Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары

156 
 
 
КЕНДІ АЛТАЙДЫҢ КӨГІНДЕГІ ЖҰЛДЫЗЫ 
 
Еңсебаева К.К. 
С.Аманжолов ат. Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінің доценті, ф.ғ.к. 
Өскемен қ, Қазақстан 
e-mail: kulash_EK9@mail.ru  
 
 
Тірек сөздер: тілдік қатынас, оқыту технологиясы, қатысым әрекеті, кәсіби сөйлеу тілдері, тіл үйрету, 
субъективті көзқарасы 
 
Ключевые  слова:  языковое  общение,  технологии  обучения,  действие  участия,  профессиональный 
язық речи, обучение языка, субъективный взгляд. 
 Keywords:  language  communication,  learning  technologies,  action  of  participation,  professional  speech 
linguistics, language training, subjective view. 
 
Абай  атындағы  Қазақ  Ұлттық  педагогикалық  университетінің  профессоры,  педагогика 
ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі, Ш.Уәлиханов атындағы I дәрежелі сыйлықтың 
лауреаты,  ҚР  БжҒМ-нің  «ЖОО  үздік  оқытушысы»  мемлекеттік  грантының  иегері,  Педагогика 
ғылымдары Халықаралық академиясының академигі, ҚР Президентіне үміткерлерден мемлекеттік тілден 
емтихан алушы, «Ерен еңбегі үшін» медалі, ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Алғыс хаты», «Қазақстан 
Республикасы  ғылымын  дамытуға  қосқан  үлесі  үшін»  ерекшелік  белгісі,  ҚР  белгілі  ғалымы  және 
педагогы  атағы  иегері,  Білім  беру  ісі  саласының  құрметті  қайраткері,  Ресей  Педагогика  ғылымдары 
халықаралық  академиясының  академигі,  ҚР  Еңбек  сіңірген  қайраткері,  Мемлекеттiк  ғылыми 
стипендияның  иегерi,  «Лингвистикалық  комиссиясының»  хатшысы  Оразбаева  Фаузия  Шамсиқызы  70 
жас  мерейлі  мерейтойын  тойлауда.  Фаузия  Шамсиқызы  Шығыс  Қазақстан  облысы,  Самар  ауданы, 
Талапкер (қазіргі Көкжыра) ауылында ұстаздар отбасында дүниеге  келген. Елге сыйлы қос педагогтың 
отбасынан алған тәрбиесі мен уызына жарып өскен Фаузия апай ‒ бүгінде еліне елеулі, халқына қалаулы 
ұстаз, әдіскер, ғалым дәрежесіне жеткен тұлға! Біз, жерлестері, Фаузия апайды мақтамаймыз, академик 
Зейнолла Қабдоловтың сөзімен айтсақ, мақтанамыз! Қай кезде алдына ақыл-кеңес сұрап барсақ, мейірімді 
жүзімен жылы қарсы алады. 
Фаузия Оразбаева ‒ ғалым. Ол – филология ғылымдарының кандидаты, педагогика ғылымдарының 
докторы, профессор. С. М. Киров атындағы ҚазМУ-дің филология факультетін, аспирантураны бітірді. 
Педагогика  ғылымдарының  докторы,  профессор,  Д.14.09.04  филология  және  педагогика  ғылымдары 
бойынша диссертациялық кеңес басшысы: 10.02.02 – қазақ тілі; 10.02.01 – орыс тілі; 13.00.02 – оқытып-
үйрету және тәрбие теориясы мен әдістемесі (бастауыш, орта және жоғары білім жүйесіндегі қазақ және 
орыс  тілдері).  Ол  ‒  Қырғыз  Білім  академиясы  және  Ж.  Баласағұн  атындағы  Қырғыз  мемлекетттік 
университеті  жанындағы  педагогика  ғылымдарының  докторы  (кандидаты)  ғылыми  атағын  тағайындау 
жөніндегі Д.13.09.382 диссертациялық кеңес мүшесі. ҚР Президенттігіне кандидаттың мемлекеттік тілді 
еркін меңгеруін анықтау жөніндегі Лингвистикалық комиссия мүшесі және хатшысы қызметін атқарды. 
10.02.02 – 
қазақ тілі, 13.00.02 – қазақ тілін оқыту әдістемесі мамандығы бойынша 11 доктор, 40 кандидат 
әзірледі.  
Ғалым Ф.Оразбаева: «Тілдік қатынас – жай ғана қарым-қатынас дегеннен гөрі тамыры тереңге кеткен, 
өмірде өзіндік орны бар, қоғамның дамуы үшін қажетті қоғамдық-әлеуметтік ақпараттардың жиынтығы 
арқылы  адамдардың  бір-бірімен  пікір  алмасуы,  адамдар  қатынасының  түп  қазығы  дегенді  білдіреді»  - 
дейді  [3,  8].  Берілген  анықтама  бойынша  тілдік  қатынас  –  тек  сөйлеу  тілі  арқылы  тілдесу  ғана  емес, 
сондай-ақ,  ол  жалпы  адамзатқа,  қоғамға  қызмет  ететін,  оны  қоғамның  өзі  тудырған,  оның  әлеуметтік 
қажеттігін өтейтін күрделі құбылыс. 
Ғылыми ойлау – ғылыми тіл жүйесіндегі терминдерді керек етеді. Сондықтан ғылыми тілді игерудің 
шынар биігі - ғылыми ойлауды дамыту. Бұны ескермеген маманның сөйлеу тілі қалыптаспаған, түсініксіз, 
сөйлемдерді  шұбалаңқы,  тұжырымдары  күңгірт  келетіні  ақиқат.  Ғылыми  тілді  үйрену  –  ғылыми  ойды 
дамыту,  ғылыми  ойды  ана  тілінде  қалыптастыру  болашақ  маманнан  шеберлікті  қажет  етеді.  Заманауи 
білім  беру  үдерісі  ең  алдымен  жеке  тұлғаға  бағытталып,  студенттің  іскерлігін,  коммуникативтік 
құзыреттілігін дамыту міндеттерімен ұштасып жатқандығын ескере отырып, қазақ тілінің білім мазмұнын 
құрудағы  әдіснаманы  дұрыс  таңдап  алу  қажеттілігі  туындайды.  Ол  үшін  қазіргі  заман  талабына  сай 
мемлекеттік  тілді  меңгертуде  озық  технологияларды,  ұтымды  әдіс-тәсілдерді  пайдалану,  білім  беру 

157 
саласында жүйелі жұмыстар атқару – еліміздегі ең маңызды әрі кезек күттірмейтін ауқымды мәселелердің 
бірі болып отыр. [2, 48 ] 
Фаузия  Оразбаева  ‒  ұстаз.  Ол  ұстаздық  жолын  Алматы  қаласы  №52  орта  мектебінде  мұғалім  боп 
бастады.  Кейін  Алматы  шет  тілдері  институтының  оқытушысы  (қазір  Қазақ  халықаралық  қарым-
қатынастар және әлем тілдері университеті), аға оқытушы, филология ғылымдарының кандидаты, доцент, 
ҚазМУ доценті, ҚазҰПУ проректоры. 1996 жылдан бері Абай атындағы ҚазҰПУ қазіргі қазақ тілі және 
оқыту әдістемесі кафедрасының меңгерушісі. Мемлекеттік тіл мәселесі ‒ өте маңызды, мемлекеттік мәні 
бар мәселе. Осы орайда мемлекеттік тілді дамыту, оның қолдану аясын одан әрі кеңейту және мәртебесін 
көтеру  мәселесін  барлық  жерде  кеңінен  қолға  алып,  тікелей  ұйымдастыру  іс-шараларын  жүргізу 
қажеттігін  тұрақты  күн  тәртібіне  қою  керек.  Қазақ  тілін  оқыту  әдістемесі  туралы  сөз  болғанда  бұл 
проблеманың  ішінен  басқа  ұлт  өкілдеріне  қазақ  тілін  оқыту  мәселесін  жеке  бөліп  қарастырмаса 
болмайды.  Өйткені  қазіргі  таңдағы  көп  жұмыс  істеліп,  жан  жақты  қарастырылып  отырған  проблема  – 
орыс  аудиториясында  қазақ  тілін  оқыту  проблемасы.  Сонымен  қатар,  бұл  мәселе  тілдік 
коммуникацияның  тікелей  зерттеу  объектісі  бола  келіп,  қазіргі  кезеңде  өзекті  мәселе  болып  отырған 
қазақша сөйлеуге үйретудің тиімді жолдарын табуға көмектеседі. Бүгінгі қоғам оқытушының біліктілік 
деңгейіне де, ішкі жан дүниесіне де жаңаша талап қойып отыр, өйткені қазіргі күні ХХІ ғасыр ұрпағынан 
үлкен үміт күтілуде.  «Тіл қарым-қатынас құралы. Сондықтан оған тән  белгілерді сөйлем шекарасынан 
шығып,  тыңдаушы,  сөйлеуші  жағдай,  стиль  сияқты  уәждемелерді  қамти  отырып,  анықтауға  болады» 
[1,24]. 
Жүйелі  құрастырылған  лексикалық  минимум  тіл  үйренушіге  қазақ  тілінің  сөздері  мен  сөз 
тіркестерін  дұрыс  пайдалану,  әртүрлі  жағдаяттарда  тілдесу  тақырыбына  байланысты  лексикалық 
бірліктерді  дұрыс  пайдалану  қабілеттерін  қалыптастыруына  ықпал  етеді.  Минимумдар  лексикалық 
сатылар  негізінде  құрастырылған  және  мағыналары  және  тақырыптары  бойынша  топтарға  бөлінген. 
Барлық  сатылардың  мазмұны  белгілі  бір  реттілікпен  бірін-бірімен  жүйелі  байланыстырылған.  Бірінші 
саты  үш  сөз  табымен  көрсетілген.  Олар:  зат  есім,  сын  есім,  етістік.  Екінші  саты  –  бұл  сан  есімдер, 
есімдіктер, үстеулер.  Үшінші  саты – жалғаулықтар, одағайлар. Қазақ халқының мақал-мәтелдері бөлек 
көрсетілген  және  олардың  орысша,  ағылшынша  баламалары  берілген.  Лексикалық  бірліктерді  сөз 
таптары бойынша бөліктермен бөліп беру сөздерді сөйлемдерде пайдалануды жеңілдетеді, себебі әрбір 
сөз  табы  сөйлемде  белгілі  бір  қызмет  атқарады.  Тілді  тиімді  үйрену  үшін  әрбір  сөз  табының  сөздер 
жиыны  мағыналық  топтар  мен  бөліктерге  бөлініп  берілді.  Бөліктер  мағынасы  бойынша  бірін-бірімен 
тығыз байланысты сөздерден тұрады. Қарапайым деңгейдің лексикалық минимумы тіл үйренудің бірінші 
сатысы  болып  табылады.  Бұл  деңгейдің  сөздері  күнделікті  өмірдегі  жағдаяттарға  негізделеді.  Тіл 
үйренуші  күнделікті тұрмыста қолданылатын тілдік материалдарды меңгеруі қажет. Базалық деңгейдің 
лексикалық  минимумы  сөйлесу  жағдаяттарына  және  қоршаған  өмірге  байланысты  сөйлеу 
коммуникациясында пайдаланылатын сөздерді дұрыс қолдануды талап етеді. Орта деңгейдің лексикалық 
минимумы сөйлесім жағдаяттары мен қоршаған өмірге сәйкес тақырыптардың стилистикалық бірліктерін 
әдеби нормаларға сәйкес дұрыс қолдануды үйренуге бағытталған. Ортадан жоғары деңгейдің лексикалық 
минимумы  әртүрлі  сөйлесім  жағдаяттары  мен  әлеуметтік  өмірден  алынған  белсенді  сөздер  мен  сөз 
тіркестерін әдеби стиль бойынша дұрыс пайдалануына көмегін тигізеді. Жоғары деңгейдегі лексикалық 
минимум  өмірдің  әртүрлі  әлеуметтік  салаларына  байланысты  лексикалық  бірліктерді  еркін  меңгеруге 
және лексикалық бірліктерді әдеби, ғылыми және кәсіби стильде пайдалануға бағытталған» [2, 11]. 
Фаузия  Оразбаева ‒ әдіскер. Педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Д.14.09.04 филология 
және педагогика ғылымдары бойынша диссертациялық кеңес басшысы: 10.02.02 – қазақ тілі; 10.02.01 – 
орыс тілі; 13.00.02 – оқытып-үйрету және тәрбие теориясы мен әдістемесі (бастауыш, орта және жоғары 
білім жүйесіндегі қазақ және орыс тілдері). Ф. Ш. Оразбаева – 300-ден аса ғылыми-әдістемелік еңбектің 
авторы, соның ішінде, монографиялар, оқулықтар, оқу-әдістемелік құралдар, электронды оқу құралдары, 
сөздіктер, мемлекеттік стандарттар мен типтік бағдарламалар, мақалалар мен баяндамалар. Ол мынадай 
ғылыми жобалардың авторы: «Қазақ тілі салаларының коммуникативті байланысқа негізделген ғылыми 
негіздері»,  «Тілтану:  қазақ  және  түрік  тілдерінің  лексикасы»,  «Лингвистер  мен  әдебиетшілер  туралы 
энциклопедия»,  «Үздіксіз  білім  беру  жүйесінде  қазақ  тілі  салаларының  теориялық  және  әдістемелік 
негіздерін  дифференциялау  –  адам  ресурстарын  дамыту  кепілі»,  «Филологтарға  тіл  мен  әдебиетті 
оқытудың  ғылыми-инновациялық  әдістемесі»,  «Қазақ  әліпбиі  мен  латын  харпінің  ғылыми-
лингвистикалық  негіздері»,  «Маман  әзірлеуде  тілдің  үш  тұғырлығын  қалыптастыру  әдісі  мен 
технологиясы» (қазақ, орыс, ағылшын тілдері)». 
Ф.Ш.Оразбаева  ҚР  тіл  білімдерін  қадағалау  бойынша  Еуропа  және  Халықаралық  стандарттар 
(DALF/DELF,  IETS,  TOEFL 
және  т.б.)  негізінде  алғаш  рет  әзірленген  қазақ  тілін  оқыту  бойынша  6 
деңгейлі  оқу-әдістемелік  кешен  авторы  және  жетекшісі.  DEMO  қазақ  тілі  курсының  авторы,  «Edusoft» 
израилдік орталық бірге әзірленген.  

158 
Технология (грек тілінде – «techne» - «өнер, шеберлік, білік» дегенді білдіреді) деген терминнің жалпы 
әрі  негізгі  анықтамасы,  арнаулы  және  лексиколографиялық  еңбектерде  көрсетілетіндей,  шикізатты, 
материалдарды  алудың,  өңдеудің  және  қайта  өңдеудің  әдістері  мен  тәсілдерінің  жиынтығы  екендігі 
мәлім. Осы анықтама мағыналық жағынан кеңейе түсіп, оқытудың технологиясы деген мағынаға ұласып, 
«оқыту  үдерісін  ұйымдастыру  мен  жүзеге  асыру  бойынша  басты  мақсаттарға  қол  жеткізуді  және  іс-
қимылдың  сабақтастығын  көздейтін  іс-шаралар  жүйесі»  түріндегі  тың  терминдік  сапаға  ие  болды. 
Аталған  іс-шаралар  жүйесі  төмендегідей  межелер  арқылы  сипатталады:  оқытудың  мақсаттары  нақты 
және оқытудың белгілі бір өлшемдері болуы тиіс; оқыту технологиясы бойынша атқарылатын іс-қимыл 
өнімді  шығармашылық  сипатта  болуы  қажет  (оқыту  технологиясын  ендірудің  мүмкіндігінің  жоғары 
болуы,  басқа  мамандар  жүргізілетін  іс-қимылдың  әдіс-тәсілдерін  шапшаң  меңгеріп,  оларды  табысты 
пайдалануы);  атқарылатын  іс-қимыл  мақсатқа  қол  жеткізуге  бағытталған  аяқталатын  үдеріс  түрінде 
болуы  тиіс;  оқытушы-педагогтің  субъективті  көзқарасы  барынша  байқалмайтындай  дәрежеде  болуы 
қажет. 
Студенттердің  кәсіби  сөйлеу  тілдерін  дамытуды  қамтамасыз  ететін  мәтін  түрлеріне  баяндама, 
талқылау,  әңгіме,  пікірлесу,  хабарлама,  сұрастыру,  сұхбат  жатады.  Басты  мақсатымыз  -  болашақ 
мамандыққа байланысты сөздерді қазақ тілінде үйретіп, кәсіби сөйлеу дағдыларын қалыптастыру. Кәсіби 
лексиканы мәтіннен таба білу, оны мәтіннен тыс жағдайда орынды қолдану – олардың іскер, жан-жақты 
дамыған, өз мамандығын жетік меңгерген терең білімді маман тәрбиелеу болып табылады. Қазақ тілінен 
берілетін  әрбір  сабақтың  тәрбиелік,  танымдық  жағына  баса  мән  беріп,  оның  болашақ  мамандығының 
өмірдегі қажеттілігін саналы түрде түсінуіне мүмкіндік туғызу қажет. 
Тіл  үйрету  сабақтарының  бастапқы  кезеңдерінде  мәтіндердің  берілу  қағидаттары  қарапайымнан 
күрделіге  қарай  алмасу  заңдылықтарына  негізделеді.  Кәсіби  бағдар  барысында  оқыту  мәселелеріндегі 
мәтін таңдау ерекшеліктеріне тоқталатын болсақ, мұнда ең алдымен тіл үйренушінің кәсіби мамандығы 
ескеріле отырып, сол мамандыққа қатысты сөздер, сөз тіркестері, тұрақты тіркестер, негізгі ұғымдар мен 
терминдерге көңіл аударылып, олардың лексикалық-грамматикалық ерекшеліктеріне баса назар аударту 
жұмыстары  жүргізіледі.  Бұдан  кейінгі  кезекте,  әдетте  студенттер  берілген  сөздер  мен  сөз  тіркестерін 
пайдалана  отырып,  кәсіби  бағытта  мәтін  құрастырады.  Мәтінде  қамтылатын  материалдар  жүйесі 
мамандыққа байланысты оқытылатын арнайы пәндермен тікелей ұштастыра алынады. Себебі кез-келген 
мамандық иесі өзі таңдаған кәсібінің қыр-сырын жетік меңгеруге мүдделі және өз  ойын кәсіби  сөйлеу 
тілінде жеткізуге ұмтылуы оның мамандыққа деген сүйіспеншлігін арттыру мәселесіне келіп тіреледі. 
Оқыту  барысында  аталған  мақсаттарды  жүзеге  асыру  үшін  бірінші  кезекте  студенттерге  кәсіби 
танымдық  мазмұндағы  құрылымы,  мазмұны  жағынан  қарапайым  мәтіндерді  өз  бетімен  оқытуды 
жетілдіру, сұрақ қою, сұраққа жауап беру, жаңа тақырыптық лексикамен жұмыс істеу, яғни сөз тіркестері 
мен сөйлем құрау, талдау сияқты жаттығу түрлерін орындаумен бірге, мәтіннен қажетті нақты ақпаратты 
табу  көзделеді.Тілді  оқытуда  мәтіннің  қатысым  әрекетіндегі  маңыздылығына  сәйкес,  оны  іріктеп, 
таңдаудағы негізгі ұстанымдар төмендегідей жүйеленеді. [3, 35] 
Кенді  Алтайдың  қасиетті  топырағынан  нәр  алған  Фаузия  Шамсиқызы  биік  белестерді  бағындыра 
білді.  Бір  әріп  үйреткенге  40  жыл  сәлем  бергізіп,  ұстазын  қадірлеген  ұстаздардың  ұстазы,  Фаузия 
Шамсиқызы, мерейлі мерекең құтты болсын! Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар шығарар еңбегің табысты 
болуды, өзінің уақытын аямай, біреудің бақытын аялаған алақандарыңның жылуы ұзағынан болсын! «Тас 
бұлақтың суындай сылдырап өңкей келісім» деген дана Абай! Ендеше осындай келісім бар жерде ғана 
жетістік  болары  сөзсіз!  Сергек  көңілмен  келген  мерейтойыңыз  құтты  болсын,  Фаузия  апай!  Ұлықты 
ұл,қылықты  қыз  өсіріп,  сан  мыңдаған  шәкірттеріңізді  білім  нәрімен  сусындата  отырып,  талай  мерейлі 
жасқа жетуді Алла нәсіп етсін! Мерейің үстем болып, жұлдызың жарқырай бергей дара ұстаз! 

жүктеу/скачать 4,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: