Электрдоғалы  пісіру  жəне  кесу

Электрдоғалы  пісіру  жəне  кесу. Электрдоғамен  пісіргенде  дəнекерленетін

детальдың  балқуына  электр  доғасынан  шыққан  жылу  пайдаланылады. Электр  доғасы

дегеніміз ұзақ əрі күшті газды ортадағы электр ұшқыны. Бұл екі электродтың ортасынан

шығады.

Тұңғыш  рет  электр  доғасын 1802 ж. В.В. Петров  ашқан. Ал, дүние  жүзінде  электр

доғасын  бірінші  рет  пісіріп  металл  балқытуға, дəнекерлеуге  орыс  инженері  Н.Н. Бенардос

1882 жылы қолданған. Ол көбіне көмірлі электрод əдісін пісіруге пайдаланады. Бұл тəсілмен

электр  тогы  дəнекерленетін  металға, жəне  көмір  электродына  беріледі. Доға  негізгі  металл

43

мен электродтың түйісуі арқылы жанып əрі ажырайды. Пайда болған доға негізгі металл мен

жабыстырылған сымды балқытады.

1888 жылы Н.Г. Славянов доғалы дəнекерге металды электродты қолданды. Бұл арада

электрод жапсырылатын металл ретінде де пайдаланылатын болды. Бүгінгі күндері бұл тəсіл

техникада ең көп тараған түрі болып есептеледі.

Пісіруді  тұрақты  не  ауыспалы  токпен  жүргізе  беруге  болады. Тұрақты  токта  доға

орнықты жанады. Сондықтанда бөлінген жылу есебі (анодта) жағымды жағында көп болып

(катодан) артықшылық танытады. Қара металдарды  пісіргенде (электродтың маркілеріне де

байланысты) бірден  ашық  көрінеді. Анод  бұйымға  қосылып, катод  электродқа  қосылады.

Жұқа  жайма  болатты  пісіргенде  керісінше  болады. Электродқа  анод, ал  бұйымға  катод

қосылады.Өндірісте  жəне  жөндеу  шеберханаларында  пісіруге  ауыспалы  ток  кеңінен

қолданылады. Себебі, электр  қуатымен  электр  пісіруші  жабдықтардағы  шығын  тұрақты

тоқты пайдаланғанан төмен.

Доғалап  пісіру  үшін  жабдықтар  жəне  құрылымдар. Қоректендіру  көзі.  Доғалап

пісіру қорегіне арнайы тоқ көзі қолданылады. Ол белгілі техникалық ұсыныс-талапқа жауап

береді. Ток  көзінің  маңызды  бағасы – сыртқы вольт-ампер  сипаттамасы. Қарапайым

мақсатқа (жарық, электрдвигатель  қорегіне  жəне  басқаларға) жұмсалатын  ток  көзі  сыртқы

көлбеулік сипаттамаға  ие. Пісіруге  жұмсалатын  ток көзі жоғары немесе қатаң  түрде болып

келеді. Бұл  белгілі  тұрақты  токта  доғаның  үзіліссіз, берік  жануына  мүмкіндік  жасайды.

Жұмыс сəтіндегі токтан, қысқа үзіліс кезіндегі ток 1,5 еседен аспауы керек. Пісіру кезіндегі

ток  ыңғайлы  əрі  жеткілікті  басқарылуы  қажет. Электрдоғалы  пісіруде  тұрақты  ток  көзі

қолданылады. Оған пісірудің қайта жасақталуы, генераторлар, түзетулер жатады. Ауыспалы

тоққа, дəнекерлеу трансформаторы жатады.

Пісіруді  қайта  құрау  үлгісіне  ПСО-300-3, ПСО-500 біркорпусты  қолданыстағы

қолданылатын автоматты жəне жартылай автоматты пісіру пайдаланылады. Қайта құраудағы

жұмыстың негізі өздігінен туындап жəне сыртқы əсердің əрекетінен де болады.

Пісірудің  қайта  құрау  үлгісіндегі  ПСГ-300, ПСГ-500-1 қатаң  түрдегі  вольтамперлі

түрде болады. Ол доғаны автоматты не жартылай автоматты пісіру түрінде болсын тұрақты

токпен қамтиды.

Пісірудің қайта құрау үлгісіндегі ПСУ-500, шұғыл жəне қатаң вольт-амперлі режимде

жұмыс  істей  береді. Сондай-ақ  пісіруші  түзету  үлгісі  ВВС-300-3, ВКС-500-1, ВД-302

тұрақты  токпен  доғалап  пісіруші  қолменен  жүргізуге  арналған. Пісіру  трансформаторы

ауыспалы токпен дəнекер жүргізуге қолданылады.

Пісіруді  дұрыстап  тұратын  қондырғылар.  Қорек  көзінен  басқа, дəнекер  жүргізу

өндірісі  үшін  электрод  ұстағыштар, дəнекерге  түсетін  сымдар, қорғаныс  қондырғылары

басқа  да  қажетті  дегендер  керек. Электродты  ұстағыштар  электродты  бекітуге  жəне  оны

қозғап, ауыстырып  тұруға, токтың  оған  келіп  түсуіне  арналған. Электрод  ұстағыштарды

оның  бекітетіндігіне  қарай, айырлы  серіппелі, қысушы  деп  бөледі. Дəнекер  сымдары

ыңғайлы, жеңіл, мықты оқшауланған қаптамалы (ПРГД немесе ПРГДО маркалы) келеді.

Токтың келу мүмкіндігіне қарай пісіру сымдардың қимасын мына түрде алады.

Ток, а .... 200 300 400 600. Пісіру сымдарының қимасы, мм

2

 25 50 75 95

Дəнекерлеушінің  көзін, бетін  қорғап  сақтау  үшін  телпек, қалқа  қолданылады. Оған

қажетті  деген  материал  фибра  мен  фанера. Доғаны  көріп, бақылап  тұру  үшін  телпек  пен

қалқанның  бет  жағына  төртбұрышты ойық  120×79  мм  жасайды.  Ойықтың  жан-жағы  əйнек

салынып, ультракүлгін жəне инфрақызыл сəулелер жібермейтін жарық сүзгі салады.

Əдебиет: 5 нег [184-186], 2 қос [192-210]

Бақылау сұрақтары:

1.Жайма штамптау жəне созу

2.Пішін өзгерту операциясы

3.Газбен пісіру

4.Электрмен пісіру

5.Ацетиленді генератор. Қысыммен пісіру

44

Дəріс № 15

Тақырып: Метал емес материалдар үшін өндіріс жабдықтары.

Машинажасау  өндірісіне  қажетті  пластмассадан  детальдар  жасау  əдістері.

Полимер  материалдарын қолдану технологиялық  процестерді жылдамдатып  əрі жақсартып,

конструкцияны  жетілдіре  түсуге  əсер  ете, бұйымның  өзіндік  құнын  төмендетіп, еңбек

өнімділігін  арттыруға  көмектеседі. Бұл  полимер  материалдарының  қасиетін  анықтап,

өндірісте оның арзандығын, практикада шектеусіз шикізат қоры екендігін дəлелдейді.

Пластмасса  өзінің  жоғарғы  химиялық  беріктігімен, тот  баспайтындығымен,

радиацияға төзімділігімен  ерекшелене  өндірістің  қажетті деген салаларына  техника ретінде

пайдаланылады. Салыстырмалы  түрде  жоғарғы  механикалық  мықтылығы, басқалармен

салыстырғанда жеңілдігі оны металдармен еркін бəсекеге түсіре алады.

Пластмассадан  дайындалатын  детальдарды  табиғи  материалдарға  қарағанда

технологиялық  жағынан  дайындаудан  ерекшелігі  бар. Кейбір  жағдайларда  машинажасау

детальдарын  алу  процесінде  бір  уақытта  бірғана  пішін  дайындау  процесі  жүреді. Ол

конструктивті  материал  ретінде  алынады. Бүгіндері  пластмасса  детальдары  қолданылып,

өндірілетін  əдістер  көптеп  саналады. Əрбір  əдістерді  жеке-жеке  топқа  бөліп, біріктіруге

болады. Престеу (компресті жəне құйма), құю əдістері, экструзия, қалыптау жəне басқалар.

Жекелеген  кездейсоқтықта  кесу  арқылы  өңдеу  өндіріс  деталінің  жеке  жұмыс  əдістеріне

жатады. Əсіресе, бұл  жекелеген  жұмыспен, жетілдіріп  орындау  жұмыстарына  жүргізіледі.

Аражіксіз біріктірілген пластмассаны алу əдісі де пісіру жəне желімдеу арқылы болады.

Пластмасса  деталін  престеу  əдісі  арқылы  технологиялық  жолмен  дайындау.

Компресс  арқылы  престеу  өндіріс  деталінің  термореактивті  жəне  термопластикалық

материалдарының шағын көлемін қарапайым кескін үйлесімен де қолданады.

Негізінен бұл  əдіс мынандай  жолдардан  тұрады: Ыстық  пресс  пішінді жиегіне  дейін

материалдарымен  толтырып, пуансон  арқылы  гидравликалық  престің  плунжеріне  қысым

түсіреді. Температура  мен  қысымның  əсерінен  пресс-материал  сұйыққа  айналып  пресс

пішінді  толтырады. Ол  қатқаннан  кейін  жəне  қысымды  пресспішіннен  босатқан  соң  дайын

деталды алуға болады.

Термореактивті  пластмасса  деталін  алу  үшін  бір  уақыттағы  қыздыру  жағдайына

бірқалыпты қысым қажет етіледі. Бұйымның суып қалыптасуы полимерлену реакциясының

көрсеткіші  болып  есептеледі. Демек, термопластикалық  пластмассадан  деталь  дайындау

үшін алдын ала тек қысым ғана емес жəне қыздыру ғана емес, одан кейінгі суыту да керек

екен. Ол қажет пішіннің кескінін сол қалпында сақтайды.

Престеу технологиялық процесі мынандай біртіндеген операциялардан тұрады.

Пресс  пішін  У-ға  пресс-материалды  тиейді. Компресті  престеу  де  пресс-материал

ұнтақ, кесек  немесе  таблетка  түрінде  пайдаланылады. Дозалауды  көлеміне  байланысты

өлшеммен  не  санап  салу  ретімен  жүргізеді. Егер  де  деталь  конструкциясы  металды

элементтерді  қажет  ететін  болса, онда  металды  жентектер  преспішінге  пресс-материалға

дейін орнатылады.

Престеу.  Компресті  престеу  тиімділігі  болып (38-сурет) матрицадан  тұратын

преспішін 1, құрсама 6, бекітілген пуансон 7, қыздыру элементі 5, оқшаулағыш 4. Преспішін

бір ұялы болуы не көп ұялы болып келуі де мүмкін. Əрине, бұл престің қуаты мен деталдың

көлеміне  де  байланысты. Пресс-материалды  белгілі  температурада  тиеу  кезінде  немесе

преспішіннің өзінде қыздырып алады. Алдын ала осындай қыздырып алуды термошкафтарда

жоғары  ток  жиілігінде, ыстық  плиталарға  токты  қосу  ретінде  іске  асырады. Алдын  ала

қыздырудың  ерекше  тиімділігі  жоғары  ток  жиілігіне  қатысты. Ол  детальдің  түсірмесін 20–

90% ұлғайтып, қыздыру  уақытын  қысқартады.  Престеу  кезінде  ең  қажеттісі  тұрақты

температура  ұстап  отыру. Бұған  автоматты  термореттеушінің  дəлдік ±5° реттеуімен  қол

жетеді. Қыздырылған  пресс-материалда  еріген  смола  қатты  бөлшектерді  орап  толтыра

жабыстырады. Пресс-материалдың  маркісіне  байланысты  материалға  қысымды  біртіндеп

ұлғайтып, пішінді қалаған көлемге жеткізуге болады.

45

Пресс  астына  қою.  Қыздыру  кезінде  жəне  пресс-материалды  қысым  біртіндеп

ұшатын  заттар  мен  дымқыл  бөлініп  шығады. Бұл  кей  кездерде  бұйымның  ісінуіне, сызат

жəне  газ  қабыршықтары  пайда  болуына  əкеп  тірейді. Сондықтан  пресс  пішіннің

қалыптасуынан-ақ пуансонды 2–4 сек көтеріп  ұшпа  заттар  мен дымқылдың шығып кетуіне

мүмкіндік беру керек. Бұл операцияны екі-үш рет қайталауға болады.

38-сурет. Компресті престеу үшін

преспішін

39-сурет. Құйып престеу үшін

пішіннің сұлбасы

Ұстау.  Полимерлеу  процесінің  жүруіне, кеуектің  пайда  болуын  ескертуге, пресс-

материалға  физика-механикалық  қасиет  беру  қажеттілігіне  байланысты  материалды  белгілі

бір  уақытта  преспішінде  қысым  астында  ұстап  тұрады. Барлық  технологиялық  цикл

бойынша  ұстап  тұру  уақыты  аса  үлкен  процент  алады. Профессор  А.И. Зиминнің

басқаруымен  жасалынған  құлыпты  преспішінді  қолдану  престің  жұмысын  біршама

ұлғайтып,  еңбек  өнімділігін  арттырды.  Сондай-ақ  престеу  машинасы  ұстауының  бос

уақытын азайтты.

Түсіру. Материал ұсталып болғаннан кейін қысым түсіріліп, дайын деталь (5), итергіш

көмегі  нəтижесінде (2) преспішіннен  шығарылады. Қажеттілігіне  орай (таралау,

қабыршықтан босату тағы басқа, осы сықылды) жекелей операциялар жүргізеді. Преспішінді

мұқият  тазалап  жəне  майлайды. Келтірілген  жоба  бойынша  электрлі  жылытулар

термопластикалық  пластмастан  бұйымды  престеуге  жол  бермейді. Мұндай  конструкция

бойынша суыту кезеңі қиынға соғады. Ол үшін бұйымды қатырып алу аса қажет. Сондықтан

термопластикалық  пластмассадан  деталдар  дайындауға  жылу көзі ретінде  буды  қолданады.

Суытылған  бұйымға  құбыр  арқылы  бу  емес, су  жеткізіледі. Престеудің  технологиялық

параметрі (қысым, материалды  қыздыру  температурасы, ұстау  уақыты) өңделетін

материалдың  түріне  байланысты. Пресс  пішінді  шыңдалған  жəне  хромдалған  желінбейтін

болаттан дайындайды. Престеуді арнайы гидравликалық престе іске асырады.

Құйып престеуді жұқа қабырғалы тесігі терең қуысты күрделі конвигурациялы жəне

пластикалығы  жоғары  болып  келетін  пластмасса  өндірісінде  пайдаланады. Бұл  əдістің

компрестік  престеуден  артықшылығы  бүйірлеріне  жұқа  қондырғылар  орнатуға  мүмкіндік

бар. Бұдан алынған деталдар жоғары дəлдік өлшемде біржақты құрамда келеді.

Құю арқылы престеуде материалдың пластикалануы пішінделетін матрица қуысынан

тыс  жеке  камераларда  жүргізіледі (53-сурет). Пуансонның (1) бұл  сəттерде  деталды

пішіндеуге қатысы болмай, оны пластифицирленген материал преспішіннің жұмыс қуыста 5

сығу үшін қолданады. Құю пресінің технологиялық процесі бірнеше операциялардан тұрады.

Пресс-материалды  тиеу камерасына  тиеу (2) жəне оны жартылай  сұйық  қалпына жеткенше

қысымдау. Пресс-материалды  пуансонмен (1) литник  жүйесі  арқылы 4  жабық  матрица 3

қуысына  жаншу  жəне  қысым  астында  бұйымды  қатқанша  ұстау. Пунсон  көтерілуі

преспішіннің ажырауы, детальді жою (6) итергіш көмегімен шығарылады.

Пресс-материал  құйма  канал  арқылы  жаншылып  барлық  аумағы  бойынша  бірдей

жұмсарады. Бұл бұйымның біркелкі құрамын арттырады.  Құю арқылы престелгенде қысым

қуысының жұмыс пресспішіні 1500–2000 кГ/см

2

 (150–200 Мн/м

2

),  яғни компрестік престен

анағұрлым артық. Құю престелуіне де гидравликалық пресс қолданылады.

46

Құю  пресінің  компрестік  престен  біршама  артықшылығы  бар. Металл  арқаулары

деформацияға  жəне  ығысуға  жатпайды. Преспішіннің  жұмыс  қуыстары  біртіндеп

толтырылады. Бірқалыпты  қыздырылған  пресс-материал  жақсы  аққыштыққа  ие  болады  да

терең  тесікшелермен  əртүрлі  қалыңдықтағы  детальдарды  алуға  мүмкіндік  тудырады.

Сондай-ақ  алынатын  деталдың  деформациясы  мен  кернеулігі  төмендейді. Бірақта, құю

арқылы престелуде материал шығыны артып, преспішін күрделі конструкцияға ие болады.

40-сурет. Қабатты престің сұлбасы:

1-жоғарғы қозғалмайтын плита; 2-жұмыс плитасы; 3-колонналар; 4-төменгі плита; 5-жылжымалы

стол; 6-жұмыс плунжері; 7-алдын ала қысатын қосымша плунжер; 8-қосымша плунжердің цилиндрі;

9-жұмыс цилиндрі

Жаймаларды  престеу  жəне  пластмасса  қатпарларынан  жасалған  плита.

Қатпарлы  пластмассалар (гетинакс, текстолит, шыныталшық  жəне  тағы  басқалар)

пластикалық  материалдардан, яғни  оны  толықтыратын  талшықтардан, мақта-матадан,

қағаздан, шыныматадан  дайындалады. Матаның  жаймаларын  смоламен  қанықтырып  жəне

кептіріп пакет түрінде металды пластиналарға төсейді. Арнайы маймен майланған жаймалар

бір-бірінен  алшақ  бірнеше  пакетте  пресс  қабатының  плиталарына  орналастырылады (40-

сурет). Престің булы жұмыс плитасы престелетін материалға жылу үшін бу жіберіп қосымша

плунжермен пакетті алдын  ала қысып престейді. Қысымды қажетті керегінше көтере түседі.

Смола  температурамен  қысымның  нəтижесінде  еріп  жаймалар  мен  плитадағы  қатпарлы

маталар  желімделеді. Маңызды  химиялық  реакциямен  бірмезгілде  смола  суып  қата

бастайды. Пакеттерді  қысып  ұстағаннан  кейін 30–40°С  температурада  сумен  суытады.

Осыдан  кейін  престі  босатып, пакеттерді  аралық  пластинкалардан  бөліп, бөлек-бөлек

кесектеп кесуге дискілі арамен жартылай автоматты қайшыны қолданады.

Құю  əдісімен  пластмасса  детальдарын  дайындау  технологиясы. Престеу

технологиясының  режимі (қызу  температурасы, қысым, тұру  уақыты  жəне  де  басқалар)

престелетін жайманың қалыңдығы мен біріктірілетін материалдардың қасиетімен қанығуына

жəне  маркасына  байланысты  болады. Қатпарлы  пластмассаны  престеуге  көп  қабатты

гидравликалық 500-ден 3000 т (4900–29400 кн) дейінгі престер қолданылады.

Қысым  арқылы  құю  термопластикалы  пластмассадан  бұйым  алу  үшін

пайдаланылады. Ол арнайы термопластавтомат құю машинасы арқылы іске асады. Шанаптан

(4) (41-сурет) ұнтақ  түсті  пресс-материал  автоматты  түрде  құю  машинасының  қыздыру

цилиндріне (3) беріледі. Ол онда қажетті жағдайға дейін қыздырылады.

Алынған  қоймалжың  масса  плунжермен (5) сығымдалып, сопло (2) арқылы  литник

жүйесімен майыстырылған пресс-матрицаға (1) барады. Пресс-матрица суменен суытылады.

Қалыптасқан бұйым қатып, шамалы  тұрғаннан  кейін  арнайы итергіш  құралы  арқылы пресс

пішіннен ол шығарылады.

47

41-сурет. Қысым арқылы құю сұлбасы

Қысым арқылы құю əдісімен күрделі конфигурациялы бұйым алуға болады. Олардың

қабырғаларының қалыңдығы əртүрлі келеді. Қаттылығы мен бұрандалығы да маңызды. Бұл

əдіс  машина  жасау  мен  аспаптар  жасау  өндірісіндегі  фасонды  құймаларға  кеңінен

қолданылады. Қысыммен  құю  жоғарғы  өнімді  жəне  үнемді  əдіс  болып  табылады. Демек,

кешенді  механикалық  жəне  автоматтық  қолданыс  ілгері  процесс. Автоматты  құю

машинасымен  бір  ауысымда 12–16 мың  деталь  алынады. Бұл  деген  компресті  немесе  құю

пресімен алынғанан 20–40 есе көп.

Қазіргі  кездерде  заводтарда  механикалық  пневматикалық, гидравликалық, жартылай

автоматты  немесе  автоматты  құю  машиналары  жұмыс  істейді. Қысыммен  құю  ретінде

термореактивті  материалдардан  да  детальдар  алуға  болады. Бірақ, бұған  арнайы  машина

қолданылады.

Құю  тəсілдері  еркін  құю,  яғни  құю  кезінде  пішіннің  толуы  мен  оның  суытылуы

қысымсыз  іске  асады. Мұндай  əдістер  жоғары  сұйық  ағыны  бар  полимерлерге  де

пайдаланылады. Еркін  құю  жолымен  блокты  жəне  жаймалы  органикалы  шыныны,

неолейкоританы тағы басқаларды алуға болады.

Термопласттарды  еркін  құю  əдісі  кəдімгі  металдарды  құюмен  бірдей. Пішін  құйма

аузының  көрсеткіші  бойынша  толтырылады. Мұндай  əдістерде  қысым  жоқ  болғандықтан

қабыршықтар, бос қуыстар, жарықшақтар пайда болады. Шағын қолданыстағы детальдарды

дірілдегіші бар столдарда құюға болады.

Ортааққыш  құюды  термопластикалық  материлдар  арқылы  ірі  габаритті  құймалар

алуға  қолданады. Олар  дөңгелекті  айналмалы  бұйымдар. (Құбыр, төлке, тісті  доңғалақ,

шкивтер). Ортааққыш құйманың негізі полимидтті смола мен капролактам.

Полимидтің балқытылған жағдайының физика-механикалық қасиетіне ауадағы оттегі

кері  əсер  етеді. Бұл  жағдайды  болдырмау  үшін  оған  вакуумды  ортааққыш  құймасын

қолданады. Жабысқақ полимерлер (эпоксид смоласы негізінде) ортааққыш құймасы арқылы

сүйеніш  сұйықтығын  қалыптастырады. Сұйықтықты  айналып  тұратын  өте  салмақты

пішіндерге  құяды. Жеңіл  салмақты  полимерлі  материалдар  пішіннің  ішкі  жағынан  араласа

алмайды. Ол сүйеніш сұйықтықтың үстінде қалқып жүреді. Осы тəсіл арқылы жұқа қабықша

алуға мүмкіндік бар. Ортааққыш құймамен əртүрлі ауқымдағы бұйымдарды алуға мүмкіндік

ашылған. Технологиялық жүгі қарапайым жəне шығыны шамалы.

Пластмассаны  кесіп  өңдеу.  Қатпарлы  жəне  жайма  пластикалық  материалдардан

детальдарды кесіп өңдеу түрі жиі қолданылады. Өйткені, көптеген пластмасса кесіп өңдеуге

келе  береді. Пластмассаның  кедергісі  төмен  болғандықтан  оны  кескенде  де  жоғарғы

жылдамдықты пайдалануға болады. Солай бола тұрса да, кесу кезінде пластмассаның төмен

жылу  өткізетіндігіне  байланысты  кесу  құралы  тез  қызып  кетеді. Бұған  қоса  термопластар

жұмсақ болып термореактивтік пластмассалар жылжымалы келеді.

Кесу  құралы  да  өңделетін  пластмассаның  түріне  байланысты  əртүрлі  болады.

Пластмассаның осы түрлеріне қарай өңдеу құралы да шамалап тозады. Əсіресе, органикалық

шыны мен қатпарлы пластмассаны өңдегенде өңдеу құралдарының тозуы артады.

Пластмассаны  механикалық  өңдегенде  оған  металл  кесетін  жəне  ағаш  өңдейтін

станоктар  қызмет  етеді. Жоғары  өнімділікке  жету  үшін  арнайы  жабдықтар; автомат,

жартылай  автомат, əрқилы  қысу  қондырғылары, қолдануға  жұмсақ  төсем  қолданылады.

Пластмассаны аралау дискілі немесе ленталы аралар арқылы жүзеге асырылады. Аралардың

48

тістері майда болып, биіктігі 4 мм-ден артық емес. Араларының алшақтығы 3–5 мм келеді.

Кесуді  айналдыра  жемірлеп  жүргізуге  де  болады.  Одан  оның  жиегі  таза  кесіліп,

опырылмайды.

Пластмасса  детальдарын  қайрау, əдеттегідей  баяу  жылдамдықпен, ептеп  жылжытып

отырумен жүргізіледі. Ал, оның ішінде кесетін құралды қайрау токарлық кескішке қарағанда

басқаша атқарылады (γ=15–20°С, α 20°С дейін, φ=45°С жəне λ□=0).

Жонуды  термопласт  блоктарынан  жəне  қатпарлы  пластиктен  дайындалатын

детальдарға  қолданады. Сол  сияқты  маңызды  жиектемелері  бар  қайра  өңдеуге  жататын

қалыптаудан  не  құю  процесі  арқылы  шыққан  детальдарға  да  пайдаланады. Пластмассаны

жонуға  спиральді  тісі  бар  арнайы  фрез  ұсынылады. □=10–15°С  жəне  □=10–25°С. Жонуды

термопласт  блоктарынан  жəне  қатпарлы  пластиктен  дайындалатын  детальдарға  қолданады.

Сол сияқты маңызды жиектемелері бар қайта өңдеуге жататын қалыптаудан не құю процесі

арқылы шыққан детальдарға да пайдаланады.

Пластмассаны  жонуға  спиральді  тісі  бар  арнайы  фрез  ұсынылады. □=10–15° жəне

□=10–25°. Жону  үшін  жонуға  арналған  ара  тістерінің  шеттері, аралық  қуыстары  сақтала

отырып  қайралуы  керек. Мұндай қайрау онша қарсылық, кедергіге  кездеспей  материалдың

жоғарғы  қабаттарының  шашыранды  болмауына  ықпал  етеді. Жиектерді  кесетін  тістер

біршама  дөңгелекше  келіп, детальдың  не  материалдың  шеттерін  өңдегенде  шұғыл

ауыспайды.

Пластмассаны  тегістеп  жонғанда  металдарды  тегістейтіндей  тəсілдер  қолданылады.

Мұндай  кезде  кесу  ережесін  тəжірибе  жүзімен  іріктейді. Бұл  арада  жону  кескішінің

геометриялық жолмен қайралуы түсті металдарды жонатын кескіштің геометриялық қайрау

үлгісімен  бірдей. Пластмассаны  тесу  үшін, бұрғылауға  стандартты  бұрғы  пайдаланылады.

Егер де, жоғары өңдеуді қажет ететін болса, онда ерекше конструкциялы ұшты не спиральды

бұрғы  қолданылады. Бұрғының  жоғарғы  бұрышы 70°С  дейін  болып, бұрғылау  кезінде

шығатын  жоңқаларды  кедергісіз  шығару  үшін  қалақшалары  ысқыланған  болуы  қажет.

Пластмассаны  өңдеп  кесудің  барлық  жағдайында  да  оны  сутып  отыру  ұсынылады.

Детальдың үсті таза əрі дəл тегіс болуы үшін ыспалап жəне жылтыратып өңдейді.

Əдебиет: 4 негізгі [397-412]

Бақылау сұрақтары:

1. Пластмассаның классификациясы.

2. Престеу əдісі.

3. Қысым арқылы құю.

4. Ортааққыш құю.

5. Пластмассаны кесіп өңдеу.

2.4. Практикалық сабақтың жоспары

Практикалық сабақ № 1

Тақырып: Сəулелендіріп жылуалмастыру есебі

Тапсырма.

Болат бұйымның үстіңгі қабатына сəуле таратудан жылудың жоғалуын анықтау.

Əдістемелік ұсыныс: Сəулелену арқылы жылудың жоғалуын анықтау.

;

100

100

4

2

4

1

1

ú

ú

û

ù

ê

ê

ë

é

÷

ø

ö

ç

è

æ

-

÷

ø

ö

ç

è

æ

×

=

T

T

F

G

Q

л

Q

л

– сəулеленуден келетін жылу есебі;

G – сəулелену коэффициенті;

F

1

 – сəулеленудің үстіңгі аумағы;

T

1

 – бұйымның жоғарғы температурасы;

T

2

 – бөлмедегі ауаның температурасы.

Сəуле  тарату  жолындағы  жылудың  жалпы  жоғалуын  жəне  конвекциясын  мына

формуладан табамыз:

49

Q= α · F

1

(t

ega

–t

atga

)

α – жылу берудің жиынтық коэффициентінен.

Əдебиет: 1 негізгі [20-25], 1 қосымша [15–18]

Бақылау сұрақтары:

1.

Сəуле тарату жолымен жоғалатын жылудың негізгі формуласын анықтау.

2.

Жылуберу коэффициентіне температураның əсері

3.

Сəулеленумен болатын жылу айырбастауды қалай есептейді?

Практикалық сабақ № 2

Конвекциямен жылу беру.

Тапсырма.

α жылу беру коэффициентін жəне плиталардың ауамен үрлеудегі жылудың толық

ағынын Q анықтау.

Əдістемелік ұсыныс. Рейнольдс белгісін анықтаймыз.

V

C

V

R

0

=

 жəне Нуссельт белгісі құбырленталы режимде, жылу ағыны онда:  Q = α · F ·

∆t болады.

L– плитаның  ұзындығы; V

0

– ауа  жылдамдығы; F– аумақ; ∆t– қоршаған  орта  мен

плитаның жоғарғы жағының температурасының əр алуандығы.

Əдебиет: 1 негізгі (20–25), 1 қосымша (15–18)

Бақылау сұрақтары:

1. Нуссельт белгісінің биіктігі.

2. Жылуберу коэффициентіне температура қалай əсер етеді.

3. Конвекциямен жылу беру.

Практикалық сабақ № 3

Домна пешінің конструкциясы.

Тапсырма.

1. Домна пешінің конструкциясын білу.

2. Домна пешінде өтетін химиялық реакциялар.

3. Домна балқыту азығы.

Əдістемелік  ұсыныс: Оттөзімді  материалдарды  мазмұндау, темір  кені, кокс, қож,

байытылу, алгомерация, домна балқытудың азығы.

Əдебиет: 6 қосымша (21–26)

Бақылау сұрақтары:

1. Каупер деген не?

2. Кокс деген нені ұғындырады?

3. Агломерацияның мəні.

Практикалық сабақ № 4

Мартен пешінің конструкциясы

Тапсырма.

1. Мартен пешінің конструкциясын білу.

2. Болат балқытудағы химиялық процестер.

3. Конвертер өндірісі.

4. Электр пешінде болат балқыту.

Əдістемелік  ұсыныс: электр  пешінде  болат  балқытуды  білу, бессемерлік  жəне

томасовтық процестермен танысу.

Əдебиет 6 қосымша (28–31)

Бақылау сұрақтары:

1. Конвертер сұлбасы.

2. Қождағы фосфор мен күкіртті жою. 3. Болатты қышқылсыздандыру жəне тарату.

50

Практикалық сабақ № 5

Отын пешінің жылу балансы

Тапсырма.

1. Жылу жүруінің сатысын атап шығу.

2. Жылу  шығынының сатысын атап шығу.

3. Отын пешінің жылу балансын құрастыру.

Əдістемелік ұсыныстар:

Жылу келуінің бес сатысын жəне жылу шығынының 10 сатысын білу.

Пешке  пайдалы  жылу  коэффициентінің  əрекетін  жəне  жылуды  пайдалану

коэффициентін анықтау.

Əдебиет 4 негізгі (218–222)

Бақылау сұрақтары:

1. Пештің жалпы пайдалы коэффициентінің əрекеті.

2. Қалауды жинақтаудағы жоғалтулар.

3. Жылу балансын сақтау.

4. Отын жанғандағы бөлінген жылу сатысы.

Практикалық сабақ № 6

Электр пешінің жылу балансы

Тапсырма.

1. Жылу балансы шығынының жеті сатысы.

2. Электр пешінің номиналды қуаты.

3. Қыздыру элементтері.

Əдістемелік ұсыныстар: Пештің қалыптастырылған қуатын есептеп білу, фазалардың

кедергісі.

Əдебиет 2 негізгі (222–228), 1 қосымша (146–154)

Бақылау сұрақтары:

1. Электр пеші бір фазалы жəне үш фазалы болып қай уақытта құрылады?

2. Қыздыру элементтерінің үшбұрышқа жəне жұлдызшаға қосылуы.

3. Фазалық кернеуді қалай анықтауға болады?

4. Фазаның кедергісін қалай анықтауға болады?

Практикалық сабақ № 7

Көлемді штамптау жəне еркін созу

Тапсырма.

1. Балғамен еркін созу жəне престеу жобасымен танысу

2. Табансыз булы ауа балғасының жобасы

3. Кенерсіз штамптау

4. Штамптың конструкциясы.

Əдістемелік  ұсыныс: Материалдарының  теориялық  сұрақтарын  қайта  қарау  жəне

ұсынылған  əдебиеттер  бойынша  кенерлікпен  кенерліксіз  штамптауды  оқып-білу,

ыстық штамптаудың суытылуы қол жəне машина арқылы еркін созудың сауалдарын

қарастыру.

Əдебиет: 1 қосымша (177–180)

Бақылау сұрақтары:

1. Табан (шабот) дегеніміз не?

2. Балғаның негізгі сипаттамасына не жатады?

3. Кенерлік жəне кенерліксіз штамптаудың жобасы.

4. Суық түсіру.

5. Шекіме.

51

2.6.

Оқытушының жетекшілігімен жүргізілетін студенттердің өзіндік

жұмысының сабақ жоспары (СОӨЖ)

№

Тапсырма

Жүргізу

түрі

Əдістемелік ұсыныстар

Əдебиет

1 Материалдар

қасиеті

Сұрау

Болаттың

классификациясы 

жайлы,

маркировка 

туралы, болаттың

конструкциялық  үш  тобы  жайлы, ерекше

өзіндік

қасиеттері 

мен 

болаттың

қышқылсыздануы жайлы мəлімет дайындау

6 нег.

(87–92)

2  Отын пешінің

жылу

балансының

сатысы

Тренинг 

Жылу  келудің  бес  сатысы  жəне  жылу

шығынының  он  сатысы, жылуды  қолдану

коэффициенті, пештің  пайдалы  əрекетінің

жылу  коэффициенті, қалауды  жинақтау.

Жылу балансы теңдігі

2 нег.

(218–222)

3  Болат өндірісі

үшін  жабдықтар

Тренинг 

Болат 

балқыту 

кезіндегі 

химиялық

процестер. Конвентерлі  өндіріс (Бессемеров

пен  Томасов  тəсілдері) Мартен  пешінің

жұмыс  сұлбасы. Электр  пешінде  болат

балқыту  жүйесі. Қышқылсыздану  жəне

болат құю.

6 нег.

(26–37)

4 Алюминий

өндірісі үшін

жабдықтар

Сұрау

Алюминийдің  негізгі  кені. Алюминий

алудың  тəсілдері. Электролизді  алюминий

астауының сұлбасы.

6 нег.

(42–44)

5  Магний өндірісі

үшін

жабдықтары

Тренинг 

Магнийдің  негізгі  кені. Магний  алу

жүйесінің 

процесі. Карналлитті

сусыздандыру  пешінің  қайнау  қабатының

сұлбасы. Электролитпен 

магний 

алу.

Магний шикізатын тазалау.

6 нег.

(83–87)

6  Титан өндірісі

үшін жабдықтар

Сұрау

Титанның 

негізгі 

кені. Титан 

алу

магнитермиялық  əдісі. Төртхлорлы  титан

өндірісі. Доғалы  пеште  титан  кеуегін

балқыту.

6 нег.

(81–91)

7  Мыс өндірісі

үшін  жабдықтар

Тренинг 

Мыс кені. Флотация машинасының жүйесі. Мыс

кенін  балқытатын  шарпыма  пешінің  сұлбасы.

Мысты отпен тазарту. Электролитпен тазарту.

8  Құю өнімі

өндірісі үшін

жабдықтар

Тренинг 

Модельді 

құю 

кешені. Қалыптау.

Құймапештің  сұлбасы. Бір  пішінге  құйманы

дайындау. Құймадағы ақаулар.

6 нег.

(148)

9  Илек өндірісі

үшін  жабдықтар

Сұрау

Илек  процесінің  сұлбасы. Илек  орнағы

сұлбасы. Илекке  қажетті  білікше. Илек

орнағы классифика-циясы. Илекті сұрыптау.

6 нег.

(171–179)

10  Созу үшін

жабдықтар

Тренинг 

Созу 

процесінің 

сұлбасы. Фильер

орнағының созу сұлбасы.

6 нег.

(175–177)

11  Престеу үшін

жабдықтар

Тренинг 

Түзу жəне кері престеу желісі.

6 нег.

(178–179)

12 Көлемді

штамптау мен

еркін созу үшін

жабдықтар

Сұрау

Пневматикалық  балға  сұлбасы. Бу-əуе  балғасы.

Пневматикалық  балға. Ашық  жəне  жабық

штамптау  сұлбасы (бу-əуе  балғасы, табансыз

балға, (шамот) көлденең-созу  машинасының

сұлбасы.

6 нег.

(175–177)

13 Жайманы

штамптау үшін

Тренинг 

Жайманы  ыстық  штамптау. Жайманы

штамптау операциясы.

6 нег.

(185–186)

52

жабдықтар

14  Пісіру өнімі

өндірісі үшін

жабдықтар

Сұрау

Газбен 

пісіру. Ацетиленді 

генератор

сұлбасы. Редукторлар, пісіру  жанарғысы.

Электрдоғалы пісіру.

6 нег.

(192)

15  Металл емес

материалдар

өндірісі үшін

қажетті жаб-

дықтар

Сұрау

Араның 

түрлері. Электрарамен 

жону

процесі. Ұру, бұрғылау, токарлық станоктар.

6 нег.

(397)

2.7. Студенттердің өздік жұмыстары бойынша сабақ жоспары (СӨЖ)

№  Тапсырма

Əдістемелік ұсыныстар

Əдебиет

1 Болат

өндірісіндегі

оттегілі-конвертерлы

тəсіл

Конвертер сұлбасына сипаттама беру

6 нег.

2  Доғалы электрпеші

Доғалы  электрпешінің  құрылымы  жəне  əрекетінің

принципі

2 нег.

3  Индукциялы  балқыту

пеші

Индукциялы  балқыту  пешінің  құрылымы  жəне

принципінің əрекеті

6 нег.

4  Глинозем электролизі 

Алюминий  алудың  қос  сатылы  əдісі. Электролизді

алюминий  астауының  жұмыс  принципі  жəне

сұлбасы.

6 нег.

5  Электролитпен  магний

алу

Карналлитті байыту, сусыздандыру. Электролиздің

электролиттік  астауы-ның  жұмыс  принципі  жəне

сұлбасы.

6 нег.

6  Титан кеуегін балқыту 

Титан  концентратын  алу, титан  қожы  өндірісі,

төртхлорлы  титан  өндірісі, төртхлорлы  магнийлі

титанды  қалып-тастыру, титан  кеуегін  балқыту.

Элек-трод жұмсалатын вакуумдық доғалы пеш.

6 нег.,

1 нег.,

2 нег.

7  Шарпыма  пешінде  мыс

балқыту

Шарпыма  пешінің  жұмысы, сұлбасы. Флотация.

Тазарту

6 нег.,

1 нег., г.

8  Құюға арналған

машина

Қысым  арқылы  құятын  машинаның  жұмысы  жəне

сұлбасы.

6 нег.

9  Илек орнағы

Илек, қыспа, дайындамалық, рельсбелағаштық,

құбырилегіш 

жəне 

басқа 

орнақтардың

классификациясы.

6 нег.

10  Созылғы орнағы

Созу 

орнағының 

жұмысы 

жəне 

сұлбасы.

Фильерлер.

6 нег.

11 

Престеу 

туралы

мəлімет

Түзу жəне кері престеу жұмыстары жəне сұлбасы

6 нег.

12  Еркін созу

Пневматикалық  балғаның  жұмысы  жəне  сұлбасы.

Булы-əуе балғасы

6 нег.

13  Көлемді штамптау

Штамптаудың  жабық  жəне  ашық  сұлбасы.

Табансыз булы-əуе балғасының сұлбасы. Көлденең

созу машинасының жұмысы

6 нег.

14 Пісірудің

трансформаторы  жəне

генераторы

Төменгі  қысымдағы  ацетиленді  гене-раторының

жұмысы  жəне  сұлбасы. Пісірудің  қайта  өңдегіші,

генераторы

6 нег.

15  Полимерлер құятын

машина

Ортааққыш  құймасы  полимер  құю  машинасының

жұмысы жəне сұлбасы

6 нег.

53

2.8. Өзін-өзі бақылау үшін тест сұрағы

1.

Қыздырылатын  бұйымның  сəулеленген  жылуберу  коэффициенті  қандай

температурада көп (пеш температурасы тұрақты)?

А) 100°С;

В) 200°С;

С) 300°С;

D) 400°С;

E) 700 °С.

2.

Болаттың қай түрі жылуөткізгіш коэффициентке ең көп ие.

А) Болат 10;

В) Болат 35;

С) У8;

D) У12;

Е) 40XH.

3.

От  пешінің  сəулеленген  жылу  беру  коэффициенті  қай  формула  бойынша

есептелінеді?

А)

;

2

2

,

0

8

,

0

O

H

l

K

K

d

w

Z

×

×

=

a

В)

;

100

100

76

,

5

2

1

4

2

4

1

по

A

по

А

T

T

Т

Т

EK

-

÷

ø

ö

ç

è

æ

-

÷

ø

ö

ç

è

æ

=

a

С)

;

42

,

4

25

.

0

25

,

0

0

d

w

=

a

D)

;

51

,

7

78

,

0

0

w

×

=

a

Е)

.

15

,

0

2

а

K

K

t

F

×

4.

Суық илектің білігі қандай болаттан дайындалады?

А) 18 ХГТ;

В) 45ХНМФА;

С) Болат 20;

D) 55Х;

Е) 12ХНЗА.

5. Соғылатын шойыннан бөлінетін графит пішімі?

А) пластинкалы (қатпарлы);

В) шартəрізді;

С) үлпек тəрізді;

D) Fe

3

C түрінде.

Е) болаттың сапасыздығын

6. 35ХГСНА маркасында А-əрпі нені білдіреді?

А) азот мөлшерін;

В) алюминий мөлшерін;

С) болаттың сапасын;

D) болаттың тобын;

Е) болаттың сапасыздығын.

54

7. Тым күйгенді қандай жолмен кетіруге болады?

А) шала жұмсарту;

В) толық жұмсарту;

С) түзелмейтін ақау;

D) тұрақтандыру;

Е) жоғары жасыту мен шынықтыру.

8. Ең соңғы термоөңдеуден кейінгі трансформатор болатының сипаттамасы қандай?

А) коэрцин күші;

В) магний өткізгіштігі;

С) қаттылық;

D) беріктілік;

Е) соққылау тұтқырлығы.

9. Тербелісті коперден қандай сипаттама алынып қалады?

А)

;

a

s

В)

;

o

s

С) KCV;

D) δ;

Е) ψ;

10. Температураөткізгіш коэффициент?

А)

;

u

N

В) Ѕ/λ;

С) λ/C

v

;

D) 1/ λ;

Е)

;

l

a

S

11. У12А, У13А болатынан қандай құрал-сайман жасайды?

А) таңбалаушы;

В) тескіш;

С) егеулер;

D) ұяқалып (матрица), пуансон;

Е) бұрғы айналмалы жонғыштар (фрездер).

12. (5ПС болат) Жартылай тыныш болатты немен қышқылсыз-дандырады?

А) ферромаргенец;

В) ферромарганец+алюминий;

С) ферросилицин;

D) ферромарганец+ферромагранец;

Е) алюминий.

13. Жақсарту тобына қандай маркалы болат жатады?

А) 20Х, 12Х3А, 30ХГТ;

В) 1Х13, 2Х13, 3Х13;

С) 45, 40Х, 55, 40ХФА;

D) 5ХНТ, 5ХНМ, 5ХНВ;

Е) 15 Л, 25 Л.

55

14. 45-болатты орташа жұмсартқаннан кейін оның құрылымы қандай болады?

А) мартенситті жұмсарту;

В) троостит;

С) сорбит;

D) микротүйіршікті перлит.

Е) пластикалы (қабат) перлит.

15. Конструкциялық  болаттың  морттығын  болдырмау  мақсатында  жұмсарту  үшін

вольфрамнан қанша қосу қажет?

А) 0,1–0,15%C;

В) 0,2–0,5%C;

С) 0,9–1,0%С;

D) 1,5–2,0%С;

Е) 0,6–0,8%С.

16. Болаттың көгересынғыштық көрінісі қандай температурада байқалады?

А) 100□150°С;

В) 100□200°С;

С) 300□450°С;

D) 600□650°С;

Е) 400□500°С;

17. Мартенситтің тетрагональдық дəрежесі неге байланысты?

А) көміртегі мөлшерінен;

В) суыту жылдамдығынан;

С) мартенситті айналу температураға байланысты;

D) аустенит микротүйіршіктерінің ұлғайымынан;

Е) термиялық кернеуліктен.

18. Мартенсит қандай торға ие?

А) төртбұрышты;

В) көлемді орталық текше;

С) қырланған орталық текше;

D) иеиграгоналды көлемді орталықты;

Е) гексагоналды.

19. Аустенит микротүйіршіктерін өсіруді қандай элементтер жылдамдатады?

А) титан, цирконий;

В) марганец, фосфор;

С) алюминий;

D) хром;

Е) молибден, вольфрам.

20. Қышметал қорытпасының маркасын айтыңдар?

А) Р18;

В) 18ХГТ;

С) Т15К6;

D) ХВГ;

Е) ШХ15.

56

21. Тым қыздырылған болаттың микротүйіршіктерінің көлемі қандай?

А) 1–2;

В) 7–8;

С) 6–7;

D) 3–4;

Е) 11–12.

22. Аустенит микротүйіршіктерінің өсуіне қандай элемент шұғыл кедергі келтіреді?

А) марганец;

В) хром;

С) вольфрам;

D) ванадий;

Е) кремний.

23. Бекемдеуде болаттың қандай қасиеттері төмендейді?

А) НВ;

В) σ

а

, σ

о

;

С) δ, ψ;

D) δ;

Е) ψ.

24. Күйдіруде біртектектендіруші жұмсартудың мақсаты?

А) кернеуді жою;

В) химиялық құрамдарды теңестіру;

С) қаттылығын төмендету;

D) пластикалығын көтеру;

Е) соққылау тұтқырлығын жақсарту.

25. (КЧ30–6) маркалы  қыздырылған  шойынның  бірінші  жəне  екінші  сандары  нені

білдіреді?

А) σ

в

, жəне σ

т

;

В) σ

в

, жəне σ

изг

;

С) δ

в

, жəне ψ;

D) δ

раст

, жəне δ;

Е) δ

раст

, жəне σ

изг

.

26. Технологиялық  жағынан  толық  жұмсартудың  жартылай  жұмсартудан

айырмашылығы неде?

А) қыздыру жылдамдығы;

В) температурасы;

С) ұстау уақыты;

D) суыту жылдамдығы;

Е) фазаны айналдыру маңындағы қыздыру жылдамдығы.

27. Патенттеуді қай бұйымды өңдеуге қолданады?

А) ірі құймалар үшін;

В) суық деформациялы сымдар, таспалар үшін;

С) машина детальдары (біліктер, тістегеріш) үшін;

D) сортты илек үшін;

Е) рельс үшін.

57

28. Металды тез қыздыруды қандай пеш қамтамасыз етеді?

А) жалынды;

В) электрлі;

С) астау пеш;

D) камералы;

Е) шахталы.

29. Платиналаудайтын термобу температурасының көрсеткіші.

А) 600°С;

В) 900°С;

С) 1300°С;

D) 1500°С;

Е) 2000°С.

30. Хромель-алюмель термобу температурасының көрсеткіші.

А) 9000°С;

В) 600°С;

С) 1300°С;

D) 1500°С;

Е) 2000°С.

Дұрыс жауаптың кодтары

Сұрақ нөмірі

Дұрыс жауап

Сұрақ нөмірі

Дұрыс жауап

1

Е

16

B

2

А

17

A

3

В

18

D

4

D

19

B

5

C

20

C

6

C

21

E

7

C

22

D

8

B

23

C

9

C

24

B

10

C

25

D

11

C

26

E

12

B

27

B

13

C

28

C

14

B

29

C

15

B

30

A

2.9. Барлық курс бойынша емтихан сұрақтары

1.

Металдардың механикалық қасиетіне не жатады?

2.

Металдардың техникалық қасиетіне не жатады?

3.

Копр тербелісінің жұмысы жəне сұлбасы.

4.

Үзу машинасының жұмысы жəне сұлбасы.

5.

Соққылау тұтқырлығының формуласы.

6.

Беріктілігі жоғары ақ, сұр, қыздырылған шойын.

7.

Оттөзімді материалдар.

8.

Домна пешінің жұмысы жəне сұлбасы.

9.

Домна пешінің зонасында өтетін химиялық реакция.

10.  Агломерация туралы мəлімет.

11.  Болат балқытудағы химиялық процестер.

12.  Бессемеров процесі.

13.  Томасов процесі.

58

14.  Конвертор өндірісі.

15.  Мартен өндірісі.

16.  Болат құймасының құрылымы. Қышқылсыздану.

17.  Электролизді алюминий толқынының жұмысы жəне сұлбасы.

18.  Алюминий алудың қос сатылы əдісі.

19.  Глинозем туралы мəлімет.

20.  Магний кені.

21.  Карналлитті сусыздандыру.

22.  Магний шикізатын тазалау.

23.  Электролитпен магний алу.

24.  Титан кені.

25.  Төртхлорлы титан өндірісі.

26.  Титан қожы өндірісі.

27.  Титан концентратын алу.

28.  Титан кеуегін балқыту.

29.  Титан кеуегін вакуумдық айыру.

30.  Төртхлорлы титанның магниймен қалыптасуы.

31.  Мыс кендері.

32.  Флотация əдісі.

33.  Шарпыма пешінде мыс кенін балқыту.

34.  Флотациялық машина сұлбасы.

35.  Мысты отпен тазалау.

36.  Электролитпен тазарған мыс.

37.  Модельді құю кешені.

38.  Қалыптау процессі.

39.  Қалыпта қалыптау.

40.  Литник жүйесі.

41.  Құймапештің ерекшелігі.

42.  Тұрақты пішінге құю.

43.  Үзіліссіз құю.

44.  Құйманың ақаулары жəне оны жөндеу.

45.  Құю өндірісіндегі техникалық бақылау.

46.  Илек орнағы.

47.  Илек орнағының біліктері.

48.  Илек орнағының классификациясы.

49.  Илек сұрыптамасы.

50.  Құбырилек орнағы.

51.  Созу, сымдау процесі.

52.  Фильерлердің түрлері.

53.  Созу, сымдау илегінің орнағы.

54.  Фильер материалы.

55.  Престеу процесі.

56.  Түзу престеу сұлбасы.

57.  Кері престеу сұлбасы.

58.  Еркін соғу процесі.

59.  Пневматикалық балғаның сұлбасы.

60.  Көлемді штамптау.

61.  Ашық штамптау сұлбасы.

62.  Жабық штамптау сұлбасы.

63.  Көлденең-соққылау машинасы.

64.  Калибрлеу туралы мəлімет.

65.

 Суық түсіру.

59

66.

  Шекіме туралы мəлімет.

67.

 Жайманы штамптау.

68.

 Тарату операциясы.

69.

 Пішінөзгерту операциясы.

70.

 Қысыммен пісіру.

71.

 Ацетиленді генератор.

72.

 Газбен пісіру.

73.

 Электрдоғалы пісіру.

74.

 Пісіру генераторы.

75.

 Пластмассаны кесіп өңдеу.

76.

Көмекші қуралдардың түрлері.

77.

Майды салқындатуға арналған құралдар.

78.

Көтеру-көлік құралдары.

79.

Салқындатуға арналған жабдықтар.

80.

Құралдармен жұмыс істеу кезіндегі техника қауіпсіздігі.

Глоссарий

Аустенит – көміртегінің қатты темірдегі γ ерітінділері.

Абляция – ыстық газдың қысымы арқылы полимерлердің бөлінуі.

Аббсолюті ақ дене – электр сəулесінің жарығымен толық ашылатын дене.

Баббит – көп компонентті қорытпа, бірақ негізінен оған Sn–Sb жүйесі қызмет етеді.

Бронза – басқа элементтермен қосылған мыс қорытпасы.

Газ бөлшегі – электр тогының газ арқылы өтуі.

Гидролиз – зат пен судың араласуы арқылы бөлектену реакциясы.

Домна пеші – шойын балқытатын шахталы пеш.

Қаттылық – металдардың  деформацияға  қарсылық  көрсету  алу  қасиетін  айтады.

Бриннель  бойынша  қаттылық  саны – шар  арқылы  үліге  шардың  сфералық  беткі

алаңына  берілетін  күштің  қатынасы. Роквелл  бойынша  қаттылықты  сынау  кезінде

сыналатын  үлгіге  сүйір  ұшы (120°) бұрышты  алмас  конус  немесе  шынықтырылған

болат  шар  жаншып, батырылады. Қаттылықты  сыналатын  металға  тегістелген

төртқырлы, сүйір  ұшы 136° бұрышты  алмас  приамиданың  бетін  қатты  батырумен

анықтайды (Виккерс бойынша). Беру серпімділігі (Шор бойынша).

Көгілдір сыну – болаттың қызған кезінде көгілдір түске еніп (~300°С) морт сынуы.

Турбуленттік – сұйықтық бөлігінің құйындата қозғалуы.

Отын – жылу бөліп шығарып жанатын зат.

Соқпалы тұтқырлық – аумағына кеткен көлденең қима жұмысының қатынасы.

Сублимация – заттың қызуы арқылы қаттылықтан газтəрізді жағдайда ауысуы.

Шартты отын – 29,3 Мд ж/кг жануына тең.

60

Шығу туралы мəліметтер

СП ОӘК __________________ кафедрасының

  мәжілісінде талқылынған

200__ж. «____»__________№__  хаттамасы

СП ОӘК __________________ институтының

Ғылыми-әдістемелік кеңесінде талқыланып,

                    мақұлданған

200__ж. «____»__________№__  хаттамасы

«050710-Материалтану және материалдрадың технологиясы» мамандығына арналған

«Материалдарды өндірудің технологиялық жабдықтары» пәнінің оқу-әдістемелік кешені.

ОҚУ-ƏДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН

Құрастырушылар: Туркбенбаев К.У., Ускенбаева А.М.

Басуға __.__.200__ж. қол  қойылды. Пішімі 60х84 1/16. Кітап-журнал  қағазы. Көлемі

__,__ес.-б.т. Таралымы __ дана. Тапсырыс №___.

Қ.И.Сәтбаев атындағы баспа типографиясында басылған

Алматы қаласы, Ладыгин көшесі, 32