Қанның физикалық және химиялық қасиеттері

белок қысымына байланысты. Қанның ос-мостық қысымы оцың қату температурасы 
арқылы анықталады. Әдетте канның қату температурасы А (депрессия көрсеткіпі) 0.56°—
0,58°С. Бұл шамада қанның осмостық қысымы 7,5—7,6 атмосферара тең, ал СИ жүйесі 
бойынша 302—310 м.осм/л. Қан клеткалары мен плазманың осмостық кысымдары бірдей 
(тең). Қанның белок молекулалары тудыратын осмостық қысымы кол-лоидтық-осмостық 
қысым деп аталадьі. Ол 0,02—0,03 атмосфера-ға не сынап бағанасы бойынша 25—30 мм-гс 
тең. СИ жүйесі бойынша 2,0—2,1 м.осм/л. Онкотикалық қысым аз, бірақ оның қан-ткань 
арасындары су алмасу щроцестерін реттеуде зор мәиі бар. Белоктардың гидрофилдік (су 
ұстап тұру) қасиеті өте жоғары. Бұл қысым белгілі бір децгейге жетісімен плазма сүй-
ЫҚТЫРЫНЫЦ
сыртқа шығуы тоқтайды да тканьдегі судың қан та-мырына өтуі үдейді, 
сондықтаң тамырдары қанның көлемі плаз-малық белок мөлшеріне байланысты. Сумен 
бірге ондағы еріген заттар мембраналар арқылы қанра, лимфара немссе кері қарай тканьге 
өтеді, яғни тіршілікке өте қажет сіңіру, сыртқа шырару процестері қандары белок деңгейіне 
де байлапысты. 
'Осмостық қысымы қанның осмос қысымына тең тұз ерітіндісі изотониялык, ерітінді 
деп аталады/ Мысалы жылы қандылар үшін 0,85—0,9% N^€1 ерітіндісі, салқын қандылар 
үшін 0,65%. Бұл срітінділер физиологиялық ерітінді деп аталады/Қанра қа-раранда тұзы аз 
болса — гипотониялық ерітінді дейді. Мүндай ерітіндіде су клеткаларга қарай өтетін 
болғандыктан олар ісіп кетеді.П"ұз мөлшері қандағы түз мөлшерінен жорары болса ги-
пертониялық ерітінді дейді^ Мұндай ерітіндіде клетка күрамын-дары су сыртқа шырады да 
клетка бүрісіп қалады. Сонымен ос-мостық, онкотикалық кысымдар, тіршілік процестердін. 
барысы-на тікелей әсер етеді. Клеткалар өлмей қалыпты қызмет атқару үшін осмостық 
қысым тұрақты болуға тиіс. 
Адам (мал, жануар) канының осмостық қысымы — бірден-бір тұрақты көрсеткіш. 
Оньщ түрақтылығын күрделі механизмдер қамтамасыз етеді. Солардың бірі қан және ткань 
иондарымен судың ара-қатынасы. Суды сіңіріп немесе қанга өткізуде эритро-циттер 
маңызы өте зор. Эритроциттер микроосмометр ролін ат-қарады. Олар судың артығын өзіне 
сіңіріп бүйрек, тер бездері,өкпе сияқты ағзаларға жеткізеді, яғни эритроциттерді контсйііер 
және тасымалдаушы ретінде тануға болады. 
Осмос гомеостазын камтамасыз ететін арнайы әрекеттік жүйе бар, оның бөлімдері 
осмостық қысымныц өзгеруіне өте сезімтал келеді. Осмостық қысымды қан мен лимфа 
тамырларының және орталық жүйке жүйесі — гипоталамус рецепторлары қабылдай-ды да 
рефлексті түрде иондардың артығы көбінесе бүйрек арқы-лы сыртқа шығарылады, ал 
иондар қанда аз болса, олардың бүй-ректе қайта сіңуі күшейеді. 
19 ғасьіірдың аяғында Гамбургер канның осмостық тұрақты-лыгын сақтауда, зат 
алмасуы барысында түзілген өнімдер мен суды, артық тұздарды уақытында сыртқа 
шығарып отыруда бүй-рек т. б. ағзалардың айрықша мәні бар екенін дәлелдеді. Ол 
жылқының венасына 7 л күкірт қышқылды натрийдің 5%-тік ерітіндісіп құйып тәжірибе 
жасады. Мұның нәтижесінде осмос қысымы көтерілмейтінін, тіпті өзгерместен бұрынғы 
қалпында қалатынын, бірақ ерітінді құйған соң 8—10 минут өтісімен атал-ған тұз срітіндісі 
бүйрек арқылы яғни несеппен бірге сыртқа шығатынын байқады. 
' Қанның реакциясы. Қан реакциясы сутегі (Н+) мен гид-роксил (ОН ) иондарының 
ара қатынасына байланысты. Реак-ІІІІя көрсеткіші (рН) өте тұрақты гомеостаз 
көрсеткіштерінің бірі. Мұның үлкен мәні бар: реакция көрсеткіші тұрақты болса ғапа зат 
алмасу меп негізгі тіршілік процестер дұрыс бағытта өтеді./Қанның реакциясы — сәл 
сілтілі, вена мен артерия қа-нында бірдей емес. Вена қанында көмір қышқылы көбірек, сон-
дықтан оның реакциясы (рН) 7,35—7,36; артерия қанында 7,4—7,42 яғни сілтілеу келеді. 
Клетка ішінде зат алмасу өнімде-рінің көбеюіне байланысты рН төменірек (7,0—7,2), кыш-
қылдыц рН мөлшері әдетте 7,0—7,8 аралығында, бұдан әрі өзгер-се, ол тіршілік үшін өте 
қауіпті (қолайсыз процестер туып, адам өліп кетуі мүмкін). РН ұзақ уақыт 0,1—0,2 мөлшере 
өзгерсе де адам өледі. Тіршілік процестері барысында сутегі концентрация-сы көбейіп 
кетеді, әсіресе ауыр жұмыс істеген кезде көмір қыш-қыл газы, сүт қышқылы т. б. көптеген 

зат алмасу өнімдері үздік-сіз қанга өтеді де сутегі концентрациясын өзгертеді. Бірақ адам 
мен жануар денесінде сілті-қышқыл тепе-тендігін камтамасыз ететін, рН мөлшерін 
бірқалыпты сақтайтын арнайы және күрделі әрекеттік жүйе бар. Мұның қызметі осмостың 
қысым тұрақтылыгын сақтайтын әрекеттік жүйе тәрізді, қандагы артық кышқыл не сілтілі 
заттар рефлексті түрде сыртқа шығарылады. 
Қан реакциясып өзгертпей бірқалыпты сақтауда эритроцит-тер мен плазманын, үлкеи 
мәні бар/Қан плазмасында карбонат, фосфат және белок, ал эритроциттерде гемоглобин 
буферлік қыз-метті орындайдыс Гемоглобин ен, күшті буферлік жүйе ретінде үздіксіз 
жұмыс істейді, қанның барлық буферлік қызметінің 75%-ін сол атқарады. Бұл буферлік 
жүйе гемоглобин мен калий тұзынан тұрады: ННв. КНв / ННвОа КНвО. 
Гемоглобин оттегі мен көмір қышқылды газды тасымалдап қан реакциясын (рН) 
реттеуге қатысады/ Қалыпты гемоглобин мен оксигемоглобиннің (ННвСҺ) реакциясы — 
қышқыл. Қалыпты ге-моглобиннің ҚЫШҚЫЛДЫРЫ
оксигемоглобин қышқылдырынан 80 
есе төмен. Қышқылдар тобының гемоглобиннен бөлініп шыруы (диссоциация) оның. 
оттегіне қаныруына байланысты. 
Гемоглобинніқ буферлік қасиеті мынада: гемоглобин қышқыл зат, бірақ көмір 
қышқылына караранда ол әлсіз, сондықтан ол көмір кышқылына Қ
+
иоиын беріп, өзі Н
+
ионын қосып алады да, әлсіз диссоциацияланатын қышқылға айналады: КНв + Н^СОз^-
ННв + КНСОз. Сөйтіп, тканьде гемоглобин буфері сілтілік қызметін атқарады, көмір 
қышқыл газ бен сутегін өзіне қосып алады да кышқыл заттардын, қанда жиналуыиа кедергі 
жасайды, қанды қьшіқылданудан сақтайды. Өкпедегі көмір қышқыл газ сыртқа шыққан соң 
қанның сілтілігі артуы мүмкін, мұндай жардайда гемоглобин қышқыл ретінде қаннық 
сілтіленуі-не кедергі жасайды. 

жүктеу/скачать 328,54 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: