§2.ХАЛЫҚҚА ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ЖҮЙЕСІ: ҚЫЗМЕТТІҢ ПРИНЦИПТЕРІ, ФУНКЦИЯЛАРЫ, ТҮРЛЕРІ МЕН НЫСАНДАРЫ Әлеуметтік қызмет көрсету мынандай принциптерге негізделеді: атаулы, өз
еркілік, адамгершілік, приоритеттілік қиын жағдайға тап болған кәмелетке
толмағандарға кәрі адамдар мен мүгедектерге қызмет көрсету құпияны
жарияламау, аурудың алдын-алу бағыты: адам мен азаматтың құқығын сақтау;
әлеуметтік қызмет көрсету тәртібінің барлық түрлерін ұстану.
Әлеуметтік қызмет көрсету мекемелерінің әр түрлі айтылып, әр түрлі
көрінуіне қарамай олардың бәрін де екі топқа бөлуге болады жалпы профилді
және арнаулы.
Жалпы профилдіге жататындар болып, белгіленген аумақтағы-әкімшілік(шағын аудан, кент және т.б.) бірлікпен тұрғындарға қызмет көрсету үшін
ашылғанмекемелер жатады. Халықтың тұратын жеріне жақын жерге орналасқанда олар көмек сұраған адамдарға бірінші әлеуметтік қолдау көрсетеді.
Қазіргі кезде жалпы профилді әлеуметтік қызмет көрсететін болып,
қасында үйде әлеуметтік қызмет көрсететін, шұғыл түрле әлеуметтік көмекке
келетін бөлімшелері бар еңбек және халыққа әлеуметтік көмек көрсету
бөлімдері табылады.
Арнаулыларға жатын болып халықтың анықталған бөлігіне қызмет көрсететін
(кәрі адамдарға, жалғыз бастыларға, мүгедектерге, көшіп қонғандарға)
мекемелер табылады немесе құқықтық, психологиялы-педагогтық, медициналық
сияқты қызмет көрсететіндер жатады. Оларға жататындар:
- кәмелетке толмағандар үшін әлеуметтік оңалту орталықтары;
- ата-аналарының қамқорынсыз қалған балаларға көмек көрсету орталығы;
- балалар мен жасөспірімдерге арналған әлеуметтік приюттер;
- үйде әлеуметтік қызмет көрсету орталықтары;
- қариялар үшін арнайы үйлер;
-әлеуметтік қызмет көрсету стационарлық мекемелер.
Әлеуметтік қызмет көрсетуде стационарлы мекемелердің маңызы зор:
мүгедектер мен қарияларға арналған интернат үйлері, психо-неврологиялық
интернаттар, балалар үйі мен дамуы артта қалған балалар үйі және т.б.
Әлеуметтік қызметтің негізі әлеуметтік жүйе ретінде түр құрылымын
түсіну, әлеуметтік қызмет көрсетудің түр мен тәсілдерін анықтау, халыққа
жекелеген мекеме құрылымдарында әлеуметтік қызмет көрсету; аумақтық және ведомстволық элемент жүйлерімен әлеуметтік қызмет; әлеуметтік қызмет
көрсетуді ұйымдастыру; әлеуметтік қызмет көрсетуде ресурстық қамтамасыз
ету.
Айтылған жүйелік және әлеуметтік қызмет көрсету элементтерін тұрақтылық,
нақтылық, сапалы айқындылық, халықты тиімді әлеуметтік қолдауға
бағытталған. Сондықтан да әлеуметтік қызмет көрсетудің мәні мекемелердің
халыққа әлеуметтік қызмет көрсетуі, нақты аталған әлеуметтік қызмет әр
түрлі субъектілердің әлеуметтік жұмыстары. Әлеуметтік қызмет құру мәселесі
аумақтық сонымен бірге ведомствалық позициядан қаралу керек. Әр түрлі
министерствпен ведомоствалардың әлеуметтік қызметі аумақтық әлеуметтік
сеттің ажырамас бөлігі болады. Бұндай аймақтық бүгін жиі болып саналмайды.
Халыққа әлеуметтік қызмет көрсетудің мекемесі екі әкімшілік бағынышта
болады және көп қаржыландыру көрсету көздері болады. Алайда тәжірибе
жүйелік әлеуметтік қызмет төңірегінде бөлек ведомствалар барын айта алады:
денсаулық сақтау, білім беру, МВД, халықты жұмыспен қамту және т.б.
Қазіргі заманда мүдделі болып ресми құжаттар мен әр түрлі министрліктер мен
ведомостволардың әлеуметтік қызметке бар қатысы бар мәселелер бойынша
болады. Оларды сарапатау әлеуметтік қызметті дамыту мен ұйымдастыруда екі ерекшелікбарын көрсетеді. Әлеуметтік қызметті халықтың жекелеген санаттарына – жастарға, балаларға,әйелдерге, отбасыларға және т.б. сет құру қажеттілігіне талпынысқа негізделу. Әлеуметтік қызмет көрсету жүйесі қызметінің екі тобы бар: -қызмет-жұмыстарының негізгісі (профилактикалық, әлеуметтік-оңалту,бейімделу, қорғап-күзету, әлеуметтік қамқорлық);
-мәдени-адамгершілік қызметтері (жеке тұлға ретінде адамгершілік).
Бұндай тәжірибелік жүзеге асыру әлеуметтік қызмет көрсетудің барлық
элементтерімен түр деңгейлерімен тығыз байланысты. Әлеуметтік қызмет
көрсетудің қызметтері макро және микро деңгейлерімен әлеуметтік қызмет
көрсетудің негізінде көрінеді. Әлеуметтік қызметтің негіздері олардың
мақсаттық бағыттарына, қызмет саласы мен әрине әлеуметтік қызметтің
клиенттерінің контингент спецификасы байланысты бөлінед.
Әлеуметтік кызмет көрсету проблемаларын зерттеушілср осы жүйе функциясының екі тобын ажыратады.
мәндік қызметтегі функциялар: алдын-ала көмек көрсету, әлеуметтік- реабилитациялық қызмет, әлеуметтік қорғауга бейімделу, әлеуметтік патронаж.
рухани- қайырымдылық функциялар: жеке адамдарға қайырымдылык, әлеуметтік кызмет көрсету
Осы функцияларды практикада жүзеге асыру әлеуметтік қызмет көрсету жұмысын тиімді басқарумен байланысты болып көмекті микро деңгейде бейнелей алады.
Әлеуметтік кызмет көрсетудің тиімділігі нақтылық органдар бар кезде ғана іске асырылады: мемлекеттік, муниципалдык жеке қызмет көрсету түрлері. Қызмет көрсетудің келесідсй түрлері бар:
1. Материалдык көмек көрсету, ақшалай каражат, тағам өнімдері, медицииалык көмектер, тазалық, денсаулык сақтау кұралдары, аяк киім, бірінші қажеттіліктегі заттар, арнайы көлік техникалык құралдары, мүгедектерге көмек көрсету.
2. Бөтен беруден стандартты емес, мұқтаж болып отырған азаматтар мен отбасылық әлеуметтік патронаж. Әлеуметтік тұрмыс қажеттіліктерін өтейтін көмек, медициналық көмекпен қамтамасыз ету, жартылай және толық өзін-өзі қамтамасыз етуге қабілеті жоғары адамдарға көмек көрсету: медициналық, психилогиялық, әлеуметтік еңбек қызметін ұйымдастыру
3. Тұрақты тұрғын үй, пәтері жоқ адамдарға, яғни қорғаныссыз қалған балалар мен жасөспірімдерге уақытша бөлме беру
4.Өз бетімен жүріп тұратын кабілеттілік сақтаған қарт адамдарга, мүгедектерге өмірдің қиын жағдайындағы адамдарга бір тәулік бойы баспана беру.
5. Азаматтарлың отбасыларга әлеуметтік-экономикалык салада консультациялық көмек көрсету жэне өмірлік қызметін медициналык- әлеуметтік көмек көрсету, психологиялык, педагогикалық, құқықтарын қорғау қызметтерін ұйымдастыру.
6. Реабилитациялык қызметтер: адамдарды кәсіби-әлеуметтік психологиялык реабилитациялауда көмек көрсету. Жасөспірімдермеи реабилитациялык жұмыс жүргізу.
Әлеуметтік қызметтер- әлеуметтік қызмет көрсетудің түрлеріне сәйкес әлеуметтік органның қызметіне көмек беру іс- әрекеті. Қызметтер акылы және тегін болып келеді. Тегін кызмет түрлері келесідей жағдайда беріледі.
Жасынан ауыруына, мүгедектігіне байланысты өзін-өзі күтуге кабілетсіз адамдарға;
кәмілетке толмаған жетімдер мен қорғансыз балалар;
жиынтық табысы әрбір отбасы мүшесіне есептегендегі 4- айлык көрсетікіш тек төмен отбасыларға.
Қазакстан Республикасының мемлекеттік билік және жергілікті өзін-өзі басқаратын органдары қызметтерді тегін берудің бөтен де бір қосымша негіздерін белгілей алады. Акылы әлеуметтік қызметтен мемлекеттік және тегін берудің бөтен де бір қосымша алады. Ақылы әлеуметтік кызметтер мемлекеттік жэне муниципалдык әлеуметтік органдарда қолданып жүрген заңнамалардыц тәртібі бойынша көрсетіледі. Жеке немесе басқа органдарда дербес түрде және келісім шарт негізінде көрсетіледі.