 

алынған бас  тамалардың барлығы қазір өз 

нәтижесін  беруде.  Соның  ішінде  халыққа 

сот қызметінің қолжетімділігін, ашықтығын, 

жариялылығын  көрсететін  «Сот  кабинеті» 

жүйесі өзінің пайдалы еке нін сөзбен емес, 

нақты іспен дәлелдеп отыр. 

ӘДЕП КОДЕКСІ — ҮЛКЕН ІЗДЕНІСТІҢ ЖЕМІСІ

ҚАЗЫ БОЛАМ ДЕУШІЛЕРГЕ  ТАЛАП ҚАТАҢ

ЖАУАПҚА ТАРТЫЛҒАН ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ  КӨПШІЛІГІ 

ҚОЛАЙСЫЗ ОТБАСЫНАН  ШЫҚҚАНДАР

ТІЛ  — 

ҰЛТТЫҢ ЖАНЫ

«СОТ КАБИНЕТІ» СЕНІМНЕН ШЫҚТЫ

Жалпы, Әдеп кодексінің республика 

судьяларының ең мәртебелі, ең жауапты 

басқосуы саналатын съездің жетінші 

шақырылымының күн тәртібіне енгізі луі 

тегіннен тегін емес. Себебі, бұл кодек­

стің алғашқы жобасының өзі 1996 жылы 

осы қазылар алқасында сарапқа салы­

нып, өмірге жолдама алған болатын. 

Содан бері жиырма жылға жуық уа қыт 

өткен екен. Осы аралықта Әдеп ко дексі 

аталатын кішкентай кітапша әр қазының 

жұмыс үстелінде, жан қалтасында жүре­

тін, қиналғанда парақтап, қысылғанда 

жауап іздейтін жан серігіне айналған. 

Бүгінге дейін судьялыққа үміткер жан­

дарды жұмысқа қабылдау кезінде де осы 

кодекстің негізгі бағыттары басшылыққа 

алынып  келгені  шындық.  Өйткені, 

мұн да қазылардың қызметте, қоғамда 

өзін өзі ұстау қалыбынан бастап, әр 

сөзі нің  қаншалықты  мәнге  ие  екен­

дігі толық ашып көрсетілген. Деген­

мен, Әдеп кодексінің де заман талабына 

сәйкес келмейтін, жетілдіруді, дамытуды 

Ол  заңдардың  бірі  –  Қазақстан 

Республикасының Азаматтық процес­

суалдық  кодексі  болса,  «Сот  және 

сот жүйесі туралы» Конституциялық 

заңымызға өзгерістер мен толықтырулар 

енгізіліп, судья лауазымына кандидаттар 

мен судьяларға талаптар күшейтілді. Ал 

судья өзінің еңбек өтіліне сай абыройлы 

доғарысқа шыққан жағдайда өмір бойы 

белгіленген жеңілдіктер мен құрметке ие 

болатыны айқындалды. 

Күні  кеше  қолданысқа  берілген 

Азаматтық процессуалдық кодекстің 

жаңа талаптарына сәйкес егер шақы­

Мұндай отбасындағы ауыр психологиялық 

жағдай жасөспірімді қылмыс жасауға итермелейді. 

Олар жасайтын қылмыстар арасында, пайдакүнемдік 

және пайдакүнемдік мақсатында күш көрсету 

тағы басқа да қылмыстардың үлесі көп. Кей­

бір жағдайларда қылмыс, тағылық, шектен тыс 

қатыгездік белгілеріне тән және топпен жасалады, 

бұл олардың психикалық ерекшеліктерін көрсетеді. 

Сондай­ақ, олар кейбір кезде қылмысты үлкендермен 

бірге жасайды. Осы мән­жайлар ескеріле келе, 

заңнамамен кәмелетке толмағандарға ерекше жаза 

түрлері, жаза тағайындау шарттары, мерзімдерді 

есептеу, соттылықтарды жою қарастырылған. 

қажет ететін баптарының барлығын 

уақыт тың өзі айғақтап отыр. Жиырма 

жылдың ішінде біз құжаттағы мұндай 

олқылықтарды байқап, бағамдадық та. 

Қазылар басшылыққа алатын құжаттың 

ескіргенін, жаңғырту маңызды екенін 

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің 

былтырғы жылы ұсынған Ұлт жоспарын­

да да айтқан болатын. 

Мемлекет басшысының тапсырмасы­

на орай Жоғарғы Сотта арнайы шаралар 

қабылданып,  судьялар  корпусының 

талап­тілектері мен ұсыныс­пікірлері 

ескеріле отырып жаңа Әдеп кодексінің 

жобасы жасалғанына да көп бола қойған 

жоқ. Онда Әдеп кодексін қабылдаудың 

рылған куә, сарапшы, маман немесе 

аудармашы сот отырысына сот дәлелді 

емес деп таныған себептер бойынша кел­

халықаралық тәжірибесі жан­жақты 

ескерілген. Кодекс жобасында қызметтегі 

судьяларға талап күшейтілген. Жаңа 

Әдеп кодексі судьялардың жүріс­тұрыс 

ұстаным да рының Бангалор принциптері 

негізінде және басқа да халықаралық 

кәсіби  этикалық  ережелердің  стан­

дарттарына сай жасалған. Және бұл 

кодекс жобасы жуырда халықаралық 

сарапшылардың оң бағасын алғанын да 

айта кеткеніміз орынды.

2016 жылдың күзінде өтетін судьялар­

дың жетінші съезінде қабыл да  нады деп 

күтіліп отырған кодекс жобасындағы 

жаңашылдықтар,  өзге ріс тер  қазіргі 

уақыт та барлық сот ұжымдары тара­

месе, немесе сот процесінде тәртіп бұзған 

жағдайда, төрағалық етуші тараптарға 

немесе басқа да процеске қатысушыларға 

мәжбүрлеу және жауаптылық шара­

ларын қолданады. Яғни, қазы сотқа 

еріксіз келтіріп, тәртіп бұзғандарды сот 

залынан шығарып жіберуге, сондай­ақ, 

сотқа құрметтемеушілік білдіргендерге 

жауаптылық шараларын қолдануға мін­

детті. 

Еріксіз  келтіруді  сот  ұйғарымы 

бойынша сот приставтары немесе ішкі 

істер органдары жүзеге асыратын бол­

са, сот мәжіліс залында іс қараушы су­

дья белгіленген тәртіпті бұзған тұлғаға 

сол  жерде  жауаптылық  шараларын 

қолданады. Соттан тыс тәртіп бұзған 

тұлғаларға қатысты әрекеттер мысалы: 

сот мәжілісіне келмей, немесе судьяның 

мәртебесіне нұқсан келтіретін әрекеттер 

жасаған жағдайда, сот приставы немесе 

пынан талқылауда. Ол үшін құжаттың 

жобасы Жоғарғы Сот органының сайты­

на ор на   ластырылған. Жобамен таныса­

мын, оған қатысты ой­пікірімді біл ді ­

ремін деп ынта танытқан сот қызме т­

керлері сайтқа кіріп өз көзқарастарын, 

ұсынымдарын білдіре алады. Соны мен 

қатар, бұл шара жаңа жобаға заң герлерді, 

БАҚ өкілдерін, қоғам қай раткерлерін 

тарту мақсатында да қолға алынып отыр. 

Өйткені, судьялардың жаңа Әдеп кодексін 

бүкіл қоғам болып талқыға салып, тиісті 

толықтырулар мен жаңашылдықтар енгі­

зу арқылы тәуелсіз елдің қазіргі сот билігі 

өкілдерінің келбетіне қойылатын талап­

тарды жаңа сапалық деңгейге көтере 

алатынымыз сөзсіз.

Сот саласында еңбек етіп келе жатқан 

кәсіби маман ретінде Әдеп кодексінің 

жобасында Ұлт жоспарында белгілен­

ген тапсырмалардың толықтай көрініс 

тапқанын сеніммен айта аламын. Кодекс 

бұрынғы құжатқа қарағанда ауқымды. 

Онда судьяның жалпы этикалық ұста­

ным  дары мен кәсіби қызметін атқару 

кезін дегі, отбасы мен тұрмыстағы әдеп 

ұста    нымдары жеке­жеке үш тарауға 

топ тас тырылған. Мұның өзі құжаттың 

аса ұқыптылықпен, барлық мәселелер 

назарға алына отырып, жинақы дайын­

далғанын дәлелдейді. 

жүктеу/скачать 4,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: