Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары

174 

ережелердің  жоқтығы  дәлелдене  түседі.  Дей  тұрғанмен  екі  тілдің  заңдылықтарын  ескеру  барысында 

кейбір олқылықтарды жібермеудің мүмкіндіктері бар. 

Осы мақалада оқу аудармасы барысында студенттерге екі тілдің құрылымына  қатысты ескерілетін  

ерекшеліктер  және  оларды  жаттығулар  арқылы  меңгертудің  мысалдары  және  ол  қателер  қай  кезде 

кететіні  мысалдар  арқылы  көрсетіледі.  Жиі  жасалған  қателіктің  заңдылыққа  айналатындығы  бұл 

мәселенің маңыздылығын көрсетеді және оны болдырмаудың жолын қарастырады.    

Сәйкестік дегеніміз – түпнұсқа тілдің мағынасына аударылатын тілдегі бірліктердің мағына жағынан  

жақын болуы. Жақын баламаны табу екі тілдегі мағынасын да толық түсінуді қажет  етеді.  Тіл бірлік-

терінің бірнеше мағынасының болатынын ескерсек осы контексте немесе осы сөйлемде қандай мағынада 

тұрғанын толық түсініп, аударылатын тілдегі баламаны таба білуді қажет етеді. [1; 142] 

И.С. Алексеева «Түпнұсқа және аударма мәтін сәйкестігін тілдік және сөйлеу кезіндегі деп бөледі. 

Тілдік сәйкестіктер тілдің жүйе ретіндегі заңдылықтарына байланысты болса, сөйлеу кезіндегі сәйкестік 

осы тілдік жүйенің нақты қызметінен туындайды. Сәйкестіктерді  пайдалану үш  әдіспен жүзеге асады: 

1) 

Бір  ғана  нұсқа  болғандықтан  аудармашы  дайын  сәйкестікті  алады  (бір  мағыналы,  баламалы 

сәйкестік); мысалы, сандар,цифрлы тіркестер 20-ғасыр, сәрсенбі; 

2) 

Бірнеше нұсқаның ішінен біреуі таңдалады (нұсқалық әдіс). Нұсқалық сәйкестіктер деп бір сөздің 

бірнеше  сәйкестіктері  болса  айтамыз.  Мысалы,    «жүрдек»  сөзінің  орыс  тіліндегі  нұсқалары  скорый, 

резвый, быстроходный.  Нұсқа таңдауда сөз тіркесіміне қараймыз. Егер ол пойыз болса- бірінші нұсқа,  ат 

немесе жылқы болса-екінші, көлік болса-үшінші.  Бұл ретте студентке сөздің  балама таңдауда тіркесімдік 

мағынасына назар аудару керек екендігі түсіндіріледі. 

3) 

Аудармашы  тілдік  заңдылықтарды  ескере  отырып  өз  нұсқасын    тудырады  (трансформациялық 

әдіс немесе әр деңейдегі сәйкестік) [2]. 

Аударма теоретиктерінің бірі Л.С. Бархударовтың пікірі де осыған саяды. Мағыналық сәйкестіктер  

1) толық сәйкестік; 2) жартылай сәйкестік;  3)сәйкестіктің болмауы [3; 74-80].  

Түпнұсқа  тіл  мен  аударма  тілдің  грамматикалық  жүйелерінің  сәйкессіздігінің  салдарынан    кейбір 

грамматикалық формаларды дәл бере алмау  сияқты қиындықтар тудыратыны аударма оқулықтарында 

айтылаған [1; 75]. Бұл  мәселені оқу аудармасында ескеріп, сәйкессіздіктерді болдырмау үшін жаттығулар 

жасалады. Шағын ережелер, мысалмен түсіндіріледі. 

Біріншіден,  қазақ  және  орыс  тіліндегі  септік  жалғауларының  сәйкеспейтіндігіне  байланысты  қате 

аудармалар ғана емес, қате сөйлемдер де қалыптасып қалды.  Сөйлеу не жазу барысында «балаға 10 жас 

болғанда ата-анасы оны оқуға береді»  деген сөйлемдер, орыс тіліндегі сөйлемдерді сөзбе-сөз аударудың 

нәтижесі.  

Екіншіден  орыс  тілінде  бастауышы  жоқ  (жақсыз)  сөйлемдер  де  кездеседі.  Аударма  теориясында 

ауыстыру әдісі деп аталады.  Мұндай  бастауышы жоқ сөйлемдер қазақ тіліне  субъект–предикат болып 

аударылады.  

Ребенку весело-(«балаға көңілді» емес), бала көңілді. 

Ему грустно – Ол көңілсіз. (Оған көңілсіз-дұрыс емес). 

Дочери год–қызыма бір жыл- дұрыс емес.  Қызым бір жаста. 

Орыс  тіліндегі  сөйлем  құрылымының  ерекшелігі  кейбір  сөздер  сөйлемде  жоқ  болса  да  контекс 

арқылы білініп тұрады. Қазақ тілі нақтылықты қажет ететіндіктен сол сөзді қосып аударуға тура келеді. 

Мысалы: Из окна дует // Терезеден жел ұрып тұр. //Терезеден уілдеп тұр деген екі нұсқасын  ұсынар едік.  

Алдыңғы аудармада  сөз қосу амалы,  екіншісінде, трансформация әдісін көркем шығармада пайдаланған 

тиімді. Себебі «уілдеп» сөзінің мағынасында экспрессия бар.   Орыс тіліндегі кейбір  етістік арқылы ғана 

берілетін жақсыз сөйлемдерде де сөз қосу амалын пайдалануға болады. Мәселен, «Светает» –Таң атып 

келеді  немесе  «вечерело»,  «моросило»  деген  жақсыз  сөйлемдерді  аударуда  бастауыш  –  баяндауыш 

ыңғайында келген үйірлі баяндауыштар  арқылы аударылады. Бұл да сөз қосу амалына жатады.  

Қазақ тілінде етістіктің  аналитикалық формалары әрекеттің мезгілін, қалып-күйін, басқа да   реңкін 

білдіретіндіктен  орыс  тілінде  бір  ғана  етістік  қазақ  тіліне  күрделі  етістіктермен  аударылады.  На  улице 

жүктеу/скачать 7,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: