Эрмитаждың қалыптасу тарихы мен

Әлем музейлерінің тарихы 
 
106 
тҥрлі  балықтар  жҥзіп  жҥрді.  Аспалы  бақ  Қысқы  сараймен 
байланысып  жатты.  Осындай  әртҥрлі  демалатын  орындар 
кӛптеп  жасалды,  оларда  «дом  фаворитов»,  Валлен  Деломота 
атымен  аталған  павильон  бар.  Жалпы,  Валлен  Деломотан 
Мәскеу университетіне архитектор болып келген, кейін Санкт - 
Петерборға  барып,  яғни  ҥш  жылға  контрактіге  отырған  екен, 
кейін ширек ғасыр осы жерде қалып қояды. 
 Оның  бірден-бір  ҧлы  еңбектерінің  бірі  ол  Қысқы  сарайдың 
сарайдың  жанынан  кіші  Эрмитажды  салуы  еді.  Қҧрылыс 
жҧмыстары  1764-1775  жж.  арасында  жҥрді.  Ғимарат  Нева  ӛзе-
ніне  горизонталь  бағытта  тҧр.  Кіші  Эрмитаждың  тарихы  Сол-
тҥстік  павильонның  тарихымен  қатар  айтылады,  ӛйткені  ол 
екеуін де Деломота салған еді. Деломота ғимаратқа классикалық 
сән  бере  білді,  оның  терезелері  ҧзынша  келген.  Адам  бір  қара-
ғанда Қысқы сарайға ӛте ҧқсас.  Кіші Эрмитаждың қҧрылысы он 
жылға  созылды.  Бірақ  бҧған  жинақталған  экспонаттардың  тым 
кӛптігінен,  Фельтен  Солтҥстік  павильонның  жанынан  ҥлкен 
Эрмитажды  салады  (ескі  Эрмитаж).  Онда  кітапхана,  ҥлкен 
залдары  болып,  Екатерина  кӛптеген  қонақтарды  қабылдаған. 
Бҧл қҧрылыстың ішкі жҧмыстары 1783 жылы басталды, Рафаэль 
лоджиясы  салына  бастаған  ҥлкен  Эрмитаждың  жалпы 
қҧрылысы 1787 жылы салынып біткен болатын. 
Осындай  қарбалас  қҧрылыс  барысында  дана  мҥсінші  архи-
текторлардың шеберлігімен 1783 жылы Эрмитаж театры да бой 
кӛтере  бастады.  Оны  салған  итальяндық  Кваренги  болды. 
Кваренги  ӛз  жерінде  архитектураны  жетік  меңгеріп  келген,  ол 
сондай-ақ  кӛп  саяхатқа  шыққан,  Кваренги  кӛбіне  сызу  арқылы 
біраз тәжірибе жинақтаған. 
 Кваренги Ресейде 1780 жылдан бастап жҧмыс істейді. Оның 
жан-жақты  біліктілігінің  арқасында  Ресей  жеріне  классикалық 
композиция сыйлады. Оның кӛптеген еңбектеріне материалдың 
жетіспеушілігі  кедергі  болды.  Эрмитаж  театрының  ғимара-
тының қҧрылыстары 1783-1787 жж. аралығында жҥрген. Бастап-
қыда,  оның  орнында  І  Петрдің  ҥйі  болған.  Кваренги  бҧл  ҥйді 
сақтап  қалып,  оның  айналасына  қҧрылысты  жҥргізген,  алайда 
бҧл  ансамбльдік  қҧрылыстар  ӛзіндік сән  беріп  тҧрады.  Ал енді 
1842-1852  жж.  жаңа  Эрмитаж  ашылды.  Бҧл  дегеніміз  оның 
салынып  бітуі  еді.  Жаңа  Эрмитаж  16  колонадан  тҧрады,  яғни 

