Справочник предназначен учащимся школ, лицеев, колледжей, студентам, учителям и преподавателям, а также широкому кругу читателей, изучающих казахский язык

Ортақ тәуелдену
(Ф ормы   общ ей  притяжательности)________  
13-кесте
| 
Жақ
(Лицо)
Соңғы дыбыс (Конечный звук)
Дауысты (Гласные)
Дауыссыз (Согласные)
I.  Біздің
л
 
я в  
„
 
%
-м ы з
-МІЗ
-ы мы з
-ім із
(наш,наши)
ата-мыз 
Щ
 
қала-мыз
іні-міз
терезе-міз
қыз-ымыз
ат-ымыз
ел-іміз
үй-іміз
II.  Сендердің 
(ваш,  ваши)
-ЫҢ
-ің
-ың
-ің
ата-лар-ың
қала-лар-ың
іні-лер-ің
терезе-лер-ің
қыз-дар-ың
ат-тар-ың
ел-дер-ің
үй-лер-ің
Сіздердің (ваш, 
ваши)
-ыңыз
-іңіз
-ыңыз
-ің із
ата-лар-ыңыз
қала-лар-ыңыз
іні-лер-іңіз
терезе-лер-іңіз
қыз-дар-ыңыз
ат-тар-ыңыз
ел-дер-іңіз
үй-лер-іңіз
ІІІ.Олардың
-сы
-сі
-ы
-І
(их)
ата-сы
қала-сы
іні-сі
терезе-сі
қыз-ы
ат-ы
ел-і
-  
5
үи-і
Буын (Слог)
Жуан  (Твердый)
Жіңішке (Мягкий)
Жуан (Твердый)
Жіңішке  (Мяпс)
Көпше тәуелдену
(Ф орм ы   множественной  притяжательности)
14-кесте
Оңаша тәуелдену (Формы личной притяжательности)
Жақ
(Лицо)
Соңғы дыбыс (Конечный звук)
Дауыссыз
(Согласные)
І.Менің
-ым
бала-лар-ым
кітап-тар-ым
.
-ІМ
ел-дер-ім
дәптер-лер-ім
II. Сенің
-ЫҢ
бала-лар-ың
кітап-тар-ың
-ің
ел-дер-ің
дәптер-лер-Ің
Сіздің
-ыңыз
бала-лар-ыңыз
кітап-тар-ыңыз
-ің із
ел-дер-іңіз
дәптер-лер-іңіз
ІІІ.Оның
•
-ы
бала-лар-ы
кітап-тар-ы
-і
ел-дер-І
дәптер-лер-і
15-кесте
Ортақ тәуелдену (Формы общей притяжательности)
І.Біздің
-ы мы з
бала-лар-ымыз
кітап-тар-ымыз
-ім із
ел-дер-іміз
дәптер-лер-іміз
ІІ.Сендердің
-ың
бала-лар-ың
кітап-тар-ың
-ің
ел-дер-Ің
дәптер-лер-ің
Сіздердің
-ыңыз
бала-лар-ыңыз
кітап-тар-ыңыз
-ің із
ел-дер-Іңіз 
дәптер-лер-іңіз 
■>
ІІІ.Олардың
-ы
бала-лар-ы
кітап-тар-ы
ш
-1
ел-дер-і
дәптер-лер-і
Буын (Слог)
Жуан (Твердый) 
ЖІңішке (Мягкий)
25

Тәуелдік жұрнақтар -нікі,-дікі,-тікі 
Притяжательная  форма с суффиксами  -нікі,-дікі,-тікі
Меншіктік  форма  (тәуелдену  ұғымын)  тудыратын  -н ік і,  -д ік і,-т ік і 
жұрнағы  ілік септіктің -ның (-нің,-дың,-дің,-тың,-тің) жалғауы және -к і 
(-қы,  -ғы ,-гі)  жұрнағынан  бірігіп  пайда  болған.  Бұл  форма  арқылы 
туатын  меншіктілік  меншіктелуші  (иеленуші)  заттан  жеке  де  айтыла 
береді.  Тәуелдік  жұрнақтардың  басқа  жұрнақтардан  ерекшелігі  -   жуан 
формасы  болмайды.  Мысапы:  ме-нікі,  се-нікі,  сіз-дікі,  біз-дікі,  сендер- 
дікі,  кім-дікі,  мына-нікі,  кітапхана-нікі,  Әсет-тікі,  Нұргүл-дікі,  Роза-нікі,т.б.
Притяжательная 
форма 
образуется 
путем  -присоединения 
к 
именным  основам  суффиксов:  -ң ікі,  -д ікі,  -тікі.  Суффиксы  притя­
жательной  формы 
в 
отличие 
от  других 
суффиксов  не 
имеют 
твердого  варианта. 
-  
,
Притяжательная  форма 
по  значению  соответствует 
ілік 
септік 
(родительный  падеж).  Мысапы:  Лизаның  дәптері  -   дәптер  Лизанікі 
(кімдікі?)  -   тетрадь  Лизы.  Біздің  бөлме  -   бөлме  біздікі  (кімдікі?)  -  
комната  наша.  Притяжательная  форма  в  предложении  выступает  в 
качестве 
сказуемого  и  отвечает  на  вопросы  кімдікі  (чьи,  чья?  чье?), 
ненікі?  (чего?).
I әуелдік  жұрнақтар 
(Притяжательные суффиксы)
16-кесте
Соңғы дыбыс (Конечный  звук)
Дауысты
Ұяң және үнді
Қатаң,  үяң б,в,г,д
(Гласные)
(Звонкие  и  сонорные)
(Глухие,  звонкие
б,в,г,д)
-НІКІ
-ДІКІ
-тікі
бала-нікі
мүғалім-дікі
мекгеп-тікі
ме-нікі
сіз-дікі
студент-тікі
оны-нікі
қыз-дікі
бақ-тікі
Лиза-нікі
Оспан-дікі
Ахметов-тікі
Дана-нікі
Әсел-дікі
Қүрмаш-тікі
СЕПТІК ЖАЛҒАУ 
Падежные окончания
Сөздерге 
грамматикалық  мағына  үстеп, 
оларды  бір-бірімен 
жалғастырып,  септестіріп,  байланыстырып  тұратын  қосымшапарды 
септік жапғаулары  деп  атайды.
Аффиксы,  которые  выражают  грамматические  отношения  и  связь 
между словами,  называют падежными  окончаниями.
26

Сөздердің 
жалғауларды 
қабылдап,  өзгерту 
жүйесін  сөздердің 
сөптелуі  деп  немесе  септеу  деп  атайды.  Септелудің  екі  түрі  болады: 
1)  жай 
септеу;  2)  тәуелді 
септеу.  Тәуелденбей  түрған  сөздердің 
септелуін  жай  септеу  дейміз.  Ал  сөздердің  тәуелденгеннен  кейін 
септелуін  тәуелді  септеу  дейміз.  Септеудің  жай  және  тәуелді 
формаларында  7 септік,  6 түрлі жалғау  бар.
Склонением  называется  изменение  слов  при  помощи  падежных 
окончаний,  которое  выражает  связь  с  другими  словами.  Существует 
два  вида  склонения,  которое  зависит  от 
наличия  или  отсутствия 
указания  обладателя.  Это:  1)  простое  склонение  (жай  септеу)  —  без­
относительно  к  обладателю;  2)  притяжательное  склонение  (тәуелді 
септеу)  -   с указанием  обладателя.
При  притяжательном  склонении  в  словах  содержится  указание  на 
обладателя.  Принадлежность  предмета  выражается  при  помощи 
присоединения  к основе слова аффиксов  принадлежности.
Падежная  система  казахского  языка  представлена  семью  падежами  и 
шестью видами.
1.Жай  септеу  (Простое склонение) 
17-кесте
Септіктер
(Падежи)_______________
Сүрақтары 
: • 
(Вопросы)____________________
Жалғаулары
(Окончания)_______________
Атау
(Именительный)
кім? не? 
(кто? что?)
ІЛІК
(Родительный)
ш ш и
кімнің? ненің?
(чей? чья? чье? кого? чего?)
-НЫҢ.-НІҢ
-дың,-дің
-ТЫҢ.-ТІҢ
Барыс
(Дательно­
направительный)
кімге?  неге?  қайда? 
(кому? чему? куда?)
-ға,-ге,-қа,-ке
Табыс
(Винительный)
кімді? нені?
(кого? чего? что?)
-НЫ .-НІ
-ды.-ді.-ты.-ті
Жатые
(Местный)
кімде? неде? қайда? қашан?~ 
(у кого? в ком? у чего? в 
чем?  на чем? где? когда?)
-да,-де 
-та,-те
Шығыс
(Исходный)
кімнен? неден? қайдан? 
(от кого? у кого? от чего? 
из чего? откуда?)
-дан.-ден
-тан,-тен
-нан.-нен
Кемектес
(Творительный)
кіммен?  немен? қалай? 
(с кем? с чем? как?  )
-мен.-бен.-пен
(-менен.-бенен,-пенен)
Септік жалғаулары  (Падежные  окончания)
І.Жай  септеудің жалғаулары
(Окончания простого склонения) 
18-кесте
1  .Атау септік (Именительный падеж)
Соңғы дыбыс 
(Конечный звук)
Буын
(Слог)
Жалғаулары
(Окончания)
Мысалдар
(Примеры)
Дауысты, дауыссыз 
(Гласные,  согласные)
Жуан
(Твердый)
0
■■■■- 
■■ 
-  ■
  1  -С
аға,  қыз,  геолог 
__________аң, хат,  тау
Жіңішке
(Мягкий)
0
келін, дәрігер,терезе,
мекгеп.  уй.  есік
27
II

Жалғасы  (Продолжение)
2.  Ілік септік (Родительный  падеж)
Дауысты, үнді м,н,ң 
(Гласные, сонорные 
м,н,ң)
Жуан
(Твердый)
-Н Ы Ң
аға-ның
аң-ның
Жіңішке
(Мягкий)
-Н ІҢ
келін-нің
терезе-нің
Ұяң з,ж,  үнді  р.л.й.у 
(Звонкие з,ж, 
сонорные р,л,й,у)
Жуан
(Твердый)
-Д Ы Ң
қыз-дың
тау-дың
Жіңішке
(Мягкий)
-ДІҢ
дәрігер-дің
үй-дің
Қатаң,  ұяң б.в.г.д 
(Глухие, звонкие 
б.в.г.д)
Жуан
(Твердый)
-Т Ы Ң
геолог-тың
хат-тың
Жіңішке
(Мягкий)
-Т ІҢ
меісгеп-тің
есік-тің
3.  Барыс септік (Дательно-направительный падеж)
Дауысты,  үнді, 
үяң з, ж 
(Гласные, 
сонорные, звонкие 
з, ж)
Жуан
(Твердый)
-ға
аға-ға,  қы з-ға 
аң-ға, тау-ға
Жіңішке
(Мягкий)
-ге
келін-ге, дәрігер-ге 
терезе-ге,  үй-ге
Қатаң,  ұяң б.в.г.д 
(Глухие, звонкие
б.в.гл)
Жуан
(Твердый)
- к а
геолог-қа
хат- қа
Жіңішке
(Мягкий)
-ке
мектеп-ке
есік-ке
4. Табыс септік (Винительный  падеж)
Дауысты
(Гласные)
Жуан
(Твердый)
-ны
аға-ны
Жіңішке
(Мягкий)
Щ
терезе-ні
Үнді, үяң з,ж 
(Гласные, 
сонорные,  звонкие
з,ж)
Жуан
(Твердый)
-ды
қыз-ды 
аң-ды, тау-ды
Жіңішке
(Мягкий)
-д і 
т
келін-ді 
дәрігер-ді,  үй-ді
Қатаң, үяң б.в.г.д 
(Глухие, звонкие 
б.в.г.д)
Жуан
(Твердый)
-ты
геолог-ты 
• хат-ты
Жіңішке
(Мягкий)
- Т І
мектеп-ті
есік-ті
5. Жатые септік (Местный  падеж)
Соңғы дыбыс 
(Конечный звук)
Буын
(Слог)
Жалғаулары
(Окончания)
Мысалдар
(Примеры)
Дауысты,  үнді, 
үяң з,ж  (Гласные, 
Сонорные, звонкие 
з,ж.)
Жуан
(Твердый)
-да
аға-да,  қыз-да 
аң-да,  тау-да
Жіңішке
(Мягкий)
-д е
келін-де, дәрігер-де 
терезе-де,  үй-де
Қатаң,  үяң б.в.г.д 
(Глухие,  звонкие
б,в*г,д)
Жуан 
(Т вердый)
-та
геолог-та
хат-та
Жіңішке
(Мягкий)
-те  
»
мектеп-те
есік-те
28

Жалғасы  (Продолжение)
6.  Шығыс  септік  (Исходный падеж)
Дауысты,  ұяң з,ж, 
үнді р,л,й,у 
(Гласные,  звонкие 
з,ж,  сонорные 
Р.л.й.у)
Жуан
(Твердый)
-дай
аға-дан,  қыз-дан 
тау-дан
Жіңішке
(Мягкий)
-ден
дәрігер-ден 
терезе-ден,  үй-ден
Үнді  М,Н,Ң
(Сонорные  м,н,ң)
Жуан
(Твердый)
Г 
| 
—
-нан
аң-нан
Жіңішке
(Мягкий)
-иен
келін-нен
Қатаң,  уяң б,в,г,д 
(Глухие,  звонкие
б.В.Г.Д)
Жуан
(Твердый)
-тан
геолог-тан 
хат-тан
Жіңішке
(Мягкий)
-тен
мекгеп-тен
есік-тен
| 
7.  Көмектес септік  (Творительный падеж)
Дауысты жэне
үнді 
(Гласные и 
сонорные)
Жуан/жіңішке
(Твердый/мяг
-кий)
-мен
аға-мен,  келін-мен, 
дәрігер-мен,  терезе-мен, 
уй-мен,  аң-мен,  тау-мен
Ұяң з,ж 
(Звонкие з,ж)
Жуан/жіңішке
(Твердый/мяг
-кий)
-бен
қыз-бен
сөз-бен
Қатаң,  ұяң б.в.г.д 
(Глухие,  звонкие 
б.в.г.д)
Жуан/жіңішке
(Твердый/мяг
-кий)
-пен
геолог-пен,  мектеп-пен 
есік-пен,  хат-пен
Зат есімдердің жай  септелу үлгісі 
(Таблица  простого  склонения  имен  сушествительных)
19-кесте
І 
Жекеше турі  (Единственное число) 
1
Септіктер
(Падежи)
Сұрақтары
(Вопросы)
Г 
Соңғы дыбыс (Конечный звук) 
I
Жалғаулары
(Окончания)
Дауысты
(Гласные)
Дауыссыз
(Согласные)
1 .Атау
(Именительный)
кім? не? 
(кто? что?)
оқушы
ученик
кітап
книга
0
2.Ілік
(Родительный)
кімнің? ненің?
кого? чего?
оқушы-ның 
ученика 
і
кггап-тың
книги
-Н Ы Ң .-Т Ы Ң
З.Барыс
(Дательный)
кімге?  неге? 
кому? чему?
оқушы-ға
ученику
.
*
!
кітап-қа
книге
-ға,  -қа
4.Табыс
(Винительный)
кімді? нені? 
кого? что?
оқушы-ны
ученика
кітап-ты
книгу
-ны.-ты
5.Жатые 
(Местный)
кімде?  неде? 
у кого? у чего?
оқушы-да 
у  ученика
кітап-та 
у книги
-да,-та
б.Шығыс
(Исходный)
кімнен? неден? 
от кого? от чего?
оқушы-дан 
от ученика
кітап-тан 
от книги
-дан,-тан
7.Кемектес
(Творительный)
I  кіммен?  немен? 
с кем? с чем?
оқушы-мен 
с учеником
кітап-пен 
с книгой
-мен.-пен
29

_____________________________________ __ ____________ 20-кесте
Көпше турі (Множественное число)_____________
Септіктер
Сұрақтары
Соңғы дыбыс-(Конечный звук)
Жалғаулары
(Падежи)
(Вопросы)
Дауысты
(Гласные)
Дауыссыз
(Согласные)
(Окончания)
1 .Атау
(Именительный)
кімдер?  нелер? 
кто? что?
оқушы-лар
ученики
ютап -тар 
книги
0
2.Ілік
(Родительный)
кімдердің? 
нелердің? 
кого? чего?
оқушы-лар-дың
учеников
кітап-тар-дың
книг
-ДЫ Ң.-ДЫ Ң
З.Барыс
(Дательный)
кімдерге? 
нелерге? 
кому? чему?
оқушы-лар-ға
ученикам
кітап-тар-ға
книгам
-ға,  -ға
4.Табыс
(Винительный)
кімдерді? 
нелерді? 
кого? что?
оқушы-лар-ды
учеников
кітап-тар-ды
книги
-ды,-ды
б.Жатыс
(Местный)
кімдерде? 
нелерде? 
у кого? у чего?
оқушы-лар-да 
у  учеников
ютап-тар-да 
у книг
-да,-да
б.Шығыс
(Исходный)
кімдерден? 
нелерден? 
от кого? 
от чего?
оқушы-лар-дан 
от учеников
кітап-тар-дан 
от книг
-дан,-дан
7.Кемектес
(Творительный)
кімдермен? 
нелермен? 
с  кем? с чем?
оқушы-лар-мен
с учениками
кітап-тар-мен 
с книгами
-мен.-мен
2.Тәуелді  септеу 
(Притяжательное склонение)
21-кесте
Септіктер
(Падежи)
Сұрақтары
(Вопросы)
Жалғаулары
(Окончания)
Мысалдар
(Примеры)
I жақ (і лицо)
1 .Атау
(Именительный)
кімім?  нем?
кімің?  нең?  кіміңіз?  неңіз? 
кімі?  несі?
і  ‘ 
0
атам
(мой
дедушка)
2.ІЛІК
(Родительный)
кімімнің?  немнің?
кіміңнің?неңнің? кіміңіздің? неңіздің? 
I  кімінің?  несінің?
-ның.-нің
атам-ның
(моего
дедушки)
З.Барыс
(Дательно­
направительный)
кіміме? неме?
кіміңе?  неңе?  кіміңізге?  неңізге? 
кіміне?  несіне?
-а,-е,
-на,-не
атам-а
(моему
дедушке)
4.Табыс
(Винительный)
кімімді?  немді?
кіміңді?  неңді?  кіміңізді?  неңізді? 
кімін?  несін?
-ды,-ді|-н
атам-ды
(моего
дедушку)
б.Жатыс
(Местный)
кімімде?  немде?
кіміңде?  неңде?  кіміңізде? неңізде? 
кімінде? несінде?
-да,-де,
-нда,-нде
атам-да 
(у моего 
дедушки)
6.1ІІЫҒЫС
(Исходный)
кімімнен?  немнен? 
кіміңнен? неңнен? 
кіміңізден?  неңізден? 
кімінен? несінен?
-нан.-нен
атам-нан 
(от  моего 
дедушки)
7.Кемектес
(Творительный)
кіміммен?  неммен? 
кіміңмен?  неңмен? 
кіміңізбен?  неңізбен? 
кімімен?  несімен?
-мен
атам-мен 
(с  моим 
дедушкой)
30

Соңгы дыбыс 
(Конечный  звук)
I жак,  тәуелдік 
жалғауы
(I лицо  притяжа­
тельной формы)
Тәуелді  септеудің жалғаулары
(Окончания  притяжательного склонения
* 
I  
I  
|  
Ж   падеж) 
|
Буын (Слог)
II жақ  тәуөлдік 
жалгауы 
(II лицо  притяжа 
тельной формы)
III жак төуелдік 
жалгауы
(III лицо притяжа 
тельной  формы)
Жуан
(Твердый)
Жіңішке
(Мягкий)
Жуан
(Твердый)
Жінішке 
(Мягкий)
Жуан 
(Твердый)
Теуелдік жалгауы 
(Притяжательное 
окончание)
-ым,-м
- ІМ . - М
-Ы Ң .-Ң
Жіңішке
(Мягкий)
-сы,-ы
-С1т-1
Ж
 . жалгауы 
(Падеж,  окон- 
чание)
0
0
Мысалдар
(Примеры)
ага-м 
қыэ-ым,  хат-ым
дәрі гер
-1
 м 
үй-ім,  бөлме-м
0
0
0
0
ага-ң 
қыз-ың, хат-ың
дәрігер-ің 
үй-ің,  бөлме-ң
аға-сы
қыз-ы,  хат-ы
дәрігер-і
үй-і,  бөлме-сі
Соңғы дыбыс 
(Конечный звук)
I  жак теуелдік 
жалгауы 
(I лицо притяжа­
тельной формы)
II жак  теуелдік 
жалгауы
(II  лицо притяжа­
тельной формы)
жак теуелдік 
жалгауы
(III лицо  притяжа­
тельной формы)
Буын 
(Слог)
Жуан
(Твердый
ЖІңішке
(Мягкий)
Жуан
(Твердый)
Жіңішке 
(Мягкий)
Жуан 
(Твердый)
Жінішке
(Мягкий)
Теуелдік жалгауы 
(Притяжательное 
окончание)
- Ы М .- М
- ІМ . - М
-Ы Ң .-Ң
-сы.-ы
-С1.-1
Септ,  жалғауы 
(Падеж,  окон- 
и   чаниө  ■
-Н Ы Ң
-Н ІҢ
-Н Ы Ң
-НІҢ
-Н Ы Ң
-Н ІҢ
Мысалдар
(Примеры)
ағам-ның
қызым-ның,  хатым-ның
дәрігерім-нің
үйім-нің,  белмем-нің
ағаң-ның 
қызың-ның, хатың  -ның
дәрігерің  -нің 
үйің-нің,  белмең-нің
ағасы-ның 
қызы-ның, хаты-ның
дәрігері>н)ң 
үйі-нін.  белмесі-нін
I  жак теуелдік 
жалгауы
(I лицо притяжа­
тельной формы)
II жак теуелдік
жалғауы
(II лицо притяжа­
тельной формы)
III жак тэуелдік 
жалғауы
(III лицо притяжа­
тельной формы)
Жуан
(Твердый)
ЖІңішке
(Мягкий)
Жуан
(Твердый) 
Жіңішке
(Мягкий)
Жуан
(Твердый)
Жіңішке
(Мягкий)
Теуелдік жалгауы 
(П р итяжате л ьное 
окончание)
- Ы М ,- М
-1 М ,-М
-Ы Ң .- Ң
-ІҢ.-Ң
-сы,-ы
•
 ж
-С І.-І
Септ, жалғауы 
(Падеж,  окон-
чание)
-а
-е
-а
-е
-на
-не
Мысалдар
(Примеры)
ағам-а 
қызым-а,  хатым-а
дәрігерім-е 
үйім-е,  белмем-е
ағаң-а 
қызың-а,  хатың-а
дәрігерің-е 
үйің-е,  белмең-е
ағасы-на 
қызы-на, хаты-на
дәрігері-не 
үйі-не,  белмесі-не
31

Жалғасы (Продолжение)
С
оңры
 дыбыс 
(Конечный звук)
Буын (Слог)
4. Табыс 
сөптік (Винительный падеж)
Септ, жалғауы
I  жақ тәуелдік 
жалғауы
(I  лицо притяжа­
тельной формы)
жақ тәуелдік
жалғауы 
(II лицо притяжа 
тельной формы)
Жуан
(Тверды й) 
Жіңішке
(Мягкий)
Жуан 
(Твердый)
Тәуелдік жапгауы 
(Притяжательное 
окончание)
-Ы М .-М
(Падеж,  окон- 
чание)
-ДЫ
Мысалдар
(Примеры)
ағам-ды 
қызым-ды, хатым-ды
-ім.-м
-А»
дәрігерім-ді 
үйім-ді,  бөлмем-ді
Жіңішке
(Мягкий)
-Ы Ң .-Ң
-ІҢ .-Ң
жақ тәуелдік 
жалғауы
(III  лицо притяжа 
тельной формы)
Жуан
(Твердый)
Жіңішке 
(Мягкий)
-СЫ .-Ы
-ды
-ДІ
-С І.-І
-н
ағаң-ды
қызың-ды, хатың-ды
5.Жатыс септік (Местный падеж)
Соңғы дыбыс
(Конечный звук)
I  жақ тәуелдік 
жалғауы 
і  (I лицо притяжа­
тельной формы)
II жақ тәуелдік 
жалғауы 
(II лицо притяжа 
тельной  формы)
жақ тәуелдік 
жалғауы
(III лицо притяжа 
тельной формы)
Жуан 
(Тверды й)
Жіңішке 
(Мягкий)
Жуан 
(Твердый)
Жініиже 
(Мягкий)
Жуан
(Твердый)
Тәуелдік жалғауы 
(П ритяжател ьное 
окончание*
-Ы М .-М
Септ, жалғауы 
(Падеж,  окон­
чание'
-Да
-ім,-м
-ың.-ң
-ІҢ .-Ң
-де
Жіңішке
(Мягкий)
-СЫ.-Ы
-нда
-С І.-І
-нде
Соңғы дыбыс 
(Конечный звук)
I  жақ тәуелдік
жалғауы 
(I  лицо притяжа­
тельной формы)
Буын (Слог)
6.Шыгыс септік (Исходный падеж)
Тәуелдік жалғауы 
(Притяжательное 
окончание'
Септ, жалғауы 
(Падеж,  окон­
чание
II  жақ тәуелдік 
жалғауы 
(II лицо притяжа 
тельной  формы)
Жуан
(Твердый)
ЖІңішке 
(Мягкий)
Жуан 
(Твердый)
-Ы М .-М
-нан
-1 М ,-М
-нен
-ың,-ң
-нан
жақ тәуелдік 
жалғауы
(III лицо притяжа­
тельной формы)
Жіңішке 
(Мягкий)
Жуан 
(Твердой)
-ІҢ.-Ң
-нен
Жіңішке
(Мягкий)
-СЫ.-Ы
-нан
-С І.-І
-нен
дәрігерің-ді 
үйің-ді,  бөлмең-ді
ағасы-н 
қызы-н, хаты-н
дәрігері-н 
үйі-н,  бөлмесі-н
Мысалдар
(Примеры)
ағам-да
қызым-да, хатым-да
дәрігерім-де 
үйім-де,  бөлмем-де
ағаң- да 
қызың-да, хатың-да
дәрігерің-де 
үйің-де,  бөлмең-де
ағасы-нда 
қызы-нда,  хаты-нда
дәрігері-нде 
үйі-нде,  бөлмесі-нде
Мысалдар 
(Примеры)
ағам-нан
қызым-нан, хатым-нан
дәрігерім-нен 
үйім-нен,  бөлмем-нен
ағаң-нан 
қызың-нан,  хатың-нан
дәрігерің-нен 
үйің-нен,  бөлмең-нен
ағасы-нан 
қызы-нан, хаты-нан
дәрігері-нен 
үйі-нен,  бөлмесі-нен
32

Жалғасы (Продолжение)
7.Көмектес септік (Творительный падеж)
Соңғы дыбы с 
(Конечный звук)
Буын
(Слог)
Тәуелдік жапғауы 
(Притяжательное 
окончание)
Септ, жалғауы 
(Падеж, окон­
чание)
Й Й   . 
Мысалдар
(Примеры)
1 жақ тәуелдік 
жалғауы 
(1 лицо притяжа­
тельной формы)
Жуан
(Твердый)
-Ы М ,-М
-мен
ағам-мен 
қызым-мен, хатым-мен
Жіңішке
(Мягкий)
нм.-м
' 1
 •
-мен
дәрігерім-мен 
үйім-мен,  бөлмем-мен
II жақ тәуелдік 
жалғауы
(II лицо притяжа­
тельной  формы)
Жуан
(Твердый)
-Ы Ң.-Ң
-мен
ағаң-мен 
қызың-мен,  хатың-мен
Жіңішке
(Мягкий)
-ІҢ.-Ң
-мен
дәрігерің-мен 
үйің-мен,  бөлмең-мен
III жақ тәуелдік 
жалғауы
(III лицо притяжа­
тельной формы)
Жуан
(Твердый)
-сы.-ы
-мен
ағасы-мен 
қызы-мен, хаты-мен
Жіңішке
(Мягкий)
-С І.-І
-мен
дәрігері-мен 
үйі-мен,  бөлмесі-мен
23-кесте
Тәуелді  септеу
(Притяжательное склонение)______________________
Септіктер
Сүрақтары  I
Мысалдар (Примеры)
(Падежи)
(Вопросы)
І-жақ (І-лицо)
ІІ-жақ (П-лицо)
ІІІ-жақ (ІІІ-лицо)
1 .Атау 
I не?
үйім
үйің
үйГ
(Именительный)
что?
(мой дом)
(твой дом)
(его дом)
2.Ілік
ненің?
үйімнің
үйіңнің
үйінің
(Родительный)
чего?
(моего дома)
(твоего дома)
(его дома)
З.Барыс
қайда?
үйіме
үйіңе
үйіне
(Дательный)
куда?
(моему дому)
(твоему дому)
(его дому)
4.Табыс 
І нені?
үйімді
үйіңді
үйін
(Винительный)
чего?
(моего дома)
(твоего дома)
(его дом)
5.Жатые
қайда?
үйімде
үйіңде
үйінде
(Местный)
где?
(в моем доме)
(в твоем доме)
(у его дома)
б.Шығыс
қайдан?
үйімнен
үйіңнөн
үйінен
(Исходный)
откуда?
(из моего дома)
(из твоего дома)
(от его дома)
7.Кемектес
немен?
үйіммен
үйіңмен
үйімен
(Творительный)
с чем?
(с моим домом)
(с твоим домом)
(с его домом)
24-кесте
Зат есімдердің тәуелді  септелу үлгісі
(Таблица притяжательного склонения существительных)________
Септіктер
(Падежи)
Сүрақтары
(Вопросы)
Жуан түбір 
(Твердая основа)
Жіңішке түбір 
(Мягкая основа)
І-жақ (І-лицо)
Атау
ІЛІК
Барыс
Табыс
Жатые
Шығыс
Кемектес
кімім? нем? 
кімімнің? немнің? 
кіміме? неме? 
кімімді? немді? 
кімімде? немде? 
кімімнен? немнен? 
кіміммен? неммен?
апа-м
апа-м-ның
апа-м-а
апа-м-ды
апа-м-да
апа-м-нан
апа-м-мен
дәптер-ім
дәптер-ім-нің
дәптер-ім-е
дәптер-ім-ді
дәптер-ім-де
дәптер-ім-нен
дәптер-ім-мен
3—686 
33

Жалғасы  (Продолжение)
ІІ-жақ (ІІ-лицо)
Атау
кімің?  нең?
қыз-ың
көз-ің
Ілік
кіміңнің?  неңнің?
қыз-ың-ның
көз-ің-нің
Барыс
кіміңе? неңе?
қыз-ың-а
көз-ің-е
Табыс
кіміңді?  неңді?
қыз-ың-ды
көз-ің-ді
Жаты с
кіміңде?  неңде?
қыз-ың-да
көз-ің-дө
Шығыс
кіміңнен? неңнен?
қыз-ың-нан
көз-ің-нен
Көмектес
кіміңмен? неңмен?
қыз-ың-мен
көз-ің-мен
ІІІ-ж а қ  (ІІІ-л и ц о )
Атау
кімі?  несі?
аға-сы
гүл-і
Ілік
кімінің?  несінің?
аға-сы-ның
у
гүл-і-нің
•
Барыс
кіміне? несіне?
аға-сы-на 
—
гүл-і-не
Табыс
кімін?  несін?
аға-сы-н
гүл-і-н
Жатыс
кімінде?  несінде?
аға-сы-нда
гүл-і-нде
Шығыс
кімінен?  несінен?
аға-сы-нан
гүл-і-нен
Көмектес
кімімен?  несімен?
аға-сы-мен
гүл-і-мен
СЕПТІК ЖАЛҒАУЛАРЫНЫҢ  ҚЫЗМЕТІ  ЖӘНЕ  МАҒЫНАЛАРЫ
Значения  и  ф ункции  падежных окончаний
1 .Атау  сегтпк___________________________________________________________
Именительный  падеж
Атау  септігіндегі  сез  кім?  не?  кімдер?  нелер?  деген  сұрақтарға 
жауап  береді.  Атау  септігі  өзге  септіктерге  негіз  болады.  Бұл 
септіктегі  сезге  тәуелдік  жалғауы  жалғануына  қарай  сұрақтардың 
да  кімім?  нем?  кімің?  нең?  кіміңіз?  неңіз?  кімісі?  несі?  тәріздес 
өзгере  беруі  мүмкін.  Атау  септігіндегі  сөз  көбінесе  бастауыш 
болады. 
. 
^
Именительный  падеж  не  имеет  специального  аффикса  (нулевое 
окончание)  и  различается  только  формами,  имеющими  окончания 
множественного  числа  и  окончания  притяжательности.  Имени­
тельный  падеж отвечает  на  вопросы  кім?  кімдер?  (кто?)  не?  нелер? 
(что?). 
Существительные 
в 
форме 
именительного 
падежа 
выполняют 
в 
предложении 
роль 
подлежащего. 
Например: 
Ғалымжан  (кім?)  кітап оқып  отыр.  -   Галымжан  читает книгу.
Атау септік (Именительныи  падеж) 
25-кесте
Соңғы дыбыс 
(Конечный звук) 
Буын
(Слог)
Жекеше 
(Единствен­
ное число)

жүктеу/скачать 11,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: