Тақырыбы: Рационалды тамақтану негіздері және дене салмағын бақылау. Тамақтану режимі, компоненттер және олардың өмірді қамтамасыз етудегі рөлі. Жоғары спорттық жүктемелермен тамақтану
жүктеу/скачать 181,61 Kb.
|
| ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Рационалды тамақтану негіздері және дене салмағын бақылау Рационалды тамақтану принциптері тағамның сапалы құрамы туралы білімдерді қамтиды. Адамның қалыпты өмір сүруін қамтамасыз ету үшін барлық тағамдық заттар тамақпен белгілі бір қатынаста түсуі қажет. Орта есеппен ақыл-ой еңбегімен айналысатын қарапайым сау адам үшін мынадай арақатынас ұсынылады: ақуыздардың бір бөлігі, майлардың бір бөлігі және көмірсулардың төрт бөлігі. Сондай-ақ, тағаммен адам витаминдер мен минералды заттардың жеткілікті мөлшерін тұтынуы маңызды. Тамақ адамның өсуі мен дұрыс дамуын қамтамасыз етуге, оның денсаулығын жақсартуға және аурудың алдын алуға ықпал етуге тиіс. Ол энергия шығындары, жыныс пен жасқа сәйкес қоректік заттардың құрамы бойынша теңдестірілуі тиіс. Тек осы жағдайда ғана рационалды тамақтану туралы айтуға болады. Әрбір адам оған ұмтылуы керек, сонда ғана ол өз денсаулығымен ләззаттанады. Тамақтану - ағзаның қуат шығынының орнын толтыруға, тіндер құрылуына және жаңартылуына және қызметтерін реттеп отыруға кажетті, ағзаға түсетін заттардың қорытылу, сіңу және сіңірілу үрдістері. ағзаның өмір сүруге, денсаулықты және жұмысқа қабілеттілікті сақтауға қажет нәрлі заттарды (ақуыз, май, көміртегі, дәрумендер, минералды тұздар) бойға сіңіру процесі. Рационалды тамақтану - адам денсаулығын сақтауға және ағзалар мен дене жүйелерінің қалыпты және тұрақты жұмысын сақтауға көмектесетін физиологиялық адекватты тамақтану. Әр адам үшін теңдестірілген тамақтану белгілі бір тұрақты емес екенін атап өту маңызды. Керісінше, рационалды тамақтану - бұл өзгермелі құндылық, ол жасына байланысты өзгереді, жынысына, адамның этникалық құрамына, физикалық және психо-эмоционалды белсенділік деңгейіне, денсаулық жағдайына және сыртқы факторлардың әсеріне байланысты. Қоректік заттардың басым көпшілігі үшін олардың құрамындағы тамақтанудың оңтайлы мәндері табылды және дәлелденді, олар әр түрлі жастағы адамдар үшін, ерлер мен әйелдер үшін, әр түрлі физикалық белсенділік деңгейлері үшін есептеледі. Алайда, бұл стандарттардың барлығы орташа адамға есептелген және әрбір нақты адамның тамақтануын есептеу үшін нұсқаулық болып табылады. Олар үнемі өмір салтының, денсаулығының және сыртқы жағдайлардың өзгеруіне байланысты түзетілуі керек. Рацион - бұл организмнің қалыпты жұмыс істеуін, қоршаған ортаның қолайсыз факторларының әсеріне, белсенді өмірдің максималды ұзақтығына, төзімділіктің жоғары деңгейіне кепілдік беретін дұрыс тамақтану. Дұрыс емес, рациональды емес тамақтану, жеткіліксіз болса да, артық болса да денсаулыққа бірдей зиянды, әсіресе балалар үшін, себебі олардың ағзасы үзіліссіз өсу және даму сатысында және оның көптеген құрылымдары функциональдық және морфологиялық тұрғыдан жетілмеген. Олардың денесінің өсуі және ақыл-ойының дамуы нашарлайды, қоршаған ортаның әртүрлі факторларының әсеріне (нервтік-эмоционалдық зорланулар, улы заттардың, гипо- және адинамия, экстермалды климат жағдайына т. б.) ағзаларының қарсылық күші азаяды, жұмысқа қабілеттілігі төмендейді, өмір сүру уақыты қысқарады. Тамақтанудағы дисбаланс дұрыс тамақтанбаумен байланысты (алиментарлық аурулар деп аталатын) спецификалық синдромдардың пайда болуына және онымен қоса этиологиясы басқа аурулардың - жүрек-тамыр, асқазан-ішек жолдарының, бауыр, бүйрек ауруларының дамуына, зат алмасуының бұзылуына т. б. ертерек білінуіне және тез үдеуіне ықпал етеді. 4 Рационалды тамақтанудың принциптері Ұстамдылық Әртүрлілік Тамақтану режимі Рационалды тамақтанудың негізгі принциптері: а) Тамақтану саны жағынан адекватты, яғни, рационның энергиялық құндылығы ағзаның энергия шығынын өтеп отыруы қажет. б) Тамақтану сапасы жағынан құнды болуы қажет. Яғни, құрамында ағзаға қажетті барлық тағамдық заттар: белоктар, майлар, көмірсулар, дәрумендер, минералды заттар, бәрінен бұрын, алмастырылмайтын құрам бөліктері оптималды мөлшерде болуы қажет. в) Тамақтану балансталған болуы қажет. Яғни, құрамы, тағамдық заттардың химиялық құрам бөліктерінің мөлшері мен ара қатынастары олардың пайдаға асуын қамтамасыз ететін ағзаның ферменттік жүйелері үшін оптималды болуы қажет. Тамақтанудың балансталғандық принципі - рационалды тамақтанудың негізгі принципі. Ол тек негізгі тағамдық заттардың, белоктардың, майлардың, көмірсулардың, минералы заттардың және дәрумендердің арасындағы балансталғандықты ғана емес, сонымен қатар белоктардың, майлардың, көмірсулардың, минералды заттар мен дәрумендердің өздерінің құрамына кіретін заттардың да балансталғандығын түсіндіреді. г) Тамақтану режимі дұрыс болуы қажет. д) Тағам әр түрлі, яғни, құрамында жануар текті және өсімдік текті азықтар, сондай-ақ, жеткілікті мөлшерде клетчатка да болуы қажет. ж) Тағам залалсыз, әрі органолептикалық қасиеттері адамның тәбетін тартатындай болуы қажет. з) Тағам аз көлемде тоқтық сезімін беретін, жақсы қорытылатын және жеңіл сіңетін болуы қажет Адам тағамының құрамында 600 ден астам заттар бар екені белгілі. Олар қалыпты организм тіршілігіне қажет. Осы әрбір зат гормонды биохимиялық процестерде ерекше орын алады, органикалық және бейорганикалық қосылыстарда алынған 96 %-ті емдік қасиетке ие. Рационалды тамақтану кезінде, адам организмінің жеке ерекшеліктеріне байланысты оның еңбегіне, жынысына, жас ерекшеліктеріне және клеймато-географиялық тұрақтану шартына көңіл бөлу керек. Рационалды тамақтану түсінігімен белгілі физиологиялық тамақтану нормасы тығыз байланысты. Халықтың жекеленген топтарын негізгі тағамдық заттарға және энергияға сұранысын қамтамасыз ететін орташа шамалар болып саналады. Рационалды тамақтану үш негізгі принциптерді қарастырады: • Организмнің белгілі тағам өнімдерімен сұранысын қамтамасыз ету. • Адамның тіршілік процесіндегі күнделікті түскен тағамның энергиялық тепе-теңдігін қамтамасыз ету. • Тамақтану режимін қадағалау. • 1-ші принціп. Организмге керекті барлық энергия тамақпен түседі. Биохимия курсынан белгілі ақуыздар, майлар және көмірсулар организмде өздерінің мономерлеріне дейін бөлінеді, ақырында өмірлік қажетті қосылыстардың синтезіне қолданылады немесе 5 көмірқышқыл газ және су АТФ формасындағы энергияны береді. Негізгі алмасу - толық тыныштық жағдайында адамның тіршілік процесін қамтамасыздандырудағы энергияның аздаған мөлшері.Өнімнің утилизациялық процесіне энергиялық шығын. Организмдегі тағам заттарының ыдырауына АТФ түріндегі белгілі энергия мөлшері жұмсалатыны биохимия курсынан белгілі. Ақуыздың қорытылуы кезінде негізгі алмасу 30-40 % жоғарылайды, майлар 4-14% , көмірсулар 4-7 %.Бұлшық еттің қызметіне жұмсалатын энергия шығыны. Әртүрлі физиологиялық іс-әрекет кезіндегі энергиялық шығын бөлінеді: физиологиялық ауыртпалығы жоқ адамдарда ол 90-100 ккал /сағ құрайды, дене шынықтыру сабағында 500-600 ккал/сағ ауыр физиологиялық еңбек және спортта одан да жоғары болады. 2-ші принціп организмнің оптимальді қажеттілігін қанағаттандыруда ақуыздың, майдың, көмірсудың рациондағы қатынасы 1:1, 2:4 болуы керек. Ақуыз орта есеппен 12% құрауы керек, рационның жалпы құндылығында майлар 30-35%, қалғандары көмірсулар. Белсенді физиологиялық еңбек кезінде ақуыздың мөлшері 11%-ке дейін төмендеуі мүмкін, майлар жоғарғы энергетикалық құндылығына байланысты . 3-принціп Тамақты қабылдау режимі тамақтану режимінің негізінде физиологы-биохимиялық реакциялар жатыр. Бас миының үлкен жартысы тағамдық орта клеткасы белгілі- бір факторлардың әсерінен қозады. Оған қанда тағамдық заттардың концентрациясы төмендеп, асқазанның босап тәбеттің жоғарылауы жатады. Сонымен қатар тәбеттің жоғарылау денсаулыққа зиянды болуы мүмкін, бірақ оның болмауы да қажет емес. • Тәулік ішінде тамақтану тұрақтылығы: тамақтанудағы тұрақты стереотиптің дамуы ағзаны тамақ жеуге және қорытуға шартты рефлексті дайындау үшін өте маңызды Тағамдық баланс: әр тағамға арналған өнімдер жиынтығы ағзаға ақуыздарды, майларды, көмірсуларды, сондай-ақ дәрумендер мен минералды заттарды ұтымды қатынаста жеткізуі керек. 6
жүктеу/скачать 181,61 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|