Т.Н. Мұхажанова 
 
107 
бҧл  колоналар  Финляндиядан  алып  келінген  асыл  қызыл 
граниттен  жасалған.  Жаңа  Эрмитаж  баспалдақтары  мәрмәрмен 
тамаша  безендіріліп  жасалған  болатын,  оған  И.  Герман,  А. 
Теременов,  А.  Трискорни  сынды  атақты  шебер  мҥсіншілер  ӛз 
ҥлестерін қоса білді. Бҧл ғимаратқа Лео Фон Кленце де ӛз ҥлесін 
қосты. 1852 жылы жаңа Эрмитаж ашылды, бҧл Ресейдегі музей 
ісінің  біршама  дамығандығын  дәлелдейді.  Осындай  тарихи 
ҥдерістерде  Эрмитаждың  әр  деңгейде  салынған  небір  керемет 
ғимараттарының тарихы осылай болды. Әрине, бҧл әрбір ғима-
раттың  ӛзіндік  салыну  барысында  оған  әкелінген  коллекция-
лардың  жиналу  тарихын  зерттей  келе  Эрмитаждың  музей 
ретінде,  әлемдік  деңгейдегі  музей  болуын  анықтайды.  Жоғары 
да  кӛрсетілгендей  біз  ғимараттардың  тарихын  оның  ішіндегі 
экспонаттарсыз тек қҧрылысын сипаттап едік,  қазіргі біз білетін 
әлемдік  музей  Эрмитаждың  осындай  дәрежеге  жетуі  қандай 
ҥдерістер  барысында  жҥрді  деген  сҧраққа  жауап  беріп 
кӛрмекшіміз. 
Әлемде қандай керемет ескерткіш болмасын ол атақты адам-
дармен  немесе  таңғажайып  оқиғалармен  байланысты  болмақ, 
оған  тарих  куә.  Мәселен,  дҥниені  ӛзіне  қарата  білген  Египет 
пирамидалары да ӛз перғауындарымен байланыста, яғни солар-
дың ықпалымен жер бетінде салынған еді немесе Лувр музейін 
алып қарасақ та ӛз патшаларының қамалы бола тҧра уақыт ӛте 
келе әлемдік музейге айналған еді. Қала берді алысқа бармай-ақ 
ӛзіміздің Тҥркістан да ежелгі дәуірлерді басынан ӛткізіп, талай-
талай  тҧлғаларды  ӛзінің  бауырына  басып,  хан  тағын  беріп  сый 
жасаған еді.  
Міне, осындай тарихи ҥдерістердің басынан кешіріп қазір де 
бізге табиғаттың тамаша сыйы болып тҧр. Осындай асыл адам-
дар, қасиетті, ҧлы тҧлғалар мекендеген сарайлар мен ғимараттар 
ғасырдан  -  ғасырға  жалғасып,  ҧрпаққа  аманат  болмақ.  Оның 
қадірін білген ҧрпақтар бҧл тарихи ғимараттарды музей қылмақ. 
1764  жылы  ІІ  Екатерина  Берлиннен  Гоцковскидің  ӛз  қары-
зын  ӛтеу  негізінде  жіберген  225  картинасы  жалпы  патша 
сарайының  болашақта  музей  болатынына  алғы  шарт  болды 
десек  артық  айтпаған  болар  едік.  Осындай  барлық  картиналар, 
мҥсіндер,  асыл  тастар  Қысқы  сарайда  сақталды.  Эрмитаждың 
музей болуын 1852 жылдан бастасақ, Қысқы сарай 1917 жылға 

Әлем музейлерінің тарихы 
 
108 
дейін  патша  резиденциясы  болған,  тек  1920-1930  жылдар 
аралығында  музейге  берілген  болатын.  Жалпы,  Готцковскидің 
берген  картиналары  кӛбіне  голландық  және  фломандық 
мектептің  ӛнер  туындылары  еді.  Осыдан  бастап  ІІ  Екатерина 
ӛнерге  деген  қызығушылығы  арта  тҥседі.  Енді  патшайым 
шетелге  ӛз  агенттерін  жібереді,  елшілерін  Францияға,  Голлан-
диядағы  аукциондарды  жете  бақылап,  ондағы  қойылған  ӛнер 
туындыларын  сатып  алып  патша  сарайына  алып  келуге 
бҧйырды.  Мысалға,  осы  елдердегі  Ресей  елшісі  Д.А.  Голыцин 
1767-1768  жж.  Рембрандтың  қыл  қаламынан  туған  «Возвраще-
ние  блудного  сына»  картинасын,  сондай-ақ  басқа  да  Батыс 
Еуропаның  шеберлерінің  ондаған  картинасын  сатып  алған. 
Эрмитаждың  картиналық  галереяға  айналуының  ҥш  бірдей 
себебі  бар,  оның  біріншісіне  жоғарғы  кластағы  коллекцияны 
сатып  алу  себеп  болды.  Олар  Брюлдің,  Кроздың,  Уопполдың 
картиналары  болды. Эрмитажға жиналған  қҧнды бҧйымдардың 
бірі  болып  1779  жылы  Вольтердің  кітапханасы  сатып  алынды. 
1825  жылдан  бастап  Эрмитажға  орыс  суретшілерінің  туын-
дылары қойыла бастады. Жалпы, Француз революциясы кезінде 
Эрмитажға  тҥсіп  жатқан  коллекциялардың  саны  азая  тҥседі, 
Париж  келісімінен  кейін  ғана  қайтадан  коллекциялар  жиналуы 
арта  тҥседі.  1814  жылы  38  картина  алынды,  яғни  ол  Наполеон 
әйелі патшайым Джосефина Богарнеге тиесілі еді. Оның ішінде 
Рубенстің  «Снятие  с  креста»,  Рембрандтың  «Ферма»  картина-
лары  бар.  Міне,  осылай  Эрмитажға  әлемнің  тҥкпір-тҥкпірінен 
коллекциялар  ағыла  береді,  осының  нәтижесінде  1852  жылы  
жалпы  қоғамдық  музей  болып  ашылады.  Әйтсе  де  белгілі 
тәртіппен  санаулы  билет  Эрмитажға  келушілерге  кедергі 
жасайды. Тек,  1863 жылы  ғана  еркін Эрмитажға кіру  орнайды, 
осыдан  бастап  келушілердің  саны  кҥннен-кҥнге  ӛсе  тҥседі. 
Келушілердің  санының  ӛскені  сондай  бірінші  дҥниежҥзілік 
соғыс  уақытысында  жылына  Эрмитажды  180 000  адам  келіп 
тамашалаған.  ХІХ-ХХ  ғасырларда  Эрмитаж  галереялары  енді 
тек 
шетелдерден 
сатып 
алынбай-ақ 
жергілікті 
ӛнер 
туындыларымен,  сонымен  қатар  археологиялық  қазбалардан 
табылған қҧнды коллекциялармен толықтырылды. Осы мақсатта 
1859 жылы археологиялық комиссия қҧрылған болатын. 

Т.Н. Мұхажанова 
 
109 
 Империалистік  соғыстың  бас  кезінде  Эрмитажға  673 000 
экспонат жиналған болатын. Соғыс кезінде 1919-1920 жж. ендігі 
жерде  ол  кеңестік  музей  ретінде  жҧмысын  жаңа  бағытта 
бастады.  Осы  кезден  бастап  музейге  кіші  және  ескі  Эрмитаж 
ғимараттары берілді. 1922 жылы музей аумағы Қысқы сарайды 
да 
алады. 
Кейін 
келе 
барлық 
ғимараттар 
музейге 
айналдырылады. 
 Осындай жағдайларда музей ӛз кезегінде дами береді. Онда 
1920  жылы Шығыс бӛлімі  ашылған  болатын,  кейін  1931 жылы 
алғашқы  мәдениеттің  тарих  бӛлімі  ашылады.  1941  жылы  орыс 
мәдениеті  тарихының  бӛлімі  ашылады.  Сондай-ақ  1941  жылы 
фашистік Германияның шабуылынан 1117000 экспонатты тылға 
Оралға  апарып  тастаған.  Соғыс  кезінде  Эрмитаж  біраз  зардап 
кӛрді,  жаңа  Эрмитаж  да  бҥлінді,  Гербов,  Николаевск 
залдарының терезелері суықтан, ызғардан бҥлінді. Сол фашистік 
Германияның  қоршауында  тҧрған  кезде  Эрмитажды  қалпына 
келтіруге  жағдайлар  жасала  бастады.  1945  жылы  8  қарашада 
тӛрт ҥзілістен кейін Эрмитаж музейі қайтадан жҧмысын жалғас-
тырып 65 зал ашылды. Жалпы, КСРО кезінде музей экспонатта-
ры тӛрт есеге ӛскен екен. Эрмитаж музейінің негізгі қалыптасу 
тарихы осылай баяндала келе, әлемдегі ірі музейлердің бірі бо-
лып қалыптасты.   

жүктеу/скачать 1,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: