Справочник предназначен учащимся школ, лицеев, колледжей, студентам, учителям и преподавателям, а также широкому кругу читателей, изучающих казахский язык
жүктеу/скачать 11,22 Mb. Pdf көрінісі
|
| ББК 81.2 Каз я 2 Р 94 БҮЛ КІТАП ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МӘДЕНИЕТ, АҚПАРАТ ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ КЕШСІМ МИНИСТРШГЕНЩ ӘЛЕУМЕТТІК МАҢЫЗДЫ ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІНЕ ЕНПЗІЛГШ Жалпы редакциясын басқарған профессор Б.Қ.Қалиев Пікір жазғандар: профессор Ш .К.Бектуров доцент М.Х.Әбілғалиева Р94 Рысбаева Г.Қ. Қазақ тілі. Грамматикалық аныктағыш. —Алматы: Сөздік-Словарь, 2000. —192 бет. І8ВЫ 5-7667-8667-0 и а іт с т з а ін с Бул анықтағышта қазақ тілінің фонетика және грамматика салаларының ережелері жүйелі түрде кестелер мен схемалар арқылы берілген. Анықтағыш мектеп, лицей, колледж оқушыларына, жоғарғы о қу орындарының студенттеріне, муғалімдер мен оқытушыларға және қа за қ тілін үйренуш і көпш ілік қауымға арналған. 1 5 / V : Рысбаева Г.К. Казахский язык. Грамматический справочник. -Алматы: Сөздік-Словарь, 2000. -1 9 2 с. В настоящем справочнике представлены важные разделы фонетики и грамматики казахского языка. Они систематически изложены и наглядно оформлены в виде таблиц и схем для быстрого и легкого усвоения языковых положений и правил. Справочник предназначен учащимся школ, лицеев, колледжей, студентам, учителям и преподавателям, а также широкому кругу читателей, изучающих казахский язык. Оқу қүралын бекіткен және баспаға үсынған - Абылай хан атындағы ҚазМ ХҚ және ӘТУ-дің ғылыми-әдістемелік кеңесі р 46о°о2(оІГ оо ~°11 ББК 81.2 Каз я 2 ІЗВМ 5-7667-8667-0 Рысбаева Г.Қ., 2000 Сөздік-Словарь, 2000 АЛҒЫ СӨЗ Бұл оқу құралында қазақ тілінің фонетикасы мен грамматикасы, оның ішінде морфология бөлімі мүмкіндігінше толығымен қамтылып отыр. Зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік, т.б. сөз таптарының жасалу жолдары, лексика-грамматикалық категориялары, түрлері кестелер мен схемалар арқылы көрсетілген. Бұл тілдің негізгі заңдылықтары мен ережелерін жеңіл игеруге мүмкіндік жасайды. Кітап соңында күнделікті қолданылатын ұғымдар - жыл мезгілдері, ай аттары, күн аттары, қазақша жыл санау, мүшел жасты анықтау, туыстық атаулар қазақ және орыс тілінде берілген. Берілген оқу қүрапының қүрылысы мен мазмұны анықтағышқа жақын болғандықтан, кітапты грамматикалық анықтағыш ретінде қолдануға болады. Бұл анықтағыш оқушылар мен жоғарғы оқу орындарының студент- теріне және қазақ тілін үйренушілерге практикапық оқу құрапы ретінде көмек болады деген үміттеміз. ПРЕДИСЛОВИЕ Данное учебное пособие казахского языка посвящено фонетике и грамматике, в том числе разделу морфологии. Такие части речи как имя существительное, имя прилагательное, имя числительное, местоимение, глагол и т.д., их образование, лексико-грамматические категории, виды наглядно показаны с помощью схем и таблиц, что позволяет легко усвоить основные языковые положения и правила. В конце книги даны часто используемые понятия - времена года, названия месяцев, дней недель, летоисчисление по восточному календарю, определения возраста по 12 годичному циклу, (мүшел жас), наименование родственных отношений на казахском и русском языках. Данное учебное пособие по строению и по содержанию относится к справочникам, поэтому книгу можно рассматривать как грамматический справочник казахского языка. Мы надеемся, что данный справочник будет служить практическим учебным пособием учащимся и студентам, а также широкому кругу читателей, изучающих казахский язык. 3 Қаэақ әліпбиі (Казахский алфавит) 1 -кесте Таңбалануы (В печати) Оқылуы (В произношении) Таңбалануы (В печати) I Оқылуы (В произношении) Аа а Пп пе Ээ Ә Рр эр Бб бе Сс эс Вв ве Тт А те Гг ге Уу ҮУ. ҮУ Ғғ ға Үү К ұ Д а де Үү Ү Ее йе Фф эф Ёё йо Хх ха Жж же Һ һа Зз зе Цц це Ии ЫЙ, ІЙ Чч че Йй қысқа и Шш ша Кк ка Щщ ща кх қа Ъъ айыру белгісі Лл ЭЛ Ыы ь | Мм эм Щ и • і Нн эн Ьь жіңішкелік белгісі Ңң ЭҢ Ээ э Оо О Юю й у Өө Ө Яя I йа Қазақ әліпбиі Казахский алфавит Тілдің дыбыстау мүшелері арқылы айтылып, құлақпен естілетін үн дыбыс деп аталады да, оны жазу тілінде белгілейтін шартгы белгі әріп деп аталады. Демек, дыбысты айтамыз және естиміз, ал әріпті жазамыз және көреміз. Әріптердің белгілі бір ретпен тізілген жинағын әліпби (алфавит) дейді. Қазақ тілінде 37 дыбыс, 42 әріп бар. Қазіргі қазақ әліпбиі 42 әріптен түрады: 15 әріп дауыстыларды таңбапайды: (а.ә.о.е.е.ы.і.у.ү.ү.и.ю.я.ё.э), 25 әріп дауыссыздарды таңбалайды: (б,в,г,ғ,д,ж,з,й,к,қ,л,м,н,ң,п,р)с Іт,ф,х,ц1ч,шІщ,һ), 2 әріп жуандық (ъ) және жіңішкелік (ь) белгілерін береді. Қазақ тілінде 9 жалаң дауысты: а.ә.о.е.е.ы.і.ұ.ү, 2 дифтонг (екі қосынды дауысты дыбыстар) “ и” , ‘Ү , орыс тілінен енген “э, ё, ю, я” дыбыстары бар. Қазақ тіліне тән тел дыбыстар 9, дауысты: ә,ө,ү,ү,і, дауыссыз: қ,ғ,ң,һ. Для обозначения звуков на письме используются специальные знаки, которые называются буквами (әріп). Буквы мы видим и пишем. Звук - есть самая мелкая единица языка. Более мелких элементов в языке нет. Звуки мы слышим и произносим. Буквы принято располагать в определенном порядке. Совокупность букв, расположенных в установленном порядке, называется алфавитом. В казахском языке имеются 37 звуков и 42 буквы. 4 Современный казахский алфавит состоит из 42 букв: 15 букв для передачи гласных: (а.ә.о.ө.е.ы.і.у.ұ.ү.и.ю.я.ё.э), 25 букв для передачи согласных: (б,в,г,ғ,д,ж,зІй,к,қ,л,м,н1ң,п,р, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ, Һ), 2 знака: ъ (твердый знак), ь (мягкий знак). В казахском языке имеются 9 гласных звуков (9 жалаң дауыстылар - девять монофтонгов). Это: а,ә,о,ө,е,ы,і,ұ,ү. Буквы “и”, " у ” имеют двоякое сочетание звуков (екі қосынды дауысты дыбыстар) - дифтонги. Из русского языка вошли (заимствованы) гласные звуки “э, ё, ю, я”. Присущие только казахскому языку звуки гласные: ә,ө,ұ,ү,і, соглас ные: қ,ғ,ң,һ. 1 -схема ФОНЕТИКА і Қазақ тіп білімінің негізгі үш саласы: фонетика, лексика және грамматика. Фонетика тіл дыбыстарын, лексика тілдегі сөздердің жиынтығын, грамматика тілдің грамматикалық қүрылысын зерттейді. Сондай-ақ, тілде жаңа ұғымдардың келуімен байланысты жаңа сөздердің жасалуын қарастыратын сапа сөзжасам деп аталады. V фонетика (гректің рһопе - „дыбыс” сезінен алынған) - тіл дыбыстары турапы ұғым. Фонетика - тіл дыбыстарының жүйесін, жасалуы мен ерекшеліктерін, дыбыстардың үндесуі мен буын түрлерін зерттейтін Т І Л б І Л І М І Н І Ң б і р С а л а С Ы . Основные три раздела казахского языкознания: фонетика, лексика и грамматика. Фонетика изучает звуковую (фонетическую) систему языка, лексика - словарный состав и совокупность всех слов языка, а грамматика - грамматическую структуру языка. Изучением процесса появления новых слов и понятий занимается раздел словообразо вания. # Фонетика - это наука о звуковой системе языка, (само слово происходит от греческого рһопе - „звук” ). Фонетика изучает звуковой состав языка, их образование и особенности, законы сингармонизма и виды слогов. ,►. 2-схема 6 2-кесте Дыбыстардың бөлінуі (Классификация звуков) Түрлері (Виды) Дыбыстар (Звуки ) Ерекше (тел) дыбыстар (Специфические звуки) 1 .Дауысты дыбыстар (Гласные звуки) Жалаң: а, э, о, е, е (Монофтонг) у, у, ы, І Дифтонг: и, у Орыс тілінен енген: э, ё, ю,я э, е, I, ү, у 2.Дауыссыз дыбыстар (Согласные звуки) б, в, Г, Ғ, д, ж, з, й, К, Қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ, Һ, (у), екі белгі: ъ, ь Қ, ғ, и, Һ Дауысты дыбыстар (Гласные звуки)_____________________ з-кесте 1 .Тілдің қатысына карай (По положению языка) 2.Еріннің қатысына қарай (По участию губ) З.Жақтың катысына қарай (По степени раскрытия рта) Жуан (Твердые) а.о.ы.у.у Жіңішке (Мягкие) і ә.ө.ү.і.е.и Еріндік (Губные) о.ө.ү.ү.у Езулік (Негубные) а.ә.е.ы.і.и Ашық (Широкие) а.ә.о.ө.е Қысаң (Узкие) Ү* Ү*У»Ы,І|И I .Дауысты ң (ун мен салдырдың) қатысына қарай (По участию голоса и шума) Н.Жасалу орнына қарай (По месту образования) Ш.Айтыпу жолына қарай (По способу образования) Дауыссыз дыбыстар (Согласные звуки 4-кесте 1. Қатаң (Глухие) қ, к, х, ц, п, ф, т, с, ш, щ, ч 2.Ұяң (Звонкие) б, в, г, ғ, д, ж, 3 З.Үнді (Сонорные) Мүрын жолды (Носовые) ^ м, н, ң Ауыз жолды (Плавные) л, р, й, у І.Ерін (губные) 2.Ерін мен тіс (гүбно-зүбные) п, б, м, у б.Тіл алды (переднеязычные) б.Тіл ортасы (среднеязычные) 7.Тіл арты (заднеязычные) в.Кемей (гортанные) І.Ш үғыл (смычные) 2.Ызың (щелевые) З.Діріл (вибрант) ж, ш, щ, р, и к. г кГғ, Ң , х Һ б, п, Д, Т, Г, К, Қ, ц, ч в, 3, с, ж, ф, Ш, Щ, Ғ, Һ, X р и 7 5-кесте Дыбыстардың жұпт; (Парные звуки) Жіңішке (Мягкие) Тве дые ан А: а қ (белый) ар (совесть) нар (верблюд) сан (число) сат(продай) О: он (десять) оң (правый) ор (канава, ров, яма) от (огонь) қол (рука) V: ун (мука) уш (лети) устау (держать) уру (бить) сур (серый) тур (стоит) Ы: ыс (копоть) сыз (сырость) сыра (пиво) тыс (чехол) тиын (копейка) ыстық (жара) Қ: қиы қ (отрезок) қош (прощай!) қору (охранять) қун (стоимость) қуды қ (колодец) қыр (грань) Ғ: қиғызу (отрезать) соғу (побить) тыгу (прятать) Ә: эк (известка) эр (каждый) нэр (питание) сэн (мода) сэт (удача) Ө: өн (прибавляйся) өң (вид) ер (подъем) өт (желчь) кел (озеро) Ү: ун (голос) уш (три) устеу (прибавить) уру (лаять) сур (вяленый) тур (вид) I іс (дело) сіз (вы) сірә (по-видимому) ТІС (зуб) тиін (белка) істік (кол К: киік (сайгак) кеш (кочевка) керу (видеть) кун (солнце) күдік (подозрение) кір (грязь) Г: кигізу (одеть) сегу(распороть) тігу (шить) Буынның түрлері Виды слогов Сөздегі бір дауыстының я дауысты мен дауыссыздардың дауыс толқынымөн бөлшектеніп айтылатын тобын буын дөйміз. Сөз ішінде неше дауысты дыбыс болса, сонша буын болады. Қазақ тілінде буынның үш түрі бар: 1)ашық буын; 2)түйық буын; 3)бітеу буын. 8 Слог - это гласный звук или сочетание гласного звука с одним или несколькими согласными звуками, произносимые одним выдыхатель ным толчком. В казахском языке существуют три вида слогов: 1)открытый слог (ашық буын); 2)полузакрытый слог (тұйық буын); 3)закрытый слог (бітеу буын). 1 .Ашык, буын_________________________________________________________ Открытый слог Бір дауысты фонеманың өзінен болған немесе дауыссыздан басталып, дауыстыға аяқталатын буынды ашық буын дейміз. Слог, состоящий только из одной гласной фонемы или начинающийся с согласного и оканчивающийся на гласный, называется открытым. Например: а-та, ба-ла, і-ні, те-рек, ап-ма. 2.Туйық буын_________________________________________________________ Полузакрытый слог Дауысты дыбыстан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталған буынды тұйық буын деймгё. Слог, которой начинается с гласного и оканчивается на согласный, называется полузакрытым. Например: ат, от, ет, ерт, ар-ман, ал-мұрт. 3.БІтеу_буын _________ '____________ _____________________________ Закрытый слог Дауыссыз дыбыстан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталатын буынды бітеу буын дейміз. Слог, начинающийся с согласного и оканчивающийся на согласный, называется закрытым. Например: ба-ла-лар, дөп-тер, жаз, гүл, мақ-сат, төрт, кант, құрт. Буынның түрлері (Виды слогов) 6-кесте Түрлері (Виды) Мысалдар (Примеры) 1 .Ашық буын Бір дыбысты Екі дыбысты (Открытый слог) (Однофонемный) (Двухфонемный) а-та, ө-ке, а-па, і-ні, ба-ла, қа-ла-ға, Е, солай ма? те-ре-зе, да-ла 2.Тұйық буын Екі дыбысты Уш дыбысты (Полузакрытый (Двухфонемный) (Трехфонемный) слог) от, ат, ет, ер, ел, ун, ін, ол, іс, уш ант, ерт, улт З.Бітеу буын Уш дыбысты Терт дыбысты (Закрытый слог) (Трехфонемный) (Четырехфонемный ) тас, тіс, қыс, гул, қант, жент, таре, тырс, куш, тіл, мыс, жаз | журт, терт, қурт, булт ІІ 9 I ҮН ДЕС ТІК ЗАҢЫ З акон си н га р м о н и зм а 3-схема ҮНДЕСТІК ЗАҢЫ (Закон сингармонизма) Буын үндестігі 1 Дыбыс үндестігі Сингармонизм г Ассимиляция (Гармония гласных) 1 (Гармония согласных) Түбір мен қосымшаның және сөз аралығындағы дыбыстардың бір- біріне ықпал жасап, өзара үйлесіп айтылуын үндестік заңы (сингармо низм) дейміз. Қазақ тілінде үндестік заңының екі түрі бар: 1) буын үндестігі; 2) дыбыс үндестігі. ’ Закон сингармонизма - это созвучие гласных и согласных звуков, основы и аффикса. В казахском языке закон сингармонизма имеет два вида: 1) сингармонизм (гармония гласных); 2) ассимиляция (гармония согласных). л ’ ’ І.Буын үндестігі - Сингармонизм (Гармония гласных) Қазақ тіліндегі сөздердің басым көпшілігі не жуан буынды, не жіңішке буынды болып келеді. Сездің соңғы буынының жуан, жіңішке болуына қарай қосымшапардың да бірыңғай жуан, не жіңішке түрде жалғануын буын үндестігі немесе сингармонизм деп атайды. Яғни буын үндестігі дауысты дыбыстардың бір-біріне әсері болып табылады. Мысалы: жазу- шы-лар-ға, ән-ші-лер-ге, оқу-шы-лар, мек-теп-тер, т.б. Большинство собственно казахских слов произносятся либо твердо, либо мягко. Твердость или мягкость слов и слогов зависит от гласных фонем. Созвучие гласных называется гармонией гласных (сингармонизм). Например: жазу-шы-лар-ға, ән-ші- лер-ге, оқу-шы-лар, мек-теп-тер и.т.д. 10 Буын үндестігі (Сингармонизм или гармония гласных) 7-кесте Жуан буын (Твердый слог) Жіңішке буын (Мягкий слог) 1 .Сөздің алғашқы буыны жуан болса, келесі буын да жуан болады. Если начальный слог слова твердый, то и следующий слог твердый: оқу-шы, қа-ла, ор-ман 2.Сөздің соңғы буыны жуан болса, қосымша да жуан болады. Если последний слог слова твердый, то присоединяемые аффиксы и окончания твердые: оқушы-лар, қалада-ғы-лар, орман-да 1.Сөздің алғашқы буыны жіңішке болса, келесі буын да жіңішке болады. Если начальный слог слова мягкий, то и следующий слог мягкий: ән-ші, үй-де, өн-ер 2.Сөздің соңғы буыны жіңішке болса, қосымша да жіңішке болады. Если последний слог слова мягкий, то и присоединяемые аффиксы и окончания мягкие: әнші-лер, үйде-гі-лер-ге, өнер-де-гі-лер ____________ [Аффиксы, которые не подчиняются закону сингармонизма____________ Ескерту: Сөздің соңғы буынының жуан, жіңішкелігіне қарамай, сол күйінде жал- ғанатын қосымшалар. Примечание: Независимо от твердости или мягкости пос леднего слога, последующие аффиксы и окончания присоедняются без изменения: 1.Көмектес септігінің жалғауы (окончание творительного падежа) -мен (-бен,-пен) бала-мен, қыз-бен, ағаш-пен; 2.Қосымшалар (аффиксы): а)-нікі (-дікі, -тікі) бала-нікі, ағам-дікі, Қайрат-тікі. ә) -кер,-гер айла-кер, сауда-гер; б ) -паз в) -кеш г) -қор ғ) -қой д)-хана білім-паз, өнер-паз; арба-кеш, әзіл-кеш; дүние-қор, жем-қор; сән-қой, әуес-қой; кітап-хана, ем-хана; 3-”Х “ әрпіне біткен сөздерге жалғанатын қосымша әр уақытта жуан болады (если последний слог корня оканчивается на “х”, то аффиксы и окончания принимают твердую огласовку). Мыс.: цех-қа, цех-та, цех-тың Буын үндестігіне бағынбайтын кейбір сөздөр (Некоторые слова, которые не подчиняются закону сингармонизма) а)Халықаралық сөздер Алғашқы буыны жіңішхе (Первый слог мягкий) бетон генерал декан декада десант депутат жетон интернат керамика лектор лексика медаль медальон мемориал методика метро педагог перифраза персонаж ректор реферат реформа семинар сенат телевизор телеграф телескоп телефон (Интернациональные ело Алғашқы буыны жуан (Первый слог твердый) а) 8-кесте абонент аспект атеизм банкет газет галерея документ доцент кабинет кафель квартет комитет компьютер конвенция конспект континент контекст концерт манеж модель оппонент орден оркестр парламент планета поезд портрет акультет енжар, қүдірет, муғалім, қызмет, қасиет, қабілет, қадір, қатер, қауіпті бШіріккөн сөздер (Сращенно-слитные слова) әуежай, бейхабар, беймаза, белағаш, беташар, демалыс, жиеншар, кәсіподақ, кәсіпорын, күйтабақ, күнбатыс, күнпарақ, тілмаш, шекара, баспасөз, қоләнер, қыркүйек, оңтүстік, таңертең___________ Ескерту: Соңы ог, уг, рк, рг, нк, нг, кс, кт, ск, лк, нкт, кль, фт, брь, бль сияқты дыбыстар тіркесіне біткен кірме сөздерге жалғанатын қосымша әр уақытта жіңішке болады. Примечание: Если последний слог основы заимствованных слов заканчиваются на ог, уг, рк, рг, НК, НГ, КС, КТ, ск, лк, нкт, кль, фт, брь, бль, то прибавляются мягкий суффикс и мягкое окончание. Например: парк-те, банк-ке, цирк-те, лифт-і-де, ансамбль-ге, Томск-і-де, танк-і-ге, киоск-і-ден, бинокль-мен. Ерін үндестігі Губная гармония 1 .Алдыңғы буында еріндік о, ұ дауыстылары болса, келесі буындағы қысаң ы еріндік ұ дыбысына айналады. Если в начальном слоге слова произносятся губные звуки о, ү, то в следующем слоге вместо узкого звука ы произносится губной звук ү. о, ұ + ы = о, ұ + ү жазылуы айтылуы жазылуы айтылуы (на письме) (в произношении) (на письме) (в произношении) а)о+рын = о+рұн қү+лын = құ+лүн ү+зын = ү+зұн құ+лын+ымды = құ+лүн+үмдұ ә)той+ды = той+дү түр+ды = түр+дү бұй+рық = бұйрұқ құр+ы қ = қүр + ұқ Алдыңғы буында еріндік ө, ү дауыстылары болса, келесі буындағы қысаң і еріндік ү дыбысына айнапады. Если в начальном слоге слова произносятся губные звуки ө, ү, то в следующем слоге вместо узкого звука і произносится губной звук ү. ө, ү + і |= Ө, ү + ү жазылуы айтылуы жазылуы айтылуы (на письме) (в произношении) (на письме) (в произношении) а)е+мір = е+мүр ү+міт = ү+мүт бүр+кіт = бүр+күт үр+кіт — үр+күт ә)еш+ті = еш+тү күл+ді = күл+дү З.Алдыңғы буында еріндік ө, ү дауыстылары болса, келесі буындағы ашық е еріндік ө дыбысына айналады. ә)Кірме сездер (Заимствованные слова)________ емтихан, кітап, мейман, мейрам, ілтуіпат, тәкаппар, шәрбат, 12 Если в начальном слоге слова произносятся губные звуки ө, ү, то в следующем слоге вместо широкого звука е произносится губной звук Ө . ~ • \ . № « іү ц ' I ө, ү + е = ө, ү + ө а) ө+лең = ө+лөң кү+рек = кү+рөк үй+рек = үй+рөк жүр+ек = жүр+өк ә)көр+се = көр+сө күл+се = күл+сө Дыбыс үндестігі - Ассимиляция (Гармония согласных) Дыбыс үндестігі бойынша дауыссыздар бір-біріне ықпал етіп, өзара үндесіп айтылады. Түбір мен қосымшаның немесе сез тіркесіндегі екі сөздің жігінде дауыссыз дыбыстардың бір-біріне эсер ету нәтижесінде өзгеруін дыбыс үндестігі немесе ассимиляция деп атайды. Если созвучие гласных считается гармонией гласных, то ассимиляция является созвучием в основном согласных звуков. Көршілес дыбыстардың ықпал ету бағытына қарай (алдыңғы дыбыстың соңғы дыбысқа немесе, керісінше, соңғы дыбыстың алдыңғы дыбысқа эсер етуіне қарай) дыбыс үндестігі үш түрге бөлінеді. Гармония (созвучие) соседних звуков, которая имеет место как в пределах одного слова (между корнем и аффиксом), так и в пределах нескольких слов (между отдельными словами), называется гармонией согласных (ассимиляция). 4-схема І.Ілгерінді ықпап______________________________ Прогрессивная ассимиляция Түбір мен қосымшаның немесе сөздердің аралығындағы көршілес дыбыстардың алдыңғысының кейінгі дыбысқа эсер етіп, өзіне үқсатуын ілгерінді ықпал дейміз. 13 И Воздействие предшествующего звука на последующий, которое имеет место как в пределах одного слова, так и между отдельными, соседними друг с 'другом словами, называется прогрессивной ассимиляцией. 1.Сөз қатаңға аяқталса, қосымша қатаңнан басталады. Если корень слова окончивается на глухой согласный, то и аффикс, чаще всего начинается с глухого согласного: кітап-тар бапық-шы күрес-кер ағаш-тар етік-ші дос-пен 2.Сөз ұяңға аяқталса, қосымша ұяңнан басталады. Если корень слова окончивается на звонкий согласный, то и аффикс, следующий за корнем, начинается чаще всего со звонкого согласного: қыз-дар сөз-дік қыз-ға қаз-дар тұз-ды қ тәж-ді 3.Сөз дауыстыға немесе үндіге аяқталса, қосымша ұяң не үндіден басталады. , * л;>. ■■■>., Если корень слова оканчивается на гласный или сонорный, то присоединяемый к нему аффикс чаще всего начинается со звонкого или сонорного: , ! М |М |к оқушы-лар тере-зе-лер үй-лер-ді қала-дан гүл-дер-ге парта-ға 4.Сөз ш дыбысына аяқталып, қосымша с дыбысынан бастапса, с дыбысы ш дыбысына айнапады. Если корень слова оканчивается на ш, а присоединяемый к нему аффикс начинается со звука с, то последний под влиянием первого в произношении переходит на ш, но пишут согласно орфографическим нормам. Жазылуы Айтылуы (на письме) (в произношении) шаш - са шаш - ша аш - са аш - ша іш - сін іш - шін ұш - сын ұш - шын б.Түбір мен қосымша немесе сөздер аралығында алдыңғы сыңары дауысты, үяң не үндіге аяқталып, кейінгі сыңар қатаң к ,қ дыбыстарынан бастапса, олар ұяң г,ғ дыбыстарына айналады. Если корень слова оканчивается на гласный, звонкий или сонорный, а присоединямый к нему аффикс начинается с глухого к,қ, то они произносятся как звонкие г,ғ. а) Біріккен сездер аралығында: Бота + кез = Бота+гез Меңді+құл = Меңді+ғүл Талды+қорған = Талды+ғорғай 14 ә) Сөз тіркесі сыңарлары аралығында: жаз келді = жаз гелді қара қой = қара ғой ала кел = ала гел б.Алдыңғы сөз қатаңға аяқтапып, кейінгі сөз ұяң б дыбысынан басталса, ол қатаң п дыбысына айналады. Если переднее слово оканчивается на глухой согласный, то следующее слово начинается на звонкий б, то он произносится как глухой п. а) Біріккен сездер аралығында: Қоныс+бай = Қоныс+пай Сағат +бек = Сағат+пек Айт+баева = Айт+паева ә) Сөз тіркесі сыңарлары аралығында: ақ бала в ақ пала апарып бер= апарып пер әкеп бер = әкеп пер алып бар = алып пар Ескерту: >лгт * а) қатаң с және ш дыбыстары бұл заңға бағынбайды; ә) -хана, -қор, - паз, - күнем, -кеш, -тай, -гер, -кер жұрнақтары да бұл заңға бағынбайды; б) дауысты және үнді й,н,р дыбыстарынан кейін өзгелік етістіктің т жұрнағы жапғана алады; в) сөз ұяң б,в,г,д дауыссыздарына аяқталса, қосымша қатаңнан басталады. Примечание: Действию этой закономерности не подчиняются: а) аффиксы, начинающиеся со звуков с и ш қапа -шық бала-сыз бар-сын ойын-шық гүл-сіз бар-шы э) аффиксы - хана, -қор, -паз, -күнем, -кеш, -тай, -гер, -кер ем-хан а жем-қор жапа-қор әке-тай енер-паз әсем-паз кітап-хана әзіл-кеш әке-таи паида-күнем арба-кеш көке-тай мас-күнем б)если корень оканчивается на гласный присоединяемый к нему аффикс т сауда-гер шипа-гер іс-кер айла-кер или сонорный й,н,р, то понудительного залога: қызар-т, басқар-т, түрлен-т, оқы-т, баста-т, қара-т, қараи-т, боса-т, боя-т и т.д. в)если слова окончивается на звонкий согласный б, присоединяемый к нему аффикс чаще всего і,г,д, то начинается с глухого согласного: клуб-та отряд-ка Ахметов-тан геолог-қа архив-ке коллектив-тен ІІ.Кейінді ықпал Регрессивная ассимиляция Түбір мен қосымшаның немесе сөздердің аралығындағы көршілес дыбыстардың соңғысының алдыңғы дыбысқа эсер етіп, езіне ұқсатуын кейінді ықпап дейміз. Воздействие последующего звука на предыдущий (при этом предшествующий уподобляется последующему), которое имеет место как в пределах одного слова, так.и между отдельными соседними друг с другом словами, называется регрессивной ассимиляцией. ' ’ ' І.С өз қатаң қ,к,п дыбыстарына аяқталып, қосымша не келесі сөз дауысты, үнді және ұяң д ,ж ,з дыбыстарынан бастапса, сөз соңындағы қ,к,п ұяң ғ,г,б дыбыстарына айнапады. Если последний звук основы глухой согласный к ,к ,п , прибавляемый к основе суффикс или окончание начинаются с гласного или сонорного и звонкого д ,ж ,з , то глухие согласные озванчиваются: қ-ғ, к -г, п-б. ' .. а)Түбір мен қосымша аралығында: қасық+ы = қасығ+ы жүрек+і = жүрег+і бақ+ы = бағ+ы жидек+і = жидег+і топ+ы = тоб+ы шап+у = шаб+у мектеп+і = мектеб+і төк+у = төг+у ә)Сез тіркесі сыңарлары аралығында: кек аспан = кег аспан ж оқ зат = ж оғ зат ақ жауын = ағ жауын ақ дала = ағ дала 2.Сөз қатаң п дыбысына аяқталып, оған көсемшенің -ы п , -іп (-п), жұрнағы жалғанғанда қатаң п үнді у дыбысына айналады. Если корень слова окончивается на глухой согласный п, и к нему присоединяются аффиксы -ы п, -іп (-п), то конечный согласный корня произносится к а к у (у п ). Жазылуы (на письме) - қау+ып - шау+ып - сеу+іп жап - жау+ып қап шап сеп Айтылуы (в произношении) қа+уп (кусая) ша+уп (рубя) се+уп (сея) жа+уп (закрывшись) З.Сез үнді н дыбысына аяқтапып, қосымша не кейінгі сөз б ,п ,м дыбыстарынан басталғанда н қос ерін м дыбысына айна лады. Конечный н корня, оказавшись перед - б ,п ,м в произношении м’, что не отражается на письме. переходит в а) Түбір мен қосымша аралығында: сен+беді = сем+беді 16 келген+мін = келгем+мін айтқан+мын = айтқам+ мын ә) Біріккен сөз және сөз тіркесі арапығында: Құнан+бай = Құнам+бай Жан+пейіс = Жам+пейіс он бес = ом бес 4-Сөз н дыбысына бітіп, қосымша не кейінгі сөз қ ,к ,ғ,г ды- быстарынан бастапғанда н дыбысы ң дыбысына айнапады. Если к словам, которые оканчиваются на н присоединяются начальный звук аффикса или основы қ ,к ,ғ,г, то конечный сог ласный н произносится как ң. а) Түбір мен қосымша аралығында: сән+қой = сәң+қой сен+гем = сең+гем тон+ға = тоң+ға ә) Біріккен сөз және сөз тіркесі аралығында: Түрсын+гүл = Түрсың+гүл Аман+құл = Амаң+ғұл Сейсен+ғали = Сейсең+ғапи мен ғайа Щ мең ғана он ғасыр = оң ғасыр 5. Сөз ұяң з не қатаң с дыбыстарына аяқталып, қосымша не кейінгі сөз қатаң ш дыбысынан басталғанда з ,с дыбыстары ш дыбысына айналады. Слова, которые оканчиваются на звонкое з или глухое с, и к ним присоединяется начальный звук аффикса с, то конечный звонкий з произносится как глухое ш. а) Түбір мен қосымша арапығында: сөз+шең = сөш+шең қос+шы = қош+шы жұмыс+шы = жұмыщ+шы таз+ша = таш + ша оз+шы = ош+шы ә) Сөз тіркесі аралығында: тез шық = теш шық бос шелек = бош шелек 6.Сөз үяң з дыбысына аяқталып, қосымша не кейінгі сөз үяң ж дыбысынан бастапғанда з дыбысы ж дыбысына айналады. Слова, которые оканчиваются на звонкое з, и к ним присоеди няется начальный звук аффикса ж, то конечный звонкий з произ носится как ж. Ораз+жан = Ораж+жан жүз жыл = жүж жыл кез жас щ көж жас 2—686 1 7 7.Сөз ұяң з дыбысына аяқталып, қосымша не кейінгі сөз қатаң с дыбысынан бастапғанда ұяң з қатаң с дыбысына айналады. Слова, которые оканчиваются на звонкое з, и к ним присоеди няется начальный звук аффикса или основы с, то конечный звонкий з произносится как глухое с. а) Түбір мен қосымша аралығында: жаз+са = жас+са көз+сіз = кес+сіз түз+сыз = түс+сыз ә) Сөз тіркесі арапығында: кез салу = көс салу . күз сайын = күс сайын 8. ы ,і дыбыстарының біріне біткен түбірге у қосымшасы қосылса, жазуда ы,і дыбыстары түсіп қапады. Слова, оканчивающиеся на -ы ,-і утрачивают эти гласные, при нимая аффикс -у: оқы - оқу - читать (чтение, учеба) тоқы - тоқу - ткать (вязать) ері - еру - таять (плавиться) Тоғыспалы Прогрессивно-регрессивная ассимиляция Сөз бен сөз арапығында қатар келген дыбыстардың бір-біріне ілгерінді-кейінді ықпал етуінің нәтижесінде екеуінің де езгеріске ұшырауы тоғыспалы ықпал деп аталады. Прогрессивно-регрессивная ассимиляция - это взаимное упо добление соседних звуков. 1 .Сөз үнді н дыбысына аяқталып, кейінгі сөз қатаң қ не к дыбыс- тарынан басталғанда н дыбысы ң дыбысына, қ ,к дыбыстары ғ ,г дыбыстарына айналады. Слова, которые оканчиваются на н, и к ним присоединяются начальный звук аффикса или основы қ,к, то конечный согласный н произносится как ң, и қ ,к произносится как ғ,г. Қазан+қап = Қазаң+ғап Жан+қара = Жаң+ғара ортан+қолдай = ортаң+ғолдай Есен+келді = Есең+гелді 2.Сөз с дыбысына аяқталып, кейінгі сөз ж дыбысынан бастал- ғанда, екеуі де ш дыбысына айналады. Слова, которые оканчиваются на глухое с, а за ним следуют слова, начинающиеся на звук ж, то оба звука переходят на ш: Дос+жан = Дош+шан бас жақ = баш шақ тас жол = таш шол 18 МОРФОЛОГИЯ Грамматика екі саладан турады: морфология жэне синтаксис. Морфология (гректің тогрһе -,,форма”+1одоз -„ұғы м , ілім” деген сөзінен алынған) - сөз және оның формапары туралы ілім. Морфологияның негізгі объектісі - морфемалар.Олар - сөздің түбірі (түбір морфемалар) және оған жалғанатын қосымшалар (қосымша морфемалар), мысалы: ән-ш і-лер сөзі, үш морфемадан тұрады. Сөздің лексикалық немесе грамматикалық мағынасын білдіретін әрбір жеке ең кіші бөлшегі морфема деп атапады. Морфология сөз құрамы мен сөз таптарын зерттейді. Синтаксис (гректің зупіахіз - „құрастыру, құрау” деген сезінен алын- ған) — сез тіркесі және сөйлөм туралы ілім. Синтаксис сөз тіркөсінің синтаксисі мен сөйлемнің синтаксисін зерттейді. Грамматика состоит из двух разделов: морфология и синтаксис. Морфология (от греческого тогрһе - „форма"+1одоз „понятие, наука”) — это наука о слове и его формах. Основным объектом морфологии являются морфемы, которые делятся на основы и аффиксы. Самая маленькая единица, которая показывает лексическое или грамматическое значение слова называется морфемой. Морфология изучает состав слова и части речи. Синтаксис (от греческого зупіахіз - „собирать, составлять” ) является наукой о законах построения словосочетаний и предложений. Синтаксис изучает синтаксис словосочетаний и синтаксис предложений. МОРФОЛОГИЯ 5-схема Сөз қурамы (Структура слова) Сез табы (Части речи) 1 1 ТҮБІР КОСЫ МША (Основы) (Аффиксы) Негізгі (Непроизводные) Туынды (Производные) 1 .Зат өсім 2.Сын есім 3.Сан өсім 4.Есімдік 5. Етістік 6.Устеу 7.Шылау (Имя существительное) (Имя прилагательное) (Имя числительное) (Местоимение) (Глагол) (Наречие) --------(Союзы) в.Еліктеу сездер (Подражательные слова) Э.Одағай (Междометие) Сез тудырушы (Словообразующие) Көптік 1 Сөптік 1 (Множественности) [ _ (Падежные) 1 Төуелдік 1 ЖІктік (Притяжательности) 1— — — (Личные) Сез түрлөндіруші (Формообразующие) 19 I Түбір Корень (Основа) Негізгі түбір (Непроизводные основы) бас, кез, кітап. біл Туынды түбір (Производные основы) бас-шылық, көз-ілдірік, кітап-хана, біл-ім 6-схема 7-схема Ж ік т і к (Личные) Тәуелдік (Притяжательности) Жұрнақ (Суффиксы) Сөз түрлендіруші (Формообразующие) Көптік (Множественности) Жалғау (Окончания) ЖҰРНАҚТАР Суффиксы Түбірден кейін түрып, жаңа сөз тудыратын қосымшаны жүрнақ дейміз. Жүрнақтардың екі түрі бар: 1) сөз тудырушы жүрнақгар ; 2) сөз түрлендіруш і жұрнақтар. Суффиксом называется словообразовательный аффикс, который стоит после корня и служит для образования новых слов. Суффиксы делятся на две группы: 1) словообразующие суффиксы; 2) формо образующие суффиксы. 20 1 .Сөз тудырушы жұрнақтар Словообразующие суффиксы Өзі жалғанған сөзге жаңа лексикалық мағына тудыратын жұрнақ сез тудырушы жүрнақ деп аталады. С помощью словообразующих суффиксов образуются новые слова с новым лексическим значением. Например: ән-ші, заман- дас, жер-лес, бел-дік, ерін-шек, біл-гіш. 2.Сез түрлендіруші жұрнақтар_________________________________________ Формообразующие суффиксы Өзі жалғанған сезге (түбірге) сәл де болса жаңа мағына үстейтін, бірақ негізгі лексикалық мағынасын езгертпейтін жұрнақ сез түрлендіруші жұрнақ деп аталады. Формообразующие суффиксы отличаются тем, что они не образуют слов с новым лексическим значением, а придают несколько другие значения, оттенок. Например: үй-шік, кітап-ша, қызыл-дау, сүр-ғылт, сұр-ғылтым. ЖАЛҒАУЛАР Окончания Сездерді бір-бірімен байланыстырып, оларға грамматикалық мағына үстейтін қосымшаны жалғау дейміз. Қазақ тілінде терт түрлі жалғау бар: көптік, тәуелдік, септік, ж іктік жалғаулары. Для связи слов в предложении служат окончания. Окончания - это изменяемая часть слова, образующая определенную грамматическую форму и выражающее грамматическое подчинение данного слова другому слову. В казахском языке существуют четыре вида окончаний: множественности, притяжательности, падежные, личные. Журнақтардың түрлері - Виды суффиксов 9-кесте Сез тудырушы ^Словообразующие) Сез түрлендіруші (Формообразующие) 1.3ат есім (Имя существительное) 1.3ат есім (Имя существительное) -ШЫ.-ШІ -ЛЫҚ.-ЛІК -дық.-дік -ТЫҚ.-ТІК -лас,-лес -дас.-дес, т.б. тарих-шы, ен-ші ай-лық, би-лік туысқан-дық, бел-дік дос-тық, ендіріс-тік парта-лас, жер-лес заман-дас, қур-дас -шық,-шік -ша,-ше -шақ.-шек -тай,-жан -қай.-қан м м -аи,-и қала-шық, кел-шік кітап-ша, керпе-ше қулын-шақ, іні-шек аға-тай, аға-жан бала-қай, бала-қан кунім-ай, апа-й 2.Сын есім (Имя прилагательное) 2.Сын есім (Имя прилагательное) -шақ.-шек -сыз.-сіз -ҚЫШ.-КІШ -ғыш.-гіш, т.б. мақтан-шақ, ерін-шек ақыл-сыз, сез-сіз тап-қыш, кес-кіш болжа-ғыш, біл-гіш -рақ.-рек -ырақ,-ірек -дау.-деу -ШІЛ.-ШІЛТІМ, т.б. таза-рақ, кіші-рек узын-ырақ, үлкен-ірек қызыл-дау, кулгін-деу кек-шіл, кек-шілтім З.Етістік (Глагол) З.Етістік (Глагол) -ла,-ле -да,-де -та,-те -лан.-лен, т.б. су-ла, үй-ле қол-да, кез-де аяқ-та, тіс-те ашу-лан, уй-лен -ған,-ген -мақ,*мөк -ар.-ер -атын.-етін, т.б. бар-ған, кел-ген I бар-мақ, кел-мек бар-ар, кел-ер бар-атын, кел-етін | 2а—686 21 Жалғаулар (Окончания) 10-кесте К ө п тік ж алғау (М н о ж е св е н - ности) Тәуөлдік жалғау (П ритяжател ьности) ЖІктік ж£лғау (Личные) Септік жалғау (Падежные) -лар,-лер -дар,-дер -тар,-тер Жекеше түрі (Единственное число) 1. Атау 0 I жақ (I лицо) -М ,“ Ы М,-ІМ -мын,-бын,-пын -мін,-бін,-пін 2. Ілік -НЫ Ң.-НІҢ -дың,-дің II жақ III т- V ' \ -Ң .-Ы Ң .-ІҢ -сың,-сің -тың.-тің (II лицо) Сыпайы түрі (Вежливая форма) 3. Барыс -ға,-ге -ңыз.-ыңыз -ңіз.-іңіз -СЫЗ, -СІЗ — -қ а ,-к е -на,-не -а,-е оқушы-лар үй-лер III жақ (III лицо) -СЫ, -СІ “ Ы, -I 0 4. Табыс -ды , - ді -ТЫ .-ТІ 0 қыз-дар Көпш е түр і (М нож ественное число) ■ -Н Ы ,-Н І,-Н гүл-дер кітап-тар есік-тер I жақ (I лицо) -МЫЗ, -М ІЗ -ымыз.-іміз -мыз,-быз,-пыз -М ІЗ ,-б ІЗ ,-П ІЗ 5. Жатыс -да, -де -та,-те -нда,-нде II жақ (II лицо) -ың.-ің -сыңдар,-сіңдер 6. Шығыс -дан, -ден -тан -трн Сыпайы түрі (Вежливая форма) 1 ИГІ | 1 -нан, -нен -ыңыз.-іңіз -сыздар.-сіздер III жақ (III лицо) -сы,-сі -ы,-і 0 — 7. Көмек- тес -мен.-менен -бен,-бенен -пен.-пенен КӨ ПТІК Ж АЛҒАУ М нож ественны е окончания I.Категориялық мағынасы_____________________ ■ ■ __________ ■ Категорияльное значение Заттың біреу емес бірнешеу (көп) екендігін білдіретін жалғау көптік жалғау деп аталады. Зат есімдердің көптік формасы көптік жалғаулар -лар, -лер, -д а р ,-д е р ,-та р ,-те р арқылы жасапынады. Зат есімнің көптік категориясы үш түрлі тәсіл арқылы беріледі: 1 )морфологиялық тәсіл; 2)синтаксистік тәсіл; 3)лексикалық тәсіл. Формы множественного числа имен существительных образуются с помощью окончаний множественного числа -л а р ,-л е р ,-д а р , -д е р , -тар, -тер. Множественные категории имен существитель ных образуются тремя способами: 1) морфологический способ; 2) синтаксический способ; 3) лексический способ. II.Морфологиялық тәсіл________________________________ __________ __ Морфологический способ Түбір сезге немесе туынды түбірге: -лар, -л ер ,-д а р, -дер, -тар, -тер жапғауларының жалғануы арқылы. Слова, образованные прибавлением к основе или к производной основе множественных окончаний: -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, 22 -тер. Например: оқушы-лар, биші-лер, ақын-дар, гүл-дер, ағаш- тар, студент-тер. ІІІ.Синтаксистік тәсіл_____ Синтаксический способ _ ~ 7 1 Сөздердің қосарлануы арқылы жинақтау, топтау, жаппылау ұғымдары айтылады. При помощи парных слов образуются собирательные, группирующие, обобщающие понятия. Например: ата-ана, бала- шага, ауыл-аймақ, ыдыс-аяқ, азық-түлік. 2.Көп, әлденеше, бірнеше, бірталай, бірсыпыра, қыруар сияқты сөздер зат есімнің алдында тұрып, көптік ұғымды білдіреді. Существительные, стоящие после таких слов как көп, элденеше, бірнеше, бірталай, бірсыпыра, қыруар могут не принимать окон чании множественности. Например: көп оқушы, элденеше кісі, бірнеше кітап, бірталай ән, бірсыпыра зат, қыруар мал, т.б. З.Зат есімнің алдынан сан есім келсе, ол ешқандай қосымшасыз- ақ көптік мағынаны білдіреді. Если существительное сочетается с предшествующим ему количественным числительным, то оно не принимает окончаний множественности. Например: бес студент, үш кітап, жиырма дэптер, елу парта. ІУ.Лексикалық тәсіл Лексический способ ~ ~ ------------------------------ 1.Санауға, жеке даралап есептеуге келмейтін біртекті зат атауларына кептік жалғауы жалганбайды. Названия различных однородных предметов, которые не подлежат счету, воспринимаются во множественном числе Например: су, ауа, жер, қар, тұз, т.б. 2.Өсімдік аттары кептік жалғауынсыз беріледі. Названия растений не принимают окончаний множественности Например: арпа, сұлы, бидай, мақта, т.б. Соңғы дыбыс (Конечный звук) Ұяң з,ж және Қатаң және ұяң үнді л,м,н,ң, б,в,г,д (Глухие и (Звонкие з,ж и звонкие б.в.г.д) ) сонорные л . м . н . н ) _______________ ■дар ~ -тар қыз-дар дос-тар аң-дар доп-тао Дауысты жэне үнді р.й.у (Гласные и сонорные р.й.у -лар бала-лар тау-лар -лер уй-лер белме-лер Алдыңғы буын (Передний слог) Жуан (Твердый) Жіңішке (Мягкий) студент-тер мектеп-тер Көптік жалғау Множественное окончание 11-кесте 23 ТӘУЕЛДІК ЖАЛҒАУ Притяжательная форма Тәуелдік жалғау бір заттың екінші бір затқа немөсе бірөуге (адамға) тәуелді, меншікті екенін білдіреді. Тәуелденетін сөз үш жақтың біріне тәуелдене, меншіктене айтылады. Тәуелдік жалғау өзі жалғанған сөзді ілік сөптік жапғаулы сөзбен байланыстырып түрады. Притяжательная форма показывает зависимость или принадлежность одного предмета от другого предмета, явления или человека, и всегда выражается от первого, второго или третьего лица. Слова, которые принимают притяжательные окончания, всегда находятся в родительном падеже. - * , • МЁ| щ т ' - ' - ■ - Сездің тәуелденуі екі түрге бөлінеді: оның бірі - оңаша тэуел дену, екіншісі - ортақ тәуелдену. Бір немесе бірнеше заттың бір ғана затқа немесе адамға меншікті екенін білдіруді оңаша тәуелдену дейді. Мысалы: дәптер-ім, дәптер-ің, дәптер-іңіз, дәптер-і, дәптер-лер-ім, дөптер-лер-ің, дәптер-лер-іңіз, дәптер-лер-і. Бір не бірнеше заттың көп затқа немесе бірнеше адамға меншікті екенін білдіруді ортақ төуел- дену дейді. Мысалы: біздің дәптер, біздің дәптер-лер-іміз. Притяжательные формы делятся на два вида: 1) формы личной притяжательности (оңаша тэуелдену); 2) формы общей притяжа- тельности (ортақ тэуелдену). Принадлежность одного или нескольких предметов одному обладателю выражается через форму личной притяжательности. Например: дәптер-ім (моя тетрадь), дәптер-ің (твоя терадь), дәптер-і (его тетрадь), дәптер-лер-ім (мои тетради), дэптер- лер-ің (твои тетради), дәптер-лер-і (его тетради). Принадлежность одного или нескольких предметов нескольким обладателям выражается через форму общей притяжательности. Например: біздің дэптер (наша тетрадь), біздің дәптер-лер-іміз (наши тетради). Согласные Г ласные І.Менің (мои,моя,мое мои) аға-м қала-м ІІ.Сенің (твои, твоя твое, твои) Қ Ы З -Ы Ң ат-ың - ыньіэ аға-ң қала-ң Сіздің (ваш, ваши, ваше, ваши) қыз-ыңыз ат-ыңыз аға-ңыз қала-ңыз ІІІ.Оның (его, ее) әке-сі терезе-сі Жіңішке (Мяг ага-сы қала-сы Жіңішке (Мяг Тэуелдену (Образование формы притяжательности) елденү (Формы личной притяжательности Ж ақ | Соңғы дыбыс (Конечный звук) (Лицо) жүктеу/скачать 11,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|