Т. К. Басенов атындағы Сәулет және құрылыс институты «Құрылыс және құрылыс материалдары»

2 Шикізатқа анықтама 
Әктің сапасы – оның активтілігі, сөнуінің жылдамдылығы және әктегі 
сөнбеген түйірлердің мөлшері арқылы сипатталынады. Құрамындағы магний 
оксидінің мөлшеріне байланысты әк: кальцийлі, магнезиялы және жоғары 
магнезиялы немесе доломитті болып бөлінеді. Сөну жылдамдығына 
байланысты әк тез сөнетін (8 мин), орташа сөнетін (25 мин) және баяу сөнетін 
(25 мин) болып сипатталынады. Ауа әгінен дайындалатын құрылыс 
ерітінділерінің беріктігі төмен. Гидротехникалық және гидромелиорациялық 
ғимараттар мен құрылымдар үнемі су әсері жағдайында болады. Осы ауыр 
жағдайда пайдаланатын құрылымдар мен ғимараттар байланыстырғыш 
материаларды қолдануды қажет етеді, бұлар қажетті беріктік қасиеттеріне ие 
болып қалмай суға төзімділігі, аязға төзімділігі және коррозияға төзімділігіне ие 
болуы керек. Осындай қасиеттерге гидравликалық байланыстырғыш заттар ие 
болады [1]. 
Карбонатты қатаю дегеніміз сөндірілген әктен жасалған сылақ немесе 
бетон қоспаларының көмірқышқылы СО₂ әсер еткенде баяу қатаятын процесі. 
Сөндірілген әктен жасалған сылақтың қатаю бір мезгілде жүретін 2 процестен 
тұрады: 1.Араластыруға кеткен судын буланып кетуімен Са(ОН)₂-ның 
кристализациялануы. 2. СаО-ның ауадан көмірқышқылын СО₂ жұтып 
карбонизациялануы Са(ОН) ₂ + СО₂ + nН₂О = CaСО₃ + (n+1) Н₂О 
Гидратты қатаю дегеніміз ұнтақталған әктен жасалған бетон және сылақ 
қоспаларының жаймен тас күйіне айналу процесы. Қатаюдың тиімділігі бірігіп 
байланысып гидроксид кальцийінің пайда болуында. Механикалық біріктілігіде 
соған байланысты болады. Ұнтақталған сөндірілмеген әктен жасалған сылақтар 
мен бетондарды ұзақ сақтағанда құрғақ ауада судың булану әсерінен беріктілігін 
арттырады және де гидроксид кальцийі мықты карбонат кальцийге айналады. 
Гидросиликатты қатаю дегеніміз әкті құмды қоспалардың қатты тас күйіне 
айналу процесі. Автоклавта қаныққан бумен өңдегенде гидросиликатты 
кальцийін құрайды. Автоклавта өңдегенде жоғарғы температураның әсерінен 
өңделетін материалдың құрамындағы су гидроксидпен кварц құмының 
химиялық байланысын тездетеді. Автоклавта өнделетін әкті қүмды 
материалдардың қатаюы күрделі физика химиялық процесс. Автоклавта өндеу 
процесі 3 кезеңге бөлінеді: 1 - ші кезең автоклавқа бу жіберіп берілген 
температураға жеткен уақыты; 2 - ші кезең берілген қысымдағы температурада 
ұстау; 3 - ші кезең бу беруді тоқтатып суыту. Әкті - құмды өнімді автоклавта 
өндегенде беріктілігі әуелі артады жоғарғы дәрежеге жеткенше, ал сосын ұзақ 
буландырса төмендейді. 
Ұнтақталған сөндірілмеген әк. Құрылыста көбінесе әкті сөндірілген күйде 
қолданылып келеді. 30-жылдары Н.В. Смирнов ұнтақталған сөндірілмеген әктің 
пайдалану жолын көрсетіп берді. Сылақ және бетондар жасағанда ұнтақталған 
сөндірілмеген әктің, гидрат әгіне қарағанда артықшылықтары бар. Ұнтақталған 
әкте қалдық болмайды, олардың бәрі пайдаланылады және сөндірілген әкке 
қарағанда суды аз қажет етеді. Бұл дегеніміз сылақтағы немесе бетондағы судың 

азаюы, яғни ол беріктілігін арттырады. Ұнтақталған сөндірілмеген әк, 
гидраттыға қатайғанда жылу шығарады, сондықтан бұндай әктен шыққан өнім, 
температура нөлден төмен болған жағдайда жақсы қатаяды және де жоғарғы 
көрсеткішті беріктілік көрсетеді 
Ұнтақталған әк. Майда ұнтақталған әк ұнтақ немесе қамыр түріндегі 
гидратталған әкке қарағанда ерітінділер мен бетондарды өндіруде бірқатар 
артықшылықтарға ие. Бұл жағдайда қалдықтар жоқ және ұсақталған әктің 
барлық компоненттері қатаю кезінде ұтымды қолданылады (силикаттар, 
алюминаттар, ферриттер және кальций карбонаты). Ұнтақталған әк сөндірілген 
әкке қарағанда судың аз қажеттілігімен сипатталады. Ұнтақталған әктің нақты 
беті, әдетте, гидратталған әктің нақты бетінен едәуір аз болады, сондықтан 
ұнтақталған әктегі ерітінді немесе бетон қоспасының қажетті қалпына келуі 
судың аз мөлшерімен алынады. Ерітінді немесе бетон қоспаларының су 
қажеттілігінің төмендеуі олардың қатаю кезіндегі беріктігін арттыруға ықпал 
етеді. Сонымен қатар, қазірдің өзінде ерітінділерде және бетондарда 
ылғалданған жылдам әк қатты фазаға өтетін судың көп мөлшерін 
байланыстырады. 
Ауа әгін өндіруге арналған бастапқы материалдарға әкті-магнезиалдық 
карбонатты жыныстардың көптеген түрлері жатады (әктастар, бор, 
доломиттелген әктастар, доломиттер және т.б.) болып табылады, олардың 
барлығы шөгінді жыныстарға жатады және біздің республикамыздың аумағында 
кең таралған. Әктас құрамына СаСО₃ көмірқышқыл кальцийі және аз мөлшерде 
түрлі қоспалар (саз, кварц құмы, доломит, пирит, гипс және т.б.) кіреді. 
Теориялық тұрғыдан кальций карбонаты 56 пайыз СаО және 44% СО₂ тұрады. 
Ол екі минерал түрінде кездеседі – кальцит және арагонит. Кальциттің шынайы 
тығыздығы 2,6-2,8 г/смᶟ ; Моос шкаласында қаттылығы-3. Кальцит қалыпты 
температурада әлсіз тұз қышқылында көмірқышқыл газының бөлінуімен жақсы 
ериді. Арагонит-сирек кездесетін минерал, оның шынайы тығыздығы 2,9-3 г/смᶟ
, қаттылығы 3,5-4. 300-400 ̊Сдейін қызған кезде арагонит ұнтаққа шашырап, 
кальцинитке айналады. Доломиттелген әк тастарда қоспа ретінде CaCO₃•MgCO₃ 
доломит бар. Теориялық тұрғыдан алғанда, доломит 54,27 пайыз CaCO₃ және 
MgCO
₃ немесе 30,41 пайыз CaO, 21,87 пайыз MgO және 47,72 пайыз CO₂ 
құрайды. Доломиттің шынайы тығыздығы 2,85-2,95 г/смᶟ . Таза әктасты 
магнезиалды жыныстар - ақ түсті, бірақ олар көбінесе темір оксидтерінің 
қоспаларымен сарғыш, қызғылт, қоңыр және сол сияқты реңдерге, ал көмір 
қышқылдарымен-сұр және тіпті қара түстерге боялған. Карбонатты жыныстарға 
қоспалардың мөлшері мен түрі, қоспалар бөлшектерінің мөлшері, сондай-ақ 
олардың негізгі массада таралуының біркелкілігі әк өндіру технологиясына, 
күйдіру пештерін таңдауға, оңтайлы температура мен күйдірудің ұзақтығына 
үлкен әсер етеді. 
Доломиттелген әктастар мен доломиттер физикалық және механикалық 
қасиеттері бойынша тығыз әк тастарға ұқсас. Кейде доломиттер табиғатта 
борпылдақ кластерлер түрінде болады. Әктастың орташа тығыздығы 2400- 2800 
кг/мᶟ , бордікі -1400-2400 кг/мᶟ құрайды. Әктас ылғалдылығы 3-10, а пайыз л бор-

15-25 пайыз аралығында болады. Кальций карбонатының диссоциациясы 
қысымы қоршаған ортадағы СO₂ парциалды қысымынан үлкен болған жағдайда 
ғана мүмкін болады. Қалыпты температурада СаСO₃ ыдырауы мүмкін емес, 
өйткені диссоциация қысымы шамалы. Көмірқышқыл газы жоқ ортада 
(вакуумда) тек 600˚Стемпературада кальций карбонатының диссоциациясы 
басталып, ол өте баяу жүретіні анықталды. Температураның одан әрі 
жоғарылауымен СаСО₃ диссоциациясы жеделдейді
.

жүктеу/скачать 0,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: