Table of Contents бірінші бөлім (Роман) ТҰҢҒИЫҚта бірінші тарау кездесу
жүктеу/скачать 2,13 Mb.
|
Ботагөз. Сәбит Мұқанов
| АЛТЫНШЫ ТАРАУ
ПЕТРОГРАДТА 1 Петроградтың табалдырығын биыл екінші рет аттаған Асқар Николаевский вокзалдың қала жағына шығып аз уақыт тұрды. Қызылжардың уездный начальнигінен Елемесов боп алған Асқардың командировкасы– Земгорға жолданған еді. Земгордың бастығы князь Львов, орынбасары Базархан екенін Асқар газеттен оқыған. «Қазақ» газетінің бір санында көтеріліс жасаған қазақтарды, әсіресе Асқарды Базарханның қатты сөгіп жазған мақаласын Асқар оқыған еді. «Мұндай көзсіз көбелектердің жазасы – ату, асу, тірідей отқа үйту!» деп аяқтаған еді Базархан Асқар туралы сөзін. Земгорға тура баруға Базарханнан жүрексінген Асқар, Смирновтың үйіне барып еді, әйелі Булатовтың майданда жасырын жұмыста екенін айтты. Майданға баруға бел байлаған Асқар Земгорға астыртын кісі сап білсе, Базархан Минскіге кеткен екен, оның орнында Қарамұрзин деген қазақ қалған екен. Қарамұрзинді Асқар естіген де, көрген де жоқ еді. Сондықтан, ол Петроградқа келген күні Смирновтың үйіне қонды да, ертеңіне Земгорға барып, Қарамұрзинге өзін «Елемесов Балапан» деп таныстырды. Қарамұрзин Асқарды сыпайылықпен қарсы алып, майданға қызметке келгеніне рахмет айтып, хал-жаймен оны таныстырды: – Түркістанды қоспағанда,– деді ол,– қазақтың бес облысынан 227500 жігіт алынбақ еді, соның тең жартысынан артығы алынған. Алынбаған жігіттер қайда екенін білу үшін Асқар Қарамұрзинге сұрау беріп еді: – Жігіт бермей, қатты к,ырғынға ұшырап, Қытай ауып кеткен ел – Жетісу облысындағы Үйсін-Дулат, Албан-Суан,– деді ол.– Одан басқа жігіт бермей әлі де соғысып жатқан Торғай елінің қазақтары. – Бастығы кім екен? – Амангелді Иманов деген дейді. Қырылып бітпей көнетін қалпы жоқ. Одан басқа жігіт бермей отырған Адай елі. Шет пұшпақтап границадан шығып кеткен азын-аулақ елдер болмаса, одан басқа халық жігітін беріп жатыр. Окопқа жігіт берген жалғыз қазақ емес. Түрікпен, Тәжік, Өзбек, Ұйғыр сияқты бұрын әскер қызметіне алынбайтын елдерден де алып жатқан көрінеді. Олар да басында көтеріліп, артынан көніпті. Жетісу мен Торғай және Ереймен елдерінен басқа патша жарлығына қатты қарсы шығып, қырғынға ұшыраған ел – қырғыз. Қарамұрзиннің айтуына қарағанда қазақтан алынған жігіттердің бәрі окоп жұмысында емес екен. Біразы: Орал бойындағы заводтарға, шойын жолдарға, Петроград, Москва. сықылды үлкен қалалардың заводына орналасыпты. О.копта 50 мыңдай жігіт бар екен. Олар Минскі мен Варшава қалаларының аралығында істеп жатқан көрінеді. – Маған не қызметті лайықтайсыз?– деген Асқардың сөзіне Қарамұрзиннің берген жауабы: – Елден жөнелткен жігіттердің ішінен ауырып қалған адам көп. Оларды орналастыру міндетім деп білгенмен, жұмсайтын адам жоқтығынан Земгор жәрдем көрсете алмай отыр. Мына: Пермь, Вятка қалалары арқылы Екатеринбург қаласына шейін Солтүстік жолмен барып қайтқаныңыз жақсы болар еді. Сезіктендірмейтін түрде Асқар Базарханның соғысқа көзқарасын сұрап қойып еді: – Ол кісінің достары: кәдет партиясының мүшесі князь Львов пен меншебек Чхеидзе ғой,– деді Қарамұрзин,– кәдеттер де, меншебектер де соғысты жеңгенше созайық деген ұранға басшы боп жүр. Базекең солардың ұранын қолдайды. Сондықтан князь Львов Базекеңді өзіне – Земгорға орынбасар қып алды. – Орыс дворяндарының арасында осы кісі бағалы-ау деп ойлаймын,– деді Асқар. – Какжы. Кәдеттің цекасына шлен болу оңай емес. Оған орыстың светская интеллигенциясының қаймағы ғана мүше бола алады. Милюков, Гучков, Львовпен тең болғандықтан Базекең кәдетке мүшелікке ілегіп жүр. Выборгское воззваниеге 1907 жылы қол қоятын 17 кісінің біреуі Базекең емес пе? Атасын алсаң – хан тұқымы. Өзін алсаң – ғалым кісі. Сонысын, есептеспей қоймайды. – Елден келген адамбыз, біз наданбыз ғой,– деді Асқар Қарамұрзинге,– сұрауды көп берді деп сөкпеңіз. – Сұраңыз, сұраңыз!.. – Базекеңді бәріміз де аға көреміз, басшымыз көреміз. Меніңше осы соғысқа жәрдем бергеннен қазаққа тиер пайда шамалы сықылды. Пайдасыз іске белсене көмектесетін бұл кісінің не білгені бар? – Ол жағы маған да мәлім емес. Бірақ Базекеңнің айтатыны: «Патшамыз Николай Романов: Поляк, Фин, Латыш елдеріне соғыстан жеңіп шыққасын бостандық берем деп уәде қылды» дейді. «Менің достарым Милюков, Львов, Родзянко маған: «сіздерге де бостандық әпереміз, соғысқа белсене жәрдем беріңіздер» деп айтады дейді. Үлкен саясаттың адамы ғой. Ол кісінің де бір білгені бар шығар. Қарамұрзинмен екі-үш сағат кеңескеннен кейін, Асқар Солтүстік темір жол бойында ауырып-сырқап қалған жігіттерді орналастырып, мәліметін алып қайтуға мандат алды да, жүріп кетті. 2 Петроград пен Екатеринбург арасындағы қалаларда әр түрлі себептермен серіктерінен қалып қойған және жұмысқа орналасқан жігіттерді аралап, тиісті көмегін көрсетіп, Петроградқа декабрьде қайтқан Асқар, сол кезде Базарханның қалада жоғына тағы да қуанып, мандатын жаңартып, Земгордың Минскідегі бөлімінің қарауына кетті. Бұл жолы да, ол Петроградта Смирновтың үйінде болып, «Минсікіде тұрады» деген Булатовтың адресін алды. Минскіге келе, Асқар тура Булатовтың үйіне түсті. Екеуі құшақтасып амандасқаннан кейін, сұрауына жауап күтіп, достық жылы кескінмен қараған Булатовқа, Асқар барлық жайын қысқаша айтты. Ол күні көздері ұйқыға кеткенше, екеуі де өткен күннің тарихынан шыға алмады. Қазір Булатов – Железов деген фамилиямен қалалық Управаның электр монтері боп істейді екен. Ертеңіне Асқар Земгорға барса – сетік танау, сойдақ тіс қазақ жігіт бар екен. Ол өзін Сарымсақ Омаровпын деп таныстырды да: – Қазақтың азғана оқығаны бірін-бірі білетін еді, сені біз білмей отырмыз. Біз білмейтін де оқыған азамат болғаны ғой. Сапарың оң болсын,– деген сықылды суық тілдермен Асқарды біраз қажап отырып, Земгордың бастығынан Асқарға жолдама алып берді. Қолына берілген жолдаманы Асқар былай шыға оқыса, жазған сөздері төмендегі екен: «Батыс майданның ұрыстағы оныншы армиясының қолбасшысы, Ұлы дәрежелі генерал Петуховқа! Осыны көрсетуші – тіленіп келген қазақ, Елемесов бұратана халықтардың жұмысшы партиясының 1 және 2 батальонына тілмаш ретінде жіберіледі. Ол батальондар бірінші құрылысшы инженерлер тобының қарамағында. Земгордың канцелярия начальнигі» (Қол қойған). Осы қағазды қалтасына салған Асқар, пәтеріне келе кешкі поезбен жүрем деп еді, Булатов: «бірер күн жатып, партияға түсуіңді бір ыңғайлап кет» деген соң қалды. Сол күні кешке Булатов Асқарды Михаил Васильевич Фрунземен таныстырды. Фрунзенің сол кездегі қызметі – бір мекемеде экономист екен. Соз түрінен қазақ, қырғызды жақсы білетіндігі көрінгесін, Асқар шыққан жерін сұраса, Піспек қаласында туыпты. Булатов кім екенін айтқан соң, Фрунзе Асқарды жатырқаған жоқ. О да Асқарға Булатовтың ақылдарын айтты. – Мен Базархан Меделхановпен таныспын,– деді Фрунзе,– ол өзін ұлтшылмын деп есептейді. Бірақ ол кадет. Кадет партиясының программасы – отар ұлттардың тағдырына қайғырмайды. Олай болса, кадетке ұсақ ұлттан кірген адам да ұлт .қамқоры бола алмайды. Барлық ұлттарға бостандық әперетін коммунист партиясы ғана. Олай болса, сіз сықылды халықтың қалың ішінен шыққан оқығандар коммунист болулары керек. Түнгі сағат екіге шейін кеңесіп отырған Асқар, барлық сырын Фрунзеге де жасырмай айтқаннан кейін, сол үйде Асқар партияға түсуге анкет толтырды. Асқар кешікпей майданға кетті. Ол жіберілген 10 армияның штабы Столбцы деген станцияда тұрады екен. – Бұл маңайда 13 мың қазақ жұмыс істейді,– деді генерал Петуховтың адъютанты Асқарға (генералдың өзі қабылдамады),– мың жігітке бір поручик берілді. Мыңның ішінде бес жүзден екі батальон бар. Батальон басына бір прапорщик қойылды. Егер де Земгордың осындағы уәкілі – Меделханов сізге сеніп, жолдама қағаз берсе, мен қызмет берем. Адъютант (книжкасынан қағаз жыртып ап Асқарға Меделхановтың адресін берді. Далаға шыққасын Асқардың ойына тағы да күдік кіре бастап еді, «туғаныңды жасырасың, өлгеніңді қайтесің?» деген мақал түсті оның есіне. «Қорқып жан сақтай алмаспын,– деп ойлады ол,– не де болса барайын!» Асқарды жақсы танитын Меделханов, ол кіріп барғанда, ішіп отырған шайын тастай түрегелді де: – Сен қайдан жүрсің?!–деді. – Елден. – Елдің көтерілісінің жайы не болды? – Үкімет әскері күшпен басты. Тауға паналаған азғана адам болмаса, өзге халықтың көнбегені қырылып, көнгені осы жаққа майданға кетті. – Шоқ-шоқ, өлде бар!–деді Базархан тістеніп,– ақымақ елге сол керек. Сен сықылды «ақылды» жігіттері бар ел, осындай күйге ұшырамай қайтушы еді... Асқардың ашуы алқымына келіп қап еді: «әліптің артын бағайын» деді ішінен. – Адам кешетін қылығың жоқ!– деді Базархан,– қанша елдің обалына қалдың! «Үйге келгесін үйдей күнәсін кеш» деген еді. Өзің келмегенде саған сақтағаным көп еді. Енді амал жоқ, ия, сонымен неге келдің? – Майдандағы жігіттерге көмектесейін деп келгенім ғой. – Міне, мұның жі-гіттік. Енді күнәңді кешуге болады. Насыбайың бар ма? – Жоқ еді. – Ия, шонымен қайдан зүйсін?– деді Базархан тілінің астына насыбай салып. Асқар Базарханға қысқаша, генерал Петуховтың адъютантына жолыққанын, оның жолдама сұрағанын айтты. – Мен өзім Петногиятқа қайтқайы жати едім, Земгойға докият беймек едім, зақсы келдің. Минскіде Сайымсақ миза Омаев бай. Ойнымда уақытса сой қаяды. Сен соған помоснік боя түй. – Жақсы. – Ендеше генеяй Петуховқа сояй деп записка бейейін. Базарханда: аты, фамилиясы, қызметі көрсетілген «именной» блокнот бар скоп, сонысын алып, жазғалы жатты да, насыбайын тастап: – Генерал Петуховпен мен доспын, деді Асқарға,– соғыс алдында ол Псковтың граждандық губернаторы еді. 1913 жылы Петербургте болатын губернаторлардың жиылысында, губернатор болатын адамдардың тізімінің ішінде болғандығымнан мен де қатнасып ем. Сонда танысып ек. Содан дос. Князь Львов маған бір губернаға губернатор боп бар, мен министр Советінің бастығына жібер деп айтайын деп еді, мен оған «кейінірек болармын, әзірге отан қорғау жұмысында істегім келеді, Россияның алдында қызметімді көрсетіп, сыйымды содан кейін, соғыс аяқтағасын алғым келеді» деп жауап бердім. Ол менің бұл сөзіме алғыс айтты. Меделхановтың мақтаншақтау екенін білетін Асқар, губернатор боламын дегенін мақтаны деп түсінді. – Ғафу етіңіз!–деді Асқар, Меделханов запискасын жазуға айналғанда,– сіз менің фамилиямды білесіз ғой? – Какжы! Менің памятым әзірге өзгерген жоқ, Асқар Досанов! – Мен кәзір – Балапан Елемесовпін. – Как так?!. Асқар шынын айтты. Көтеріліске көмекші болғандығы үшін ұрысқанда, Асқарға Базархан баяғы – 1913 жылы Асқардың тұтқын боп жер аударылуы туралы ешнәрсе айтқан жоқ еді. Үйткен себебі, ол жылы тұтқындалуына өзі көмектесуін білдіріп алармын деп ойлады. Асқардың мынадай жасырынып жүргенін білген Базархан, оны ұсынып, қызметке жолдама беру түгіл, майданның саяси бақылау орнына айтып жаптырып қоюға бір ойлады да, тағы да «сынап көрейін» деген пікірге келді, «көнбей бара жатса, тізгіні қолда ғой». – Жақсы, жазайын,– деді ол өзінің аты-жөні жазылған блокнотын қолына алып. Базарханның запискасымен генерал Петуховтан Сарымсақ Омаровқа помощниктік назначение алған Асқар, майдан арасындағы жігіттердің ішінде ай жарымдай қызмет істеді. Тез жіберем деп кеткен Базархан, не себеп екені Асқарға мәлімсіз. Омаровты өзімен Петроградқа ала кетіп, содан тез қайтпады. Бұл уақыт соғыстың қызу қарқыны бәсеңдеп, екі жақтың да әскері окопта аңдысумен жатқан кезі еді. Сондықтан, майданның аузындағы қазақ жігіттері кейін шегеріліп, қалың орманды отан әскерге жол салу, өзендерге көпір салу, кейінгі жақтан окоптар даярлау жұмысына түсті. Асқар аралағанда жұмысшы жігіттердің халі өте ауыр екен. Ең алдымен – жататын жылы үй жоқ. Майдан маңындағы қалаларға әскердің өзі де сыймағандықтан қазақ жігіттері қазақ елдерінен жіберген киіз үйде жатады екен. Қыстың орта шені болғандықтан, күн көбінесе, үскірік суық. Жұмысының көбі жер қазу болатын жігіттер, қазатын жерлер қорысты, батпақты томар болғандықтан, бір кез шұқыса астынан су шығып, жұмыстан суға белшесінен малынып қайтады. Суға малшынып келген жігіттерге аяқ киімін, басқа да киімдерін кептіретін жылы орын жоқ. Сондықтан көп жігіт ауруға шалдығып өлген. Аяғынан ревматизм боп домалап жатқандар да аз емес. Оларды қарайтын дәрігер жоқ. Жүздеген аурулар, жұмыс кезінде мертіккендер дәрігердің жәрдемінсіз суық киіз үйде сарнап, зарлап жатады. Тамақ жағы да өте нашар. Қырдан келген жігіттердің көпшілігі капуста, картоп сықылды астарды сүйсінбей, ара-тұра берген консерваларды арам деп жемей, ашығып қапты. Күндері жалғыз жанға қарағандықтан, олар кейінгі кезде мінген аттарына қастық қып, аттарының аяқтарын әдейі сындырып, сойып жепті. Бұл қулықты сезген армия бастықтары өлген атты жеуге бермей, қасақана көмдіріп тастаған екен, жігіттер қазып ап жепті. О да сезіліп қап, жігіттердің ішінен атылғандары болыпты. Бірақ оған қараған жігіттер жоқ. Ат өлтіру үдемесе кеміген жоқ. Асқар араласқан бастапқы күннің өзінде-ақ, «атты жемегенде не жейміз?» деп аттың аяғына әдейі бөрене құлатып сындырған жігітті ол көзімен көрді. Жалдап –саудагер майданға да барған екен. Бұрын сауда қылған кейбір жігіт, жігіттердің етке тарығуымен пайдаланып, жақын қаладағы орыстардан ақсақ-тоқсақ семіз мастектерді арзанға алып, қымбатқа жігіттерге сатып, көп пайда істеген. – Пайдам пәлен мыңға барды,–- деп мақтанып отырған жігіттерді Асқар талай көрді. Жігіттер арасында карта ойнау басым екен. Жылпос жігіттер жуас жігіттерді картаға еліктіріп, қалтасын қағып алады екен. Ұтылған жігіт ашығады екен. Ондайларды сезген Асқар ақыл айтып еді: – Қазынаның айыма беретіні 50 сом, ол тамаққа да жетпейді. Киім бермейді. Олай болса аптап өлеміз бе? Карта ойнап ақша ұтқанның несін сөгесің?– деген жауап алды. – Ұтқанда өз жолдастарыңды ұтасыңдар. Олар ашыққанда не пайда?– деп еді біреулер: – О да дұрыс-ау!–деп мойындады. Ал, енді біреулері: – Шынымды айтқанда өзімнің өлмегенім керек. Мен жұртты асырай алмаймын!–деп теріс қарап кетті. Көпшілік арасында көбірек «жұмыс» істейтін молдалар ғана екен. Жігіттер ішінде жүз басы, мың басы молда болудың қажеттігін Базархан Земгop арқылы үкімет алдында дәлелдеп рұқсат әперіпті. Жұмыскер жігіттің айлық ақысы –: 50 сом. Батальондық молданың айлығы – 200 сом, мың басы молданың айлығы – 275 сом. Тамақты аз беретін үкімет құран мен дін кітаптарынан молдаларды тарықтырмаған. Майдандағы жігіттерге арнап Қазан типографиясына үкімет ерекше заказ беріп, қазақ тілінде дін туралы жазылған кітаптарды көп бастырып, бараққа үйіп қоятын болған. Молдалар жігіттерге қызығып тыңдайтын қыссаларды бермейді екен. Осы кемшіліктің бәрімен күресу Асқарға қиын болды. Бірақ ол қиындықтан қашқан жоқ. Жігіттерден ептеп шыжымдап сыр тартып, біріндеп бастағы қиын халді ұғындырып, аздан кейін тіліне еретін жігіттерді көбейтті. Асқардың үгіт жұмысына өте белсене ат салысқан Кенжетай. Итбайдың өтірік жаласымен ұсталып кеткен Кенжетай, абақтыдан қашып, елге беттеп келе жатқан жолында 16 жылдың оқиғасы естіліп, орыс қалаларында жұмыста жүрген қазақ жігіттерін үкімет аулағанда қолға түсіпті. Содан ол өзіндей қолға түскен бір партия жігітпен осы майданға айдалыпты. Орыс тілін білетін және пысық жігіт болғасын – оны жүз басы қойған екен. Осылай, қызу қарқынды жұмыс арасында жүргенде Асқар Ботагөзден алатын хаттарының ішінен – соғыс соты Итбайды өлтірген адамнан екі кісіні дарға асуға үкім еткен хабарын естіді. «Егер мүмкіндік боп қолыңнан .келсе,– деп жазыпты Ботагөз хатының аяғында,– Петроград барып осы жұмысты бұздыруға тырыс!» Асқардың бұл жұмыссыз да Петроградқа барып, майданның хал-жайын доклад беріп қайтатын ойы бар еді. Ол Кенжетайға ақылдасып, жүрмек болды. – Мына хатты Базекең мен Мадиярға табыс етерсіз,– деді мың басы молданың біреуі, штаб бастығынан Петроград барып қайтуға рұқсат алған Асқарға. Февральдың он екісі күні Минскі арқылы Асқар Петроградқа жүріп кетті. 3 Минскіден келе жатып, Москва да пересадка жасаған Асқар мерзімді күннен кешігіп, Петроградқа февральдың он жетісінде кеп түсті. Қолында жүгі жоқ Асқар, Невский проспектіні бойлай, «Европейская гостиницаға» жаяу тартты. Жан-жақтағы көшелерге жолшыбай қарап келе жатқан оның көзіне шалынған нәрсе: көшенің әр жерінде суыққа бүрсеңдеп тізіліп тұрған халық. «Бұлар неткен халық?» деп Асқар жөн сұраса: – Нанға очередке тұр,– деседі. Осы жауапты Асқар жолда әлденеше жерден естіді. Европейская гостиницада бос номер жоқ екен. – Егер тоссаңыз,– деді директор,– кешке босайтын номерлер бар. – Тосайын. – Онда, задатка беріп кетіңіз! Күні үш сомдық номердің үш күніне задатка тастап, Асқар далаға шықты да, Таврический дворецтегі Земторға жөнелді. Бұл Замгорға барса, Базархан да жақында келген, Мадияр да қызметте екен. Базархан Асқарға Мадиярдан салқын амандасты. – Хал-жай қалай?–деді Базархан қабақ шытқан сұраумен. – Жаман. – Несі жаман? – Жігіттерде үй жоқ, киім жоқ, тамақ жоқ. – Соғысқа келген кісі тойға келмейді,– деді Базархан кескінін тыржитып,– жігіттер жанжал шығара бастады деген хабар дұрыс па? – Білмеймін,– деді Асқар. – Қайдан білмейсің?! Ішінде болсаң да білмейсің бе? – «Ішінде болды» деп кім айтты сізге? – «Кім айтты!..»–деді Базархан кекетіп,– кім айтсын, келген хаттар бар. – Кімнен, ол хаттар? – Ел ішін ала тайдай бүлдіріп келіп ең, деді Базархан Асқарды көзімен атқылап, – сол ылаңыңды мұнда істейін дедің бе? Мен сені оқыған азамат деп сенін ем, елге мұндай арам ниетіңді білсем... Базархан тұтығып қалды. – Бөгелмеңіз!–деді Асқар. – Өлгеніңді де білмей қаларсың! – Халық үшін өлуге мен даярмын. – «Халық үшін...»– деді Базархан ернін, қолын шығарып,– халықты жаман қатты жарылқап ең. – Сенің жарылқағаның да белгілі. Күтпеген жерден мұндай жанжалды кездестірген Мадияр Базарханға тоқтау айта алмай, Асқарға: – Саған не болды, Асқар?! Ұрысса оз ағаң, жалғыз сенің ғана ағаң емес – алты алаштың ағасы, үлкен кісімен бұлай таласуың қате. – Мен елде де, мұнда да көптің, халықтың жолына құрбан болатын адаммын!– деді Асқар – бір емес, екі емес тіліңді найзадай неге сұға бересің. Сақалды сыйлайтын хан заманы жоқ! – Асқар, енді жетер!–деді Мадияр қабағын түйіп.– Тілің шығып болған екен. Мына көрші бөлмеде отырғандардан ұят та. Дауыңды доғар! – «Дауың» дейтін менің әкемнен қалған малды барымталап алған кісі жоқ!– деді Асқар дауысын бәсеңдетіп.– Менің дауым – халықтың дауы. – Мына неменің халықшылын қарай гөр!.. Денесін ашу кернеген Асқар, сөзі сарқылып қалғандай болғасын есікті тарс жауып, шығып жүре берді. Көшеге шыққан Асқардың ашуын «Нан! Нан!» деген әр жердегі шоғыр адамдардың шуы бөлді. Сол топтардың ішінде, кейде: «Құрысын соғыс!», «Жойылсын патша!» деген дауыстар да шықты. «Бұл айқайлар тегін емес шығар» деп ойлаған Асқар, көшелерді біраз аралап еді, шоғырланған халықты қуған полицияларды, полицияларға көрсеткен халықтың қарсылығын кездестірді. Бұл көріністер бір үлкен уақиғаның ұшқыны сықылды көрінгесін, қарны ашқанына қарамай трамвайға мініп. Асқар Ивановтікіне барып еді, үйінде жан жоқ. Есігі құлыптаулы. Көршілерінен сұрап еді, «білмейміз» деген қысқа жауап айтты. Көшеге қайта шығып, трамвайға қайта кеп мінген Асқар, Европейская гостиницаға екі сағат жүрді. Бұл екі сағатты ол қыдыру ниетімен өткізген жоқ. Мінген трамвайлары жолшыбай полициямен жанжалдасқан топтарға кездесіп, тоқтай берді. Трамвайдан күдер үзген Асқар, жанжалдасқан топтарда аралап отырып гостиницаға іңірде келді де задатка төлеген номерін алды. Қарны ашқан Асқар тамаққа заказ беріп, официант кеткесін, тамаққа төлейтін ақшаны алып қояйын деп қалтасына қол салып еді, қолына мың басы молданың «Базарханға бер» деген хаты ілекті. «Не жазған екен, ашып көрейін» деп ойлаған Асқар конвертті сөгіп, хатқа көзін салса, былай деп жазған шен: жүктеу/скачать 2,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|