Тақырып. Дамуында ауытқуы бар балалардың танымдық сферасы және жеке психологиялық ерекшеліктері-2сағат

Тақырып 2..Дамуында ауытқуы бар балалардың танымдық сферасы. және жеке 

психологиялық ерекшеліктері-2сағат  

Қарастырылатын сұрақтар: 

1.Ақыл-ойы кем балалар. ақыл- ойының дамуының бұзылу себептері. 

2.Олигофренияның классификациясы. 

3.Олигофренияның клинико –патогенетикалық заңдылықтары. 

4.Ақыл –ойы кем балалардың таным әрекетінің ерекшеліктері. 

5.Ақыл-ойы кемдерге көрсетілетін қоғамдық көмектер.     

Ал,  ақылы  кем  балаларға  жан-жақты  педагогикалық  қолдау  көрсетіліп,  әрбір  оқушы  шама-

шарқына  қарай  білім  көлемін  меңгеруде.  Жалпы,  ақыл-ойында  әртүрлі  ауытқуы  бар  балалардың 

көбі  толық  емес  және  әлеуметтік  жағдайы  нашар  отбасыларынан  шығады.  Мұндай  балалар  өз 

отбасымен  толық  қарым-қатынас  жасай  алмайды  және  бұл  олардың  жеке  тұлғасының 

қалыптасуына жағымсыз әсер етеді. 

Интеллектуалдық  жетіспеушілік  салдарынан  ақыл-ойы  кем  балалардың  жеке  тұлғасының 

қалыптасуы  әртүрлі  аспектілерінде  қиын  жағдайларда  өтеді.  Олар  мадақтауға,  қолдауға  және 

ренжісуге  әсершіл  болып  келеді.  Дегенмен,  ұнамсыз  және  еркелету  эмоцияларын  ажыратады. 

Бірақ,  өз  эмоцияларын  вербалды  түрде  көрсете  алмайды.  Өзінің  адамдарға  деген  қатынасын 

жымиюмен,  бетіне  қараумен  білдіреді.  Мектепке  дейінгі  жастағы  ақыл-ойы  кем  балалар  селсоқ, 

сенімсіз  болады.  Олардың  эмоциялары  әлсіз,  алайда  күйзелістері  тұрақты,  терең  болып  келеді. 

Мұндай балалар айқайлауға, жүгіруге, рұқсатсыз зат алуға, шулауға, қырсығуға болмайтындығын 

түсінбейді.  Ал,  кейбіреулері  сөйлемейді,  жан-жағына  үреймен  қарайды,  ата-аналарының, 

тәрбиешілерінің артына тығылады, қарым-қатынастан бас тартады. 

Ақыл-ойы кем балалардың эмоциялық көңіл-күйі көбінесе ойын және еңбек іс-әрекетінде көрініс 

береді. Қалыпты дамыған мектепке  дейінгі  балалардың  жетекші  іс-әрекетінің  түрі  – ойын болса, 

мектепке дейінгі ақыл-есі кем балалардың дамуында ол қажетті орын иеленбейді. Мұндай балалар 

сюжеттік-рөлдік  ойындарды  өз  беттерінше  меңгере  алмайды.  Ересектердің  көмегімен  ғана  ойын 

барысында сатушыны, сатып алушыны және т.б. рөлдерін ойнайды, алайда өз бастамасымен ойын 

ұйымдастыра алмайды. 

Сондықтан,  осындай  балаларға  арналған  оңалту  орталықтарында  танымдық  іс-әрекетпен  қатар 

оларды  еңбекке  баулимыз.  Себебі,  ақыл-ойы  зақымданған  балалар  мінез-құлықтың  жалпы 

қабылданған нормасын, қарым-қатынас дағдысын меңгеруде үлкен қиындыққа кездеседі. Қорыта 

айтқанда,  мұндай  балалардың  жеке  тұлғалық  ерекшеліктері  нормаға  қарағанда  анағұрлым  кеш 

байқалады,  ал  кейбіреулерінде  мүлдем  қалыптаспайды.  Барлық  білім  түрін  бақылау,  балаларды 

ынталандыру,  іс-әрекет  мүмкіндігін  дәлелдеу,  ойлау  қызметін  жинақтап,  қорыту  оның  ішіндегі 

білім  мен  икемділікті  жаңа  жағдайға  көшіру,  сезіну  –  сөздік  логикалық  жүйе  мен  практикалық 

ойлау  қызметінің  құрамды  бөлігімен  ара-қатынасын  анықтау,  тапсырманы  өз  бетінше  шешу, 

үлкендер  жағынан  көрсетілген  көмекті  қабылдау  қабілетін  дамыту  және  тұлғалық 

ерекшеліктерінің  қалыптасуына  ықпал  ететін  факторлардың  ішіндегі  маңыздысы  педагогтың, 

мектеп психологының бағалауы болып табылады. 

 

Ойлаудың дамуы дегеніміз оның мазмұны мен формасының өзгеруі, соған байланысты көрнекі 

әрекеттік,  көрнекі-бейнелік  және  сөздік-логикалық  ойлау  болып  бөлінеді.  Көрнекі-әрекеттік 

ойлауға  затпен  сырттай  әрекет  ету  жатады.  Мұнда  бала  өз  мақсатына  жету  үшін  көмекші 

құралдарды пайдаланады. Көрнекі-бейнелік ойлау – заттың өзіндік белгілерін меңгерген бала осы 

бейнелер 

арқылы 

ойлау 

әрекетіне 

көше 

алады. 

Сөздік  логикалық  ойлау  –  ойлау  әрекетінің  бір  түрі.  Сөздік-логикалық  ойлауда  белгілі  ұғым-

түсініктер  түрлі  ой-әрекеттер  арқылы  анықталып  жүйеге  түседі.  Сөздік-логикалық  ойлау  өз 

функциясын 

тілдік 

құралдар 

негізінде 

атқарылады. 

Зерттеу нәтижесі көрсеткендей (Петров В.Г., Пинский Б.И., Соловьев И.М., Стадненко Н.М., Шиф 

Ж.И.)  зият  қабілеті  бұзылған  баланың  ойлау  процестері  жеткілікті  дамымаған  және  өзіндік 

ерекшеліктері 

бар. 

Ақыл-ойы  кем  балалардың  ойлауындағы  негізгі  кемшілік  қорыту,  жалпылау  қабілеттерінің 

төмендігі, бұл оқу процесінде ережелер мен жалпы ұғымдарды меңгере алмауынан көрінеді. Олар 

ережені жатқа білгенімен, көп жағдайда мағынасына бойламайды, тәжірибеде пайдалана алмайды. 

Бұндай балалар заттарды салыстыру кезінде олардың ұқсастықтарынан гөрі айырмашылықтарына 

назар аударады. Ақыл-ойы кем балалардың ойлау қабілетінің тағы бір басты ерекшелігі ойлау түрі 

нақты  екендігінде.  Келесі  бір  кемшілік  ойлаудағы  реттеушілік  рөлдің  әлсіздігі.  Бала  ойлау 

операцияларын  қажетті  жағдайда  тиісінше  қолдана  алмайды.  Оларда  мәселені  шешу  жолын 

алдын-ала ойша қарастыру кезеңі болмайды. Ақыл-ойы кем балалар өздерінің іс-әрекеттерін сыни 

көзбен 

қарамайды, 

өз 

қателіктерік 

көрмейді. 

Психикалық  дамуы  қалыпты  баланікі  сияқты  ақыл-ойы  кем  баланың  да  ойлау  қабілеті  ортақ 

заңдылықтарға бағынады. Л.С. Выготскийдің концепциясы бойынша алғашқы кемістіктер қандай 

да  бір  биологиялық  жүйенің  органикалық  зақымдануы  мен  жетілмеуінен  болады,  осының 

нәтижесінде  баланың  қоршаған  ортаны  танып-білуге  дене  енжарлығы,  білуге  ұмтылмауы  –  ол 

кемістіктің  биологиялық,  ядролық  белгісі.  Екіншілік  кемістіктер  бірінші  кемістіктен 

туындамайтын, бірақ солардың негізінде қалыптасқан жоғары психикалық функциялардың дұрыс 

жетілмеуі (ойлау,  есте сақтау,  т.б.) және әлеуметтік  мінез-құлықтың  бұзылуы.  Л.С.Выготскийдің 

теориясы  бойынша  жоғары  функциялар  анағұрлым  тәрбиеге  көнгіш  болады.  Сондықтан  ерте 

жастан және жүйелі жүргізілген түзету жұмыстары ақыл-есі кем баланың психологиялық дамуына 

ықпал 

етеді. 

Ақыл-ойы кем бала балалардың ойлау қабілетін  дамытутүзету жұмысының басты бағыттарының 

бірі  және  танымдық  қабілеттерін  жетілдіруде,  оларды  әлеуметтендірудегі  басты  фактор  болып 

есептеледі. Ойлау қабілетін дамытуда түрлі дидактикалық, қозғалмалы, сюжетті-рөлдік ойындар, 

сюжетті сурет бойынша әңгіме желісін құрау, құрастыру ойындары және тағы басқа жұмыстардың 

маңызы  зор.  Ойын  үстінде  баланың  сана-сезімі,  психикалық  процестері  қалыптасып,  сөйлеу  тілі 

дамиды.  Түзету  сабақтарында  мынадай  ойындарды  қолдануға  болады:  «Кілтті  ал»,  «Пойыз» 

ойыны,  «Ұқсас,  ұқсас  емес»,  «Қайсысы  немен  қоректенеді?»,  «Қате  суреттер».  Бұл  ойындар 

арқылы  «ерекше»  балалардың  ынтасы,  қызығушылығы  артады,  ойлау,  есте  сақтау  қабілеттері 

дами түседі 

Ақыл- ойының дамуының бұзылу себептері. 

Мидағыдағы ЖПФ органикалық генеза бұзылуының себептерін қарастырып көрейік. Балаларда 

болатын түрлері: 

1) Біреуге міндет артатын тұқымқуалаушылық, психиканың түрлі генетикалық негізіне құрылуы. 

Ата-ананың алкоголизм, наркомания, таксикология, тұқым қуалаушылық аурулары, жеке 

таңдаудағы сйкессіздік және психикалық дамудың бұзылуына алып баратын басқа да көптеген 

факторлары. 

2) Құрсақтағы дамудағы (антенатальды факторлары) келеңсіздіктер токсикоз травмалар (ұшып, 

құлау) психотравмалар (нервтік стрестер), ауыр аурулар, қатерлі экологиялық жағдайларда болуы 

(жүктілік кезіндегі кәсіпке сай) 

3) Туу кезіндегі паталогиялық жағдайлар (пернитальды ми зақымдануы) «босану қиын, бірақ тез 

ұмтылады» халық даналығы, тек сол босану кезінде ешбір зақым көрмеген жағдай ғана негізіне 

жатады. Ал егер босану кезінде балаға зақым келсе, ол анаға отбасының барлығына да өзінің 

келеңсіздіктерімен белглі бір қиындық тудырады. Кейінгі кездерде босану кезіндегі травма 

алушылық жиі кездеседі. Солардың ішінде ең бірінші орында асфиксия бұл («удушение») 

нашарлау деген мағынаны білдіреді. 

Асфиксия – (бала серігінің ерте отслайки) бала кіндігінің мойынға оралуынан т.б себептерге 

байланысты болады. Сондай-ақ таралу деңгейіне байланысты бас сүйегінің зақымдануы, 

шүйделерді пайдалану кезіндегі ми травмасы, ту кезінде қайшыны дұрыс ұстамауына байланысты 

түрлі травмалар. Мысалы, туғаннан кейін аяғына қою кезіндегі және т.б. іс-әрекеттер жатады. 

4) Мидың постнаталды бұзылуы: Нейроинфекциялық және ОЖЖ 2-3 жасқа дейінді кезеңдегі 

басқа да бұзылулары. Оларға: минингит, энсефалит, ми абцессі, бас сүйек травмасы жатады. 

Үлкендердегі ЖПФ органикалық генезінің бұзылуы көрсетілістері: 

1) Ми инсульті (ми қанайналымының бұзылуы) зардабына. 

2) Ми – ми сүйегнің травмасы. 

3) Ми ісіктері және оны алып тастауға байланысты туындайтын хирургиялық араласуының 

туындауы. 

Енді, баланың психикалық дамуына ерекше мәнге ие және кең жайылған нейроинфекциялық 

ауруларға тоқталып көрейік. 

Нейроинфекциялық аурулардың ішінде ең көп тараған түрі мененгит ми қабығының суықтауы 

(воспаление), энцефалит – (ми затының суықтауы) (восполение) арахноидит – мидың өрмекші 

қабығының (оболочка) суықтауы. 

Мененгит екі түрге бөлінеді: 

1) іріңді 

2) ұйыма (серозный) 

Клиникалық жағынан алғанда бұл екеуі бір-біріне жақын, яғни жоғары температуралықта болады, 

басы ауырады, ал бұл екеуінің енді бір – бірінен айырмашылығы іріңді мененгитте оның 

индоксикациялық белгілері (жүрек айну, құсу, аппетиттің болмауы) көрініс береді, ал серезныйда 

бұл белгілер болмауы мүмкін. 

Энцефалит мынандай түрлерге бөлінеді: 

1) эпидемиялық 

2) (клищевой) кенелік 

3) Постветряночный 

Эпидемиялық энцефалит – қарыншаға жақын орналасқан ми бөлімінің ең треңіне 

қоздырғыштардың енуінің нәтижесінде болады. Олар ретикулярлық формацияны, вегативті 

құрылымда және т.б. қамтиды (затрагивает). 

Кенелік энцефалит – сопақша ми мен жұлынның бас жағын зақымдайды. Сондықтан жиі болатын 

бульбарлық симптомдар (жұтынудың бұзылуы, артикуляциялық органдарының қозғалысы, соның 

ішінде бульбарлы дизатрияның грубы формалары) көрінеді. 

Мененгит және энцефалитте байланысты дер кезінде және дұрыс берілген көмек дұрыс шешімін 

табу мүмкін. 

Арахноидта біркелкі емес. Бұл есіту жолының ұйымдасуында болады және есіту нервінің 

зақымдануына әкеледі. Сондай-ақ есітудің нашарлауына, көру нервінің нашарлауына осы ми 

бөлімінің ықпалы нәтижесінде жұмыс істеу тәртбі өзгеріске түседі. 

Нейроинфенкция – бактерия, вирустар, грибок сияқфты қоздырғыштар арқасында туындайды. 

Грипп, пневмания, отит, тонзилит және т.б. аурулардың болуына байланысты кей жағдайларда 

нейроинфекциялардың белсендігі артады. Инфекция қоздырғыштары миға еніп, ондағы затты 

бұзады. Осыған сәйкес мидың әртүрлі бөліктері, осы енген жұқпалы аурулар қоздырғыштарына 

жуап береді. Белгілі бір қоздырғыштарға нейрондардың жауап беруін – нейротролизм деп атайды. 

Нейротролизмнен басқа, нейроинфекциялық бейімділік сосудтардың өзгерісінен де белгіленеді. 

Мысалы, қабықтың жұқаруы, ми қабықшасының жағдайы және организмнің жалпы иммундық 

қасиеті. 

Миға енген инфекциялық қоздырғыш клеткаішілік алмасуды бұзылуға алып барады. Қан 

циркуляциясы жұлыны сұйықтығы бұзылады. Ми қабыну дамиды. Жалпы ми симптомдары деп 

аталатын көріністер басталады. Бас ауру, бас айналу, құсу, есінен айырылу. Сондай-ақ 

галлюцинация мен әрнәрсені сандырақ жағдайы болады. 

Нейроинфекциялық ауруларды кей жағдайларда суықтау аурулары мен гриппен дәрігерлер ең 

ауыр формасы деп санайды. Осыған байланысты тиісті шараларадың қолданылмайтын 

шаралардың қолданылмау салдарынан барып, ауыр зардапқа алып баратынын ескерілмей 

қалуынан бұл, кем ақылдылыққа алып келеді. 

Қазіргікездегі медицина дамуы бойынша ана құрсағындағы кезеңде-ақ тұқым қуалаушылық 

ауруды анықтайтын әдістер бар. Егер, жүктілік кезінде ата-анасы болашақ дүниеге келетін 

ұрпағының генетикалық жағдайсыздығы белгілі болса, онда міндетті түрде генетиктермен кеңесу 

керек және диагностикалық әдіс арқлы сол тұқымқуалаушылық жағдайымен берілетін 

жағдайларды анықтауға болады. Мұндай жағдайда отбасында сондай генетикалық жағдайсыздығы 

бар адамдарда кеңес алып тұруына болады. 

Баланың психикалық дамуының ұғымына байланысты «гидроцефалия» терминін пайдаланады. 

Гидроцефалия – бұл белгілі нормалармен салыстырғанда бас сүйегнің үлкендігін айтады. Онда 

жұлын сұйықтығының артығы, жинақталады, бұл мидағы қарынша жүйесінің кеңеюіне алып 

барады. 

Саусақ, ми ісіктері оған себеп болып, бұл қарынша қысымының жоғарылауына алып барады. Одан 

сұйықтық тамшылап клеткааралық кеңістікке барып тамады. Гидроцефалидің дамуының жетекші 

ролін мидың қабыну процесі жасыруы мүмкін. Гидроцефалия туа біткен және жүре пайда болған 

түрлері болуы мүмкін. 

Әсіресе мидың маңдай бөлімінің көлемі үлкейеді. Кей жағдайларда ол баланың бетінің үстін 

жауып тұрғандай болады. Қан тамырларындағы жоғарғы қысымнан адамның бетінде венозды 

суреттер көріне бастайды. 

Жұлын сұйықтығындағы қысым жоғарылығы түрлі нервтерге, әсіресе есіту мен көруге, олардың 

анализаторларына дефектілік жағдайға әкеліп, есіту мен көрудің әлсіреуіне әкеліп алып келеді. 

Балалардың көзінің қарашық гидроцефалі болған ждағдайда қарашық төмен түсіп тұрады. («күн 

бату» симптомы). 

Жас келген сайын гидроцефалі өсуі де және жойылып кетуі де мүмкін. Бірақ бұл жағдай тек дер 

кезінде және дұрыс терапиялық емделуге байланысты болады. Бұл симптомдардың өсуі баланың 

зейінін, мақсатты іс-әрекетті орындау қабілетінің, ассоциативті естің әлсіреуіне алып келеді. 

Компенсация ртінде механикалық ес дамығандығына байланысты, мұндай балалар дамып келе 

жатыр деген қате түсінік те болады. Дегенмен, арнайы зерттеулердің көрсетулері бойынша кейбір 

психикалық іс-әрекет түрлерінің болмайтындығын механикалық еске сақтауға байланысты 

еместігін анықтап көрсетеді. 

Микроцефолия – бұл адам бас ми сүйегінің белгіленген норма мөлшеріне кем болуын айтады. 

Мұнда, адам бас сүйегінің маңдай бөлігінің кемшілігі айтылады. Таңдай (небо) – жоғары, құлағы –

тарбиған, микроцефали – балалардың еңбегі тез қатады. Микроцефалидің себептері 

тұқымқуалаулшылық және жүре пайда болған себебіне нейроинфекциялық аруды басынан 

өткізген және зат алмасу бұзылуы болған адамдарда болады. Кейбір микроцефалиде пралич, 

саусақ тіліну, қимыл-қозғалыс дискоординациясы сіңір тартылу болады. 

Психикада – ақыл кемдік болады, имбоцильдік және идеотиялыққа дейін алып барады. Көңіл-күйі 

эмоция, бұзылуы тіл дамымауы немесе тілдің мүлде жоғалып кетуі мүмкін. 

Микроцефалимен ауыратын балаларды емдемейді, оларды әлеуметтік бейімділікке үйретіп, 

олардың еңбек терапиялық дағдысын жетілдіреді. 

Дамудың бұзылудың рекше түріне хромосомды – генетикалық жатады. педагогикалық 

оқулықтарда бұзылудың бұл түріне тоқталмайтындықтан, кең көлемде тоқталуға тура келеді. 

Хромосомдар – ДНК молекуласының негізгі материалы. Хромосомдардың белгілі бір бөлімі генді 

құрайды. Хромосомдар мыңдаған гендерді жинайды. Хромосомдардың тиісті саннан және 

құрылымнан ауытқуы адамның табиғатына берілетін генді кодты өзгертеді. Соның негізінде 

организмнің негізгі функциялары өзгреді. Сол өзгерістердің сыртқы белгілері генетикада 

фентопиялық деген атқа ие болады. 

Құрсақ ішіндегі, босану кезіндегі және босанғаннан кейінгі алғаш кезеңінде жүйке жүйесінің 

бұзылуы тіршіліктің пайда болуына дейін де өзекті оны генетикалық факторлардың этнологиясы 

қарастырады. Генетикада ақаудың дамуының себебі мен оны тұтынушыларда мутагендер және 

таратогендер деп бөледі. 

Мутагендер дегеніміз – бұл мутация белгілерін білдіретін процестерді тұқымқуалаушылық 

құрылымы, соның ішінде гендер мен хромосомдар. 

Тератогендер дегеніміз- жүктілік кезеңінде болатын зиянды факторлар. Ол тұқымқуалаушылық 

құрылымды бұзбай тумыстан (іштен) ақаулық негізделеді. Мутацияны эндогенді (ішкі) себептер 

қатарына жатқызады. Эндогенді аурулар сияқты ата-ана сияқты. Таротогенді экзогенді (сыртқы) 

себептерге – радиоционные әсер, химиялық факторлар (дәрі-дәрмек, химиялық заттар гипоксия, 

дұрыс тамақтанбау) биологиялық, зиян вирустар, инфекция ретінде белгіленеді. 

Мутация үш деңгейде болады: 

1) гендік 

2) хромосомды 

3) геномномды 

Генді мутация – бұл жекелеген гендердің ішкі құрылымының өзгеруі. Осның нәтижесінде бір 

мүшелері басқаларына трансформцияланады. (өзгеру, айналу, мағынасын білдіреді). 

Хромосомды мутация – бұл сол хромосомдар құрылымының өзгеруін айналысу. Жиі 

кездесетіндері аутосомдар намальдлық. Олар шектеуллік және басқа да анамальды психикалық 

дамуға негізделеді. 

Геномды мутация — дегеніміз бұл хромосом санының өзгеруін айтамыз. Мұндай жағдайлар 

хромосомның артып кетуінен немесе б 

Олигофрения  –ерте  балалық  шақта  пайда  болған  немесе  туа  біткен  ауырсыну  қалыптар  тобы, 

олар  интеллектуалдық  кемшіліктін  басым  болуымен  сипатталатын  психиканын  дамымай  қалуы. 

Сонымен  қатар,  бұл  кемшілік  өмір  бойы  өзгермей,  эмоционалдылықтын,  моториканын, 

қабылдаумен зейінніңжетілмеуімен сипатталады. 

Олигофрениялық  кемақылдық  ересек  жастан  пайда  болатын  бас  мидын  органикалық 

зақымдануынан  пайда  болатын  кемақылдықтан  ерекшеленеді.  Ақырғысында  бар  психикалық 

қасиеттердін ыдырауы болса, олигофриния кезінде бұл қасиеттер дамымайды. 

Аурудың  фомасына  қатысты  емес  олигофрения  кезіндегі  психикалық  жетілмеудің  үш  тобын 

көрсетеді: идиотия, имбецильділік және дебильділік. 

Идиотия(лат.  “idiotea”  —  нақұрыс)  –олигофренияның  ең  ауыр  формасы.  Науқастардың 

психикалық  дамуы  үш  жасар  баланың  дамуына  дейінгі  кезеңге  жетпейді.  Олар  өздерін  күте 

алмайды. 

Имбецильность(лат.  “imbecillus”  —  әлсіз)–олигофренияның  орташа  дәрежесі.  Науқастардың 

сөздік  қоры  аз,  эмоционалдық  реакциалар  дамыған,  өзін  күте  алады,  қол  еңбектің  қарапайым 

түрлерін  меңгере  алады.  Олардың  психикалық  дамуы  3—7-жасар  баланың  деңгейіне  сәйкес 

келеді. 

Дебильділік  –психикалық  жетілмеудің  ең  жеңіл  дәрежесі.Науқастар  арнайы  мекемелерде 

мектептік  және  кәсіби  оқытуға  қабілетті.  Олардың  сөздік  қоры  үлкен,  Қоршаған  отрадағы 

жағдайларды  олар  бір  жақты  қабылдайды.  Олар  өте  сенгіш  болып  келеді  және  өзбетінше  өмір 

сүруге қабілетті. Дебильдердің психикалық дамуы 8—12 жасар  

Ақыл-ойы кемдерге көрсетілетін қоғамдық көмектер.     

Яғны көмекші мектептегі ақыл-ойы кем балаларды мақтау-мадақтау арқылы және де балалардың 

шығармашылын дамыту үшін ойын жаттығуларын қолдану керек. Бұлар қиялды дамытады. Сезім-

эмоцияналды  қасиеттерін  жетілдіреді.  Балалардың  осындай  қасиеттерін  ашып  дамытатын 

эстетикалық  ойындар  қажет.  Даму  мүмкіндіктерін  қиындықты  жеңу  өз  ойын  айту  сияқты 

қабілеттерін  шығармашылық  жұмыс  арқылы  қанағаттандыру  қажет.  Осы  айтылғандардың 

барлығын пысықтай отырып ата-аналар, мұғалімдер балаға ең маңызды қасиеттер жан сұлулығын, 

жүрек тазалығын, дарындылық қасиеттерін беруі керек. Шын мәнінде ашылып, дамуы қажет басқа 

қасиеттер  осының  нәтижесінде  қалыптасады.  Өзін  сүю,  сенімсіздік,  менмендік,  зұлымдық 

аясындағы талант адамның өзі мен айналасындағыларға зиянын тигізеді.  

Баланың  дамуы  үлкендер  тарапынан  үлкен  назар  қажет  етеді.  Баланың  дайындалуына 

психологиялық  жағдай  жасаудың  жаңа  шығармашылықты  бастауда  қолдаудың  маңызы  зор. 

Баланың шығармашылық қадамы жайлы жақсы пікір қалыптастырып қиындықта қолдау көрсету 

керек.  Баланы  көбіне  жалғыз  қалдырып,  өз  бетімен  жұмыс  жасауына  жағдай  жасау  керек.  Ата-

аналар  тарапынан  көрсетілетін  ерекше  қамқорлық  бала  шығармашылығының  дамуына  кедергі 

келтіреді.  Баланың  шығармашылық  мүмкіндігін  ашуға  жағымды  жағдай  тудыру  қоғамдық 

көзқарастарды  ажыратуға  көмектеседі.  Баланың  шығармашылыққа  қызығуын  қолдан  шығарып 

алмау  керек.  Сонымен  қатар  көмекші  мектептегі  ақыл-ойы  кем  балалардың  шығармашылық 

қабілетін  дамытуда  психологиялық-педагогикалық  арнайы  түзете-дамытуға  арналған  әдіс-

тәсілдерді қолданған жөн. 

 

Қарастырылатын сұрақтар: 

1. Ақыл-ой кемістіктің клиникалық формалары. 

2. Олигофренияның этиологиясы(эндо- және экзогенді факторлар) 

3. Дебилдік,имбецилдік,нақұрыстық. 

4.

 - Көмекші мектепте баланың оқуына кедергі болатын ақыл-ойы кемістіктің барлық 

формаларын атап шығу. 

 

Әдебиеттер: 

1.Власова.Т.А.,Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии.М.,1973. 

2.Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985. 

3.Основы дефектологии. В.А.Лапшин,Б.П.Пузанов.М.,1991. 

4.Основы специальной психолгии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 

5.Психология аномальных детей и подростков-патопсихология.М.-Воронеж.,1996. 

6.Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника.М.,1979. 

 

Дәріс №2 

Тақырыбы: «Кемістік және компенсация» (1 сағат) 

Жоспар: 

1. Норманың үш мәні (статистикалық, функционалды,идеалды) 

2. «Кемістік»және «компенсация» түсінігі. 

3 Біріншілік кемістік және екіншілік ауытқу. 

  

Мақсаты:  Студенттердің  норма  мәні  туралы  көріністерін  қалыптастыру  және  Л.С.Выготскийдің 

біріншілік кемістік және екіншілік ауытқу туралы білімдерін белсендіру. 

  

1. «Норма» 3 мағынада қарастырылады: статистикалдық, функционалды және идеалды. 

Статистикалық норма-бұл бірдей жастағы, мәдениеттегі және т.б адамдар популяциясының топтар 

өкілдерін  тексеру  кезінде  алынған  орташа  сапалық-көлемдік  көрсеткіштермен  сәйкес  адам 

психоәлеуметтік  дамуының  осындай  деңгейі.  Статистикалық  нормаға  бағдарлануда  ең  алдымен 

арнайы  психология-педагогикалық  кейде  медициналық  көмекті  қажет  ететін  дамуындағы 

кемістіктерінің көріну және олардың патологиялық шараларды анықтау кезеңі өте маңызды. 

Функционалды  норма-бұзылыс  сипатына  тәуелсіз  адаммен  бір  уақытта  реабилитация  жұмысы 

мақсатында және шығу нүктесі болып табылатын дамудың жеке нормасы. 

Идеалды норма-бұл ол үшін оптималды әлеуметтік жағдайларда жеке тұлғаның оптималды дамуы. 

Осылай біз баланы қалыпты деп есептейміз: 

-оның  даму  деңгейі  оның  жасындағы  және  жынысындағы  балалардың  көпшілігінің  деңгейімен 

сәйкес болған кезде; 

-бала  өзіндік  көңіл-күйіне,  жеке  ерекшеліктеріне,  қабілеттері  мен  мүмкіндіктеріне,  өзінің  ағзасы 

және қоршаған орта жағынан күй-ықпалдарды жоюмен сәйкес дамыған кезде; 

-мінез-құлықтың өзекті формаларын анықтайтын қоғам талаптарына сәйкес бала дамыған кезде. 

«Кемістік»  түсінігінде  қатерлі  және  толық  кемістік  сипатына  ие,  қандай  да  бір  ағза  мүшесінің 

қызметінің жоғалуы немесе мүлдем болмауы, бұзылуы немесе зақымдануымен байқаланатынымен 

түсіндіріледі. 

«Компенсация»  термині-дамымаған  немесе  зақымдалған  функцияны  сақталған  немесе  бұзылған 

функциялардың жартылай, қайта құру жолымен орын толтыруын білдіреді. 

3. 30 жылдары белгілі психолог Л.С.Выготскиймен кемістікті дамудың күрделі құрылымы туралы 

идеясы ұсынылды,ең алдымен, аурушасау ықпалымен үздіксіз пайда болатын біріншілік кемістік 

ажыратылды, сонымен қатар біріншілік кемістіктен пайда болған екіншілік кемістіктің бірқатары 

бөлініп шығарылды. 

Біріншілік  кемістіктің  мысалы  ретінде  есту  анализаторының  зақымдалуы  нәтижесінде  естіп-

қабылдауының бұзылуы, екіншілік- сөйлеу тілінің дамымауы, яғни мылқаулық болуы мүмкін. 

  

Өзіндік бақылау үшін сұрақтар: 

Статистикалық, функционалды және идеалды нормалардың мазмұның ашу. 

«Кемістік» және «компенсация» түсінігі. Біріншілік кемістік және екіншілік ауытқу. 

  

Әдебиеттер: 

Дефектологический словарь.М.,1970. 

Основы дефектологии. В.А.Лапшин, Б.П.Пузанов.М.,1991. 

Основы специальной психологии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 

Психология аномальных детей и подростков-патопсихология. М.-Воронеж.,1996. 

Дәріс №3 

Тақырыбы: Ақыл-ой кемдікдіктің клиникалық сипаттамасы» (1 сағат) 

  

Жоспар: 

  

Ақыл-ой кемдіктің клиникалық формалары. 

Олигофренияның этиологиясы. 

Олигофрения кезінде ақыл-ой дамуының сатысы. 

  

Мақсаты:Студенттердің  ақыл-ой  кемістігінің  негізгі  клиникалық  сипаттамасы  (формалары, 

этиология сатылары) туралы көріністерін қалыптастыру. 

  

1.  Ақыл-ойы  кемістігінде  тұрақты  қайталанбайтын  психикалық  бұзылыстары,  бірінші  кезекте 

интеллектуалды  дамуының  органикалық  шартталған  жетіспеушілікпен  немесе  бас  миының  ерте 

зақымдануымен  байланыстылығын  түсіну  қажет.  Ақыл-ойы  кем  балалар  жалпы  мектепте  оқуға 

қабілетсіз.  Ақыл-ойы  кемдіктің  ауыр  сатысындағы  балалар  мектеп  білімдерін  және  дағдыларын 

меңгеру жағдайында емес. 

Ақыл-ойы  кемдіктің  негізгі  клиникалық  сипаттамасы  зақымдалу  патогенезімен,  зақымданудың 

әсер ету уақытымен тығыз байланысты. 

Онтогенздің ерте кезеңінде (1,2-2 ж. дейін) ОЖЖ (орталық жүйке жүйесі) зақымдалуы кезінде, ең 

алдыымен  қатпарлық  жүйелердің  қалыптасуы,  онтогенезде  жасырың  жүйелерінің  қалыптасуы 

зақымданады. Бұл жағдайда олигофренияның әртүрлі нұсқасы турралы айтылады. 

Ересектеу  жаста  зақымданудың  ықпалы  кезінде  бас  миының  қатпарлы  жүйелерінің  қатысты 

жетілу  кезеңіндегі  зақымдануларында,  бұл  жерде  деменцияның  әр-түрлі  нұсқасы  туралы 

айтылады. 

«Олигофрения»  (ақыл-ой  кемдігі)  термині  ауру  жағдайындағы  жинақталған  топтарын  қосатын 

клиникалық бейнесі келесі негізгі көріністермен сипатталады: 

- қайталанбайтын жалпы дамымаушылығының құбылысы. 

- интеллектуалдық кемістік құрылымында абстракты ойлаудың болуы. 

- прогредиенттіліктің болмауы. 

Олигофренияның клиникалық формалары: 

- олигофренияның күрделі емес формасы. 

- нейродинамикалық бұзылыстарымен күрделенген олигофрения. 

- психопатологиялық бұзылыстарымен күрделенген олигофрения. 

- эпилептиформалы бұзылыстарымен күрделенген олигофрения. 

- мидың маңдай бөлігінің қызметтерінің ауыр бұзылыстарымен күрделенген олигофрения. 

- жеке анализаторлар жүйелерінің ауыр бұзылыстарымен күрделенген олигофрения. 

- органикалық деменция. 

- эпилептикалық деменция. 

- шизофрениялық деменция. 

2.  Олигофрения  себептері  әр-түрлі.  Этиологиялық  белгілері  бойынша  олигофренияның  2  негізгі 

топтарын  бөледі:  1-тұқымқуалаушылық  патологиясымен  немесе  отбасында  бар  немесе  берілген, 

индивидте  алғашқы  пайда  болған  патологиямен  байланысты  эндогендік  (генетикалық) 

факторлармен  шартталған.  2-экзогенді  факторлармен  шартталған  (инфекциялар,  интоксикация, 

бас сүйегінің жарақаттары- бұлар жүктіліктің ерте кезеңінде және постнатальдық онтогенезде іс-

әрекет етеді және пайда болады. 

3.  Интеллектуалдық  жетіспеушіліктің  көріну  сатысы  бойынша  олигофрения  үш  топқа  бөлінеді: 

дебилдік, имбецилдік, нақұрыстық(идиотия) 

Дебилдік-олигофренияның  деңгейі  бойынша  жеңіл  және  аз  таралған  формасы.  Мұндай  балалар 

көмекші мектеп оқушыларының негізгі контингентін құрайды,мұнда олар 8 жыл оқыту барысында 

жалпы  бастауыш  мектеп  бағдарламасын  меңгеруге  алғашқы  өндірістік  дайындығын  алуға 

қабілетті. 

Имбецилдік-дебилдікке  қарағанда  ақыл-ойы  кемістіктің  айтарлықтай  ауыр  деңгейі.  Имбецилдік 

кезінде интеллектуалдық кемістіктің көрінуі әр-түрлі. Ақыл-ойы кемістіктің ауыр деңгейі кезінде 

(сөйлеу  тілінің  жеткілікті  дамуында  қарапайым  тәжірибелік  дағдыларын  меңгеру  қабілеті) 

дебилдіктен  ажырату  жиі  нақты  қиындықтарды  тудырады.  Бұл  жағдайларда  балаларды  көмекші 

мектептің  диагностикалық  сыныптарына  бағыттайды,  онда  интеллектуалдық  кемістіктің  көріну 

классификациясы оқу деңгейін анықтау негізінде беріледі. 

Нақұрыстық(идиотия)-олигофренияның 

ауыр 

формасы. 

Қабылдау 

қызметінің 

қатаң 

дамымаушылығы  белгіленеді.  Қоршаған  ортаға  реакциясы  әлсіз  және  нақты  емес.  Өзіндік 

тұлғалықты сезінуі әлсіз. Ойлауы жоқ (алогия) 

  

Өзіндік бақылауға арналған сұрақтар: 

1. Ақыл-ой кемістіктің клиникалық формалары. 

2. Олигофренияның этиологиясы(эндо- және экзогенді факторлар) 

3. Дебилдік,имбецилдік,нақұрыстық. 

4. 

Әдебиеттер: 

1.Власова.Т.А.,Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии.М.,1973. 

2.Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985. 

3.Основы дефектологии. В.А.Лапшин,Б.П.Пузанов.М.,1991. 

4.Основы специальной психолгии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 

5.Психология аномальных детей и подростков-патопсихология.М.-Воронеж.,1996. 

6.Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника.М.,1979. 

  

Дәріс №4 

Тақырыбы: «Ақыл-ойы кемістіктің ажырату диагностикасы» 

(1 сағат) 

Жоспар: 

- Көмекші мектепте тәсілдерге медициналық кері көрсеткіштері. 

- Ақыл-ойы кемістіктің ауыр формалары. 

  

Мақсаты:Көмекші  мектепте  оқытуға  кері  көрсеткіш  болып  табылатын  ақыл-ойы  кемістіктің 

формаларымен студенттерді таныстыру. 

  

1.  Көмекші  мектеп  тәсілдеріне  медициналық  кері  көрсеткіштері:А)  Науқастар  көмекші  мектеп 

бағдарламасын меңгеруге қабілетсіз кездегі, ақыл-ойы кемдіктің ауыр формалары: 

- имбецилдік және нақұрыстық деңгейдегі олигофрения 

-  резидуалды  немесе  ағымдағы  сипаттағы  органикалық  деменция.,соның  ішінде  эпилептикалық 

сипатта болады. 

- Шизофрениялық деменция. 

Аталған  ақыл-ойы  кем  балалар  ата-аналарының  қалауымен  әлеуметтік  қамтамасыздандыратын 

жүйелер мекемелеріне сәйкес бағытталады. 

В)Ақыл-ойы кемістігінің ауыр энцефалопатиялық және психикалық бұзылыстарының сәйкестенуі: 

- жұмысқа қабілеттілікке кедергі болатын ауыр психомоторлық тежелудің ақыл-ойы кемістігімен 

сәйкестенеді. 

- тырыспа, талмаларымен ақыл-ой кемістігінің сәйкестенуі. 

2. Көрсетілген психикалық бұзылыстары бар балалар жағдайының өткірлігіне байланысты балалар 

психоневрологиялық  стационарларға  немесе  аурудың  хроникалық  формалары  бар  балалар  үшін 

психиатриялық аурухананың бөлімшесіне жіберіледі. 

В)Сөйлеу  тілі  сенсорлық  және  қимыл  сферасының  патологиясымен  байланысты  психикалық 

дамудың кемістіктері: 

- саңыраулық. 

- нашар көру. 

- сөйлеу тілінің біріншілік дамымауы. 

- тірек-қимыл аппаратының біріншілік церебральды бұзылуы. 

  

Өзіндік бақылауға арналған сұрақтар: 

-  Көмекші  мектепте  баланың  оқуына  кедергі  болатын  ақыл-ойы  кемістіктің  барлық  формаларын 

атап шығу. 

  

Әдебиеттер: 

1. Власова.Т.А., Певзнер М.С.О детях с отклонениями в развитии.М.,1973. 

2. Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985 

3. Основы дефектологии В.А.Лапшин, Б.П.Пузанов,М.,1991. 

4. Основы специальной психологии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 

5. Психолгия аномальных детей и подростков-патопсихология. М.-Ворнеж.,1996. 

6. Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1979. 

  

Дәріс №5 

Тақырыбы: «ПМПК-да балаларды тексеру» (3 сағат) 

  

Жоспар: 

1. Медициналық тексеру 

2. Педагогикалық тексеру 

3. Педагогикалық тексеру 

4 Логопедиялық тексеру 

  

Мақсаты:Студенттердің ПМПК-ның негізгі жағдайлары туралы білімдерін белсендіру. 

  

1  Медициналық  тексеру-дәрігермен  жүргізіледі  (офтальмолог,отоларинголог  және  балалар 

психоневрологы): 

- офтольмологиялық тексеру 

- отоларингологиялық тексеру 

- соматикалық, неврологиялық және психиатриялық тексеру. 

2 Педагогикалық тексеру-психологпен немесе мұғалім дефектологпен жүргізіледі. 

Педагогикалық  тексеру  кезінде  баланың  интеллектуалды  іс-әректтерінің  әлсіз  және  күшті 

жақтарына көңіл аудару қажет. 

Педагогикалық  тексеру  педагогикалық  документацияны  зерттеумен  жүруі  қажет:бала 

мінездемесі,жұмыс дәптері,суреттер. 

Педагогикалық  тексеру  әңгімеден  басталады.  Әңгіме  баламен  эмоционалдық  қатынас  орнатуға 

бағытталған.  Әңгіменің  мазмұны  баланың  қоршаған  орта  туралы  көріністерінің,  оның 

қызығушылықтарының, сүйікті сабақтарында ерекшеліктерін анықтауға бағытталған. 

Бала  іс-әрекетін  бақылағанда  қалай  ол  жаңа  жағдайда  өзін-өзі  ұстайтынына,  ары  қарай  жұмыс 

үшін дұрыс екпінді алатынына не көмектесетініне назар аудару қажет. 

Экспериментальды-педагогикалық тексеру: 

Әдістемелердің негізгі жинағы: 

- Сеген тақтасы 

- Сюжетті суреттер 

- 4-ші артық 

- Есте сақтауға арналған суреттер 

- Бөлшектенген суреттер 

- Россолимо әдістемесі 

- Әдеби мәтіндерді түсінуі 

Әдістемелердің қосымша жинағы: 

- Ұқсастық пен айырмашылықтарын табу 

- Мақал-мәтел және метафораларды түсінуі 

- Кооса кубиктері 

- Геометриалық фигуралардың классификациясы 

Қорытынды әңгіме 

Қандай  тапсырма  ұнағаның  және  ұнамағаның,  қай  жерде  оңай  немесе  қиын  болғаның  анықтау. 

Әңгіменің  соңында  міндетті  түрде  баланы  мақтау  керек.  Тексерудің  соңында  педагогикалық 

тексеруге талдау жасалады. 

Педагогикалық тексеру  

Педагогикалық  тексеруді  педагогикалық  тексеруден  кейін  жүргізу  ұсынылады.  Педагогикалық 

және педагогикалық тексеруді 1 маман мұғалім-дефектолог жүргізеді. 

Педагогикалық  тексерудің  мақсаты-оқушылардың  меңгерген  білімдерін,  біліктілік  және 

дағдыларды, жаңа түсініктерді меңгеру процессіндегі қиындықтардың шығуын орнату. 

Тексерудің  алдында  мұғалім  педагогикалық  документацияны  зерттейді:  балаға  мінездеме, 

дәптерлер, өзіндік жұмыстар, суреттер, мүсіншелер және т.б 

Оқуы. 

Баланың 

оқу 

дағдысын 

тексеруде 

оқу 

дұрыстығы( 

қалдырып 

кету, 

ауыстыру, 

әріптерді,дыбыстарды,  буындарды,  сөздерді  қысқарту)  саналылық  (сөз  мағынасын  түсіну), 

тездік(оқу темпі), мәнерлік( логикалық екпіндерді сақтау) сияқты көрсеткіштерін ескеру қажет. 

Жазуы 

Тексеру процессінде жазу, грамматика, дұрыс жазу техникасын меңгеру деңгейі анықталады. 

Санау 

Тексеру кезінде санау түсінігін, санау дағдыларын және тапсырмаларды шешуді меңгеру деңгейі 

анықталады. 

Логопедиялық тексеру 

- артикуляциялық аппарат жағдайы 

- сөйлеу тілінің жағдайы 

- фонематикалық есту қабілеті 

- дыбыс айту 

- сөз қоры 

- тілдің грамматикалық құрылысы. 

  

Өзіндік бақылау сұрақтары: 

1 Медициналық тексеру 

2 Педагогикалық тексеру 

3 Педагогикалық тексеру 

4 Логопедиялық тексеру. 

  

Әдебиеттер: 

1.Власова Т.А.Отбор детей во вспомогательную школу. М.,1983. 

2.Пожар Л. Психология аномальных детей и подростков. М.,1996. 

3.Усанова О.Н. Дети с проблемами психического развития. М.,1995. 

  

Дәріс №6 

Тақырыбы: «Көмекші мектеп және оның міндеттері» (1сағат) 

  

Жоспар: 

Көмекші мектептегі коррекциялық оқыту принципі. 

Көмекші мектеп бағдарламасы. 

Көмекші мектеп оқушыларының контингенті. 

  

Мақсаты:Студенттердің көмекші мектеп бағдарламасы бойынша балаларды оқыту мен тәрбиелеу 

ерекшеліктері туралы көріністерін қалыптастыру. 

  

1 Көмекші мектептің арнайы міндеті болып жалпы білім беру пәндеріне оқыту процесіснде ақыл-

ойы  кем  балалардың  кемістіктерін  түзету,  кәсіби-еңбектік  дайындығы,  оқушылардың  даму 

барысында  жан-жақты  тәрбиелік  ықпал  жасау  табылады.  Осыдан  шығып  көмекші  мектептің 

негізгі  міндеті-оқушыларды  қазіргі  өндіріс  жағдайында  жалпы  жұмыс  мамандығының  бірінің 

өзіндік еңбек, іс-әрекеттеріне дайындау, яғни әлеуметтік-еңбектік бейімдеу болып табылады. 

Бұл  міндет  оқушыларға  кәсіби-еңбектік  білімдерді,  біліктіліктен  мен  дағдыларды  хабарлау 

жолымен шешіледі. 

2  Көмекші  мектептің  ерекше  түзету  міндеті  арнайы  оқу  жоспарында  және  осы  мектеп 

бағдарламасында жалпы мектептен айтарлықтай ажыратылады. 

Көмекші  мектеп  жоспарына  кіретін  оқу  пәндері  жүзеге  асыру  көзқарасында,  оларда  оқытудың 

түзетушілік принципі: 

-  орыс  тілі  (ұлттық  мектептер  үшін-  ана  тілі)  жалпы  білім  беру  пәндерінің  бірі.  1  ден  3  сынып 

аралығында оқытылады. 

- математика (1-9 сынып) 

- география (6-9 сынып) 

- тарих (7-9 сынып) 

- бейнелеу өнері (1-6 сынып) 

- ән айту және музыка (1-6 сынып) 

- дене тәрбиесі (1-9 сынып) 

- қол еңбегі (1-4 сынып) 

- кәсіби-еңбекке оқыту (5-9 сынып) 

3. Көмекші мектептің негізгі контигентін олигофрен балалар құрайды. Оларға келесі клиникалық 

белгілері бар балалар жатады: 

-  М.С.Певзнер  топтастыруы  бойынша-олигофренияның  4  формасы  (нейродинамикалық 

бұзылыстармен көрінген, танымдық іс-әрекеттің күрделі формасының және тұтас жеке тұлғаның 

дамымауымен көрінген негізгі олигофрения) 

-  жыныс  хромасомаларының  кемістігі  кезіндегі  олигофрения  (Кляйнфельтер  синдромы  кезіндегі 

жыныс  хромосомаларының  полисомасы  кезінде,  Шерешевский-Тернер  синдромы  кезіндегі 

олигофрениялар) 

- гидроцефалиямен күрделенген олигофррения. 

- тума сифилис кезіндегі олигофрения. 

- фенилкетонурия кезіндегі ақыл-ой кемістігі. 

- деменция. 

Терең  ақыл-ойы  кем  балалар-имбецилдер-нақұрыстар-әлеуметтік  қамтамасыздандыратын  арнайы 

балалар  үйлерінде  орналасады.  Терең  ақыл-ойы  кем  балалар  отбасында  болған  кезде,  балалар 

инвалиді сияқты жәрдем ақы (пенсия) алады. 

  

Өзіндік бақылау сұрақтары: 

1 Көмекші мектептегі түзету принципі. 

2 Көмекші мектеп бағдарламасы. 

3 Көмекші мектеп оқушыларының контингенті. 

  

Әдебиеттер: 

1 Власова Т.А., Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии. М.,1973 

2 Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985. 

3 Основы дефектологии. В.А.Лапшин,Б.П.Пузанов. М.,1991. 

4 Основы специальной психологии. Под ред. Л.В.Кузнецовой. М.,2003. 

5 Психология аномальных детей и подростков-патопсихололгия. М.-Ворнеж.,1996. 

6 Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1979. 

  

Дәріс №7 

Тақырыбы:»Ақыл-ойы жетілмеген балалардың таным сферарасының ерекшеліктері» (1 сағат) 

Жоспар: 

  

1 олигофрен-балалардың сезінуі және қабылдауы. 

2 зейін. 

3 ес. 

4 қиял. 

5 ойлау. 

6 сөйлеу тілі. 

  

Мақсаты:Студенттердің  ақыл-ойы  кем  балалардың  таным  сферасының  ерекшеліктері  туралы 

білімдерін қалыптастыру. 

  

1 Баланың қоршаған ортаны тануда маңызды рөлді сезіну мен қабылдау атқарады. Олар қоршаған 

әлеммен танысу үшін нақты базаны жасайды, ойлауды қалыптастыру үшін тәжірибелік іс-әректтің 

қажетті  бағдары  болып  табылады.  Ақыл-ойы  кем  балаларда  қалыпты  дамыған  балаға  қарағанда 

әртүрлі модальдікті, сәйкес обьектімен жағдайларды қабылдау бұзылысының орнына ие. 

Ақыл-ойы  кем  балаларға  көріп  қабылдау  тән,  ол  қоршаған  ортамен  танысу  мүмкіндіктерін 

шектейді, сонымен қатар оқуды меңгеруде кері әсерін тигізеді. 

Оқушылардың  көру  арқылы  қабылдауын  ажырату  жетіспеушілігі  түсі  және  түрлі-түсті  реңдерді 

спектрі  бойынша  жақын,  сол  немесе  басқа  обьектіде  орналасқан,  осы  обьектілерді  жалпы  көру, 

яғни оларға тән бөлшектердің, пропорциялардың және т.б құрылу ерекшеліктерінің сипаттамасын 

бөлудің жоқтығы. 

Ақыл-ойы кем балалар үшін обьектілер мен құбылыстарды өзіндік тану тән. Оқушылар өзгеретін 

жағдайларда өзінің көру арқылы қабылдауын бейімдей алмайды. 

Кеңістікте  бағдарлау  бұзылыстары-  ақыл-ойы  кемістігі  кезінде  анық  көрінетін  кемістік.  Бұл 

кемістіктер  мектепте  оқыту  кезінде  нақты  көрінеді.  Ақыл-ойы  кем  оқушылардың  түйсік 

қабылдауына  қатысты  кейбір  экспериментальды  мәліметтер  бар.  Түйсіктік  іс-әрекеттерінің 

жеткіліксіз мақсатқа бағыттылығы және әлсіздігі, қол қимылдарының әркелкілігі, сәйкес, обьектіні 

тану  кезіндегі  қателердің  үлкен  көлемі  табылды.  Оқушылар  үлкен  көлемдегі  заттарды,тегіс 

заттарға  қарағанда  жетістікті  тануы  орнатылды.  Ақыл-ойы  кем  оқушылар  әдетте  обьектінің 

алғашқы тануымен қанағаттанады, ол 1-2 белгілерге негізделген. 

2  Ақыл-ойы  кем  балалардың  зейінінің  жетіспеушілігі  көптеген  зерттеушілермен  анықталды. 

Оларға  үлкен  алаңдаушылықпен  жүретін,  тұрақсыз  зейіні  тән.  Тұрақты  зейіннің  төмен  деңгейі 

ақыл-ойы  кем  балалардың  ерік-жігер  қасиеттерінің  дамымауымен  байланысты.  Оларға  сонымен 

қатар  әр-түрлі  обьектілерде  зейінін  тұрақтандыру  қабілетсіздігі  сипатты.  Бұл  балалардың 

шыдамсыздық,  тақырыпқа сай емес  сұрақтар қою,жеке репликалардың бұрмалауы сияқты мінез-

құлқынан байқалады. 

Көмекші  мектеп  оқушыларының  жасының  жоғарлауыментұрақты  зейінінің  көлемі,  оның 

төзімділігі және реттеу мүмкіндігінің көлемі бірнеше өседі. 

3  Ақыл-ойы  кем  оқушылар  қысқа  уақыттық  еспен  қолданады.  Олар  қызықты,  назарын 

аударатынды есінде сақтайды. Олар оқу материалын есінде сақтау кезінде қиындықтарды сезінеді. 

Есте  сақтау  кезінде  нақты  көмекті  материалдық  мағыналық  топтары,сонымен  қатар  сөздердің 

суреттермен  сәйкес  болуы  немесе  басқа  көрнекі  материалмен  сәйкестігі  арқылы  көрсетеді. 

Оқушылар қысқа көлемді өлеңдерді, мүсіндерге қарағанда тез есінде сақтайды. Көмекші мектептің 

бастауыш сынып оқушылары материалды мұғалімнің даусы арқылы есінде сақтайды, ал жоғарғы 

сынып оқушылары материалды өзіндік оқу кезінде оңай есінде сақтайды. 

4  Ақыл-ойы  кем  балаларда  мақсаттардың,  мотивтердің  және  іс-әрекет  құралдарының  өзіндік 

сапасы байқалады. Бастауыш сынып оқушылары олардың алдында қойылған мақсаттарға өзінің іс-

әректтерін  бағындыра  алмайды.  (іс-әрекеттің  мақсаттқа  бағыттылығы  зақымданады)  Ақыл-ойы 

кем балалар үшін қандай да бір мазмұнмен толықтанбаған ойын іс-әрекеттері тән. Ақыл-ойы кем 

балалардың  мектепке  деиінгі  жасының  соңында  мектепте  оқуға  педагогикалық  дайындығы 

қалыптаспайды. 

5  Мектепке  дейінгі  ақыл-ойы  кем  балалардың  ойлау  іс-әрекеттері  үлкен  қиындықпен 

қалыптасады.  Оларға  ойлаудың  көрнекі-іс-әрекеттік  формаларын  қолдану  сипатты.  Көрнекі-

бейнелік  ойлауды  қажет  ететін  тапсырмалар  мектепке  дейінгі  оқушылардың  қиындықтар 

тудырады. Мектепке дейінгі балалар үшін ең қиын тапсырмалар ойлаудың сөздік-логикалық ойлау 

негізінде орындалатындар болады.(қиын емес тапсырмалардың мағынасын түсінбейді) 

Ақыл-ойы  кем  балаларда  барлық  ойлау  іс-әрекеттерінің  жетіспеушіліктері  байқалады.  (Олар 

«Бөлшектенген суреттер» тапсырмасын орындай алмайды) 

Арнайы  оқыту  арқылы  оқушылардың  ойлауы  түзетіледі.  Бірақ  ол  толық  жойылмайды  және 

қиындатылған тапсырмалар кезінде қайта табылады. 

6.Сөйлеу тілінің импрессивті жағы, сөз, дыбыстарды қабылдауды ажыратудың жетіспеушілігі тән. 

(75% балаларда дыбыстардың ажыратылу қиындығы байқалады) 

Сөйлеу тілінің экспрессивті жағы үшін сөз қорының кедейлігі, дыбыс айту бұзылыстары, сөйлеу 

тілінің 

лексико-грамматикалық 

құрылымының 

қалыптасуы,аграмматизмнің 

болуы, 

артикуляциялық аппарат кемістіктері. 

  

Өзіндік бақылау сұрақтары: 

1. олигофрен-балалардың сезінуі мен қабылдауы. 

2. зейін 

3. ес 

4. қиял 

5. ойлау 

6. сөйлеу тілі 

  

Әдебиеттер: 

1. Власова Т.А., Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии. М.,1973. 

2. Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985 

3. Основы дефектологии. В.А.Лапшин, Б.П.Пузанов. М.,1991. 

4. Основы специальной психологии. Под ред.Л.В.Кузнецовой. М.,2003. 

5. Психология аномальных детей и подростков-патопсихология. М.-Воронеж.,1996. 

6. Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1979 

  

  

Дәріс №8 

Тақырыбы: « Ақыл ойы кем балалардың жеке-педагогикалық ерекшеліктері. 

(3 сағат) 

Жоспар: 

  

Ақыл-ойы кем баланың жеке тұлғасы (эмоционалды-еріктік сферасы, мінезі, өзін бағалауы. 

Топтағы тұлға аралық қатынасы. 

  

Мақсаты:  Студенттердің  интеллектуалдық  дамымаған  балалардың  негізгі  жеке  тұлғалық 

ерекшеліктері туралы білімдерін қалыптастыру. 

  

1  Мектепке  дейінгі  ақыл-ойы  кем  балалардың  тұлғалық  сферасының  барлық  аспектілері  баяу, 

үлкен ауытқумен қалыптасады. Балаларға эмоционалдық дамуының артта қалуы тән. 

Ерік сферасы оларда бастапқы қалыптасқан кезеңде орналасқан. 

Ақыл-ойы  кем  балалардың  өзін-өзі  бағалауын  экспериментті  зерттеу  жоғарылау  шағының 

тұрақсыздығын  белгілейді,  бірақ  оның  жасына  байланыстылығы  бар.  Мектепке  дейінгі  балалар 

үшін ,темпераменттік ерекшеліктері деңгейінде тән-моторлық белсенділіктің жоғарылығы, жоғары 

алаңдаушылық,  көңіл-күй  бұзылуы.  Оларға  қорқыныш,  көбінесе  ерте  жастағы  балалар  үшін 

сипатты: ертегі кейіпкерлерінің қорқыныштылығы, жануарлар,қараңғылық. 

ПДТ(ЗПР) балалар эмпатияның деңгейі бойынша қалыпты дамыған құрдастарына, ақыл-ойы кем 

балаларға қарағанда жақын. 

Ақыл-ойы  кем  балаларға  қарағанда,  ПДТ  (ЗПР)  балалар  алдын-ала  оқу  іс-әрекетінің  сипаты 

туралы  дұрыс  көріністер  жеткілікті.  Бірақ  бұл  нақты  емес,  қалыпты  дамыған  құрдастарына 

қарағанда, олар көбінесе, мектепке дейінгі өмірге іс-әрекет алгоритмін сақтауын қалайды. 

2.  Көмекші  мектеп  оқушыларының  өзара  тұлғалық  қарым-қатынасын  зерттеуде,  көмекші 

мектептің  бастауыш  сынып  оқушылары  арасындағы  қарым-қатынасының  өзіндік  құрылымына 

қарамай,  сол  заңдылықтар  бойынша  дамиды,  яғни  жалпы  мектеп  оқушылары  арасындағы 

қатынастары сияқты және ойын,еңбек,оқу, интернатта бірігіп өмір сүру процессіндегі әлеуметтік 

қарым-қатынасындағы  қажеттіліктеріне  байланысты.  Әр  оқушыға  ұжымда  жағымды 

эмоционалдық  өзін  сезінуін  және  адекватты  өзін  бағалауын  қалыптастыру  және  жеке  өзара 

қатынас сферасындағы деңгейін қамтамасыз ету қажет. 

Оқушылар арасындағы өзара тұлғалық қарым-қатынасын зерттегенде, көмекші мектеп оқушылары 

мен  жалпы  мектеп  оқушыларының  арасындағы  өзара  қарым-қатынасы  дамитын  және 

жинақталатын,  жалпы  заңдылықтар  анықталды.  Одан  басқа,  көмекші  мектептің  жоғарғы  сынып 

оқушыларының  көбісі  тұлғалық  қатынастар  жүйесінде  өзінің  бағалауының  адекваттылығы  және 

ұжымдағы өзінің орнын дұрыс бағалауын қалыптастыру белгіленеді. 

  

Өзіндік бақылау сұрақтары: 

Ақыл-ойы кем балалар тұлғасының ерекшеліктері. 

Ақыл-ойы кем балалардың өзіндік тұлға аралық қатынасы. 

  

Әдебиеттер: 

Выготский Л.С. Проблемы дефектологии. М.,1995. 

Дети с нарушениями развития. Хрестоматия. М.,1995. 

Пожар Л. Психология аномальных детей. М.,1996. 

Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1986. 

Усанова О.Н. Специальная психология. М.,1990. 

  

Дәріс №9 

Тақырыбы:  «Зияты  дамымаған  балалардың  әлеуметтік  бейімдеу  және  интеграция  жағдайлары» 

(1сағат) 

  

Жоспар: 

  

Көмекші мектеп бітірушілерінің әлеуметтік-еңбекке бейімделуі. 

Оқытудың интеграциясы. 

  

Мақсаты:  Студенттердің  әлеуметтік  бейімдеу  және  ақыл-ойы  кем  балалардың  интеграциясы 

туралы көріністерін қалыпттастыру. 

  

1  Кәсіби  бағдарлану,  еңбекке  оқыту  және  тәрбиелеу,  көмекші  мектеп  бітірушілерін  әлеуметтік-

еңбекке бейімделу мәселелерінің шешімін олигофренопедагогиканың әлеуметтану мен құқықтың 

тығыз  байланысымен  анықталады.  Кәсіби-еңбекке  оқыту  сабақтарында  материалдардың 

технологиялық  ерекшеліктерін  және  қүралдарды  зерттеу  барлық  сезім  мүшелерінің  белсенді 

жұмысы  негізінде  жүреді.  Оқушы  шығатын  материалды  оқыған  кезде  бұлшықет-қимылдық 

сезімдер,  барлық  анализаторлар  іс-әрекет  жағдайына  келтіріледі,  өңдеу  процессінде  олардың 

қасиеттеріне  белсенді  ықпал  етеді.  Мұнда  көмекші  мектеп  бітірушілерінің  кәсіби-еңбектік 

дайындығының мәнін дамытатын және түзетумен бекітіледі. 

2  Қазіргі  уақытта  ауытқуы  бар  және  қалыпты  оқушылардың  біріккен  оқытуын  ұйымдастыруға 

тырысудың көрінуі, интеграция мағынасын береді. 

Интеграция үшін келесі сипаттама тән: 

-  интеграция  динамикалық  өзгеру  сипатымен  ажыратылады,  оған  әрқашан  интеграцияның 

жетіспеушілігі қаупі бар. 

-  интеграцияға  тек  қана  арнайы  жағдайда  реабилитация,  тәрбиелік  және  білім  беру  шаралары 

кезінде жүзеге асады. 

- интеграция өзін реабилитациялық қабілеттері, өзін тәрбиелеу және өзін жүзеге асырудың жоғары 

деңгейін ұсынады. 

- интеграция- ауытқуы бар балалар және жасөспірімдердің материалдық-техникалық жағдайларда 

бейімделуден тәуелді. 

Батыс  елдерінде  өткен  ғасырдың  соңында  ауытқуы  бар  балаларды  оқыту  интеграцияланған 

бағдарламасы алғашқы рет пайда болды. Бірақ бұл бағдарламалар тек қана 60-80 жылдарында кең 

қолдана бастады. 

К.Хортон (1988) жиі қолданылатын 3 бағдарламаны келтірді: 

- Арнайы кабинет. 

Жалпы  мектептегі  арнайы  мұғалім  (дефектолог)  толық  ставкада  жұмыс  істейтін,  арнайы-

педагогикалық кабинет. Ауытқуы бар бала қалыпты сыныптың мүшесі болып табылады және оған 

дефектологтың  арнайы  көмегі  қажет  болған  жағдайда  арнайы  кабинетке  бағытталады. 

Экономикалық  аспектіде  интеграцияланған  бағдарламаның  бұл  түрі  мектепте  минимум  4 

ауытқуышылық бар бала болған жағдайда жүзеге асуы мүмкін. 

-«Саяхатшы мұғалім» бағдарламасы. 

Бағдарламаның  бұл  түрі  үнемі  арнайы  мұғалімнің  көмегін  қажет  ететін  ауытқуы  бар  балаларға 

арналған.  Арнайы  мұғалім  бірнеше  мектептерде  мұғалім-консультант  ретінде  жұмыс  істейді.  Ол 

көп  уақытын  қалыпты  балаларға  арналған  сыныпта,  мұғаліммен  бірге  өткізеді,ол  ауытқуы  бар 

баланың жеке қатынасында консультация өткізеді. 

- Бағдарлама «Мұғалім-кеңесші» 

Бағдарламаның бұл түрі арнайы педагогтың әр қашандағы көмегін қажет етпейді. Арнайы педагог 

өзі  баратын  мектептерде  мұғалім-кеңесшінің  рөлін  атқарады.  Уақытының  көп  бөлігін  ол 

мұғаліммен  бірге,  ауытқушылықтары  бар  балаларға  кеңес  береді,  қалыпты  балалар  оқитын 

сыныпта өткізеді. 

Профессор  П.Миттлердің  (1988)  ауытқушылықтары  бар  балалардың  жалпы  мектепте 

интеграциясы келесі жағдайларды сақтаған кезде сәтті болуы мүмкіндігін айтады: 

- интеграцияланған оқыту қалыпты балалардың ата-аналарының қалауы негізінде жүзеге асады. 

- Оқыту кезінде ауытқуы бар балаға арнайы педагогикалық көмек көрсетілуі қажет. 

-  Ауытқушылықтары  бар  балаларға  қамқорлығы,  қалған  балалардың  қамқорлығына  зиян 

келтірмеуі қажет. 

-  Интеграция,  берілген  мектепте  орналасқан  барлық  құрамдарды  қолдану  негізінде  жүзеге  асуы 

қажет. 

- Ауытқуы бар бала мектеп іс-әрекетінде қалған оқушыларымен бірге қатысуы қажет. 

-  Арнайы  дайындықты  дені  сау  балалардың  мұғалімі  сияқты,  жалпы  мектепте  жұмыс  жасайтын 

арнайы мұғалім де алуы қажет. 

Интеграция міндеттері. 

-  жалпы  мектептің,  ауытқушылықтары  бар  балалардың  қалыпты  балалармен  бірге  оқитын, 

материалдық және техникалық құралдануы. 

-  Ерте  жастан  бастап  ауытқушылықтары  бар  балалардың  іздеу  шүйесін  өңдеу  және  олардың  ата-

аналарына отбасында педагогикалық және педагогикалық көмек көрсету 

-  Ауытқушылықтары  бар  балалардың  оқыту  процессінде  үздіксіз  «көмек  көрсететін  көмекші 

мұғалімдер» категориясын енгізу. 

- Интеграция жағдайында оқытудың жағымды қатынасын қалыптастыру үшін ауытқушылықтары 

бар балалардың және олардың ата-аналары үшін тәрбиелік жұмысты бағыттау. 

  

Өзіндік бақылау сұрақтары: 

Көмекші мектеп бітірушілерін әлеуметтік-еңбекке бейімдеу. 

Интеграцияланған оқытудың жүйесі. 

  

Әдебиеттер: 

Выготский Л.С. Проблемы дефектологии. М.,1995. 

Дети с нарушениями развития. Хрестоматия. М.,1995. 

Пожар Л. Психология аномальных детей. М.,1996. 

Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1986. 

Усанова О.Н.Специальная психология. М.,1990.  

2.3 Практикалық (семинар)сабақтар жоспары (15 сағат): 

  

1 Тақырып «Кіріспе» (1 сағат) 

1.Сұрақтар: 

- олигофренопедагогика, психология ғылымдарының бағыты ретінде; 

- отандық және шетелдік ғылымдағы ақыл-ойы кемдігінің проблемалық жағдайлары. 

2.Практикалық бөлім: 

- сөзжұмбақтарды ұжымдық шешу 

3.Өзіндік жұмыс: 

- курс бойынша арнайы әдебиеттерден картотека жасау; 

-жалпы және арнайы әдістерді қолданғандағы ерекшелігін және айырмашылығын анықтау 

4.Өз өзін тексеруге арналған сұрақтар: 

- олигофренопедагогиканың пәні мен міндеттері; 

- педагогикалық зерттеу әдістері; 

- тарихи экскурс. 

5. Әдебиеттер: 

-Власова Т.А.,Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии.М.,1973. 

-Основы дефектологии. В.А.Лапшин, Б.П.Пузанов.М.,1991. 

-Основы специальной психологии. Под.ред. Л.В. Кузнецовой.М.,2003. 

-Психология аномальных детей и подростков- патопсихология. М.-Воронеж.,1996. 

-Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1979. 

  

2 Тақырып «Кемістік және компенсация» (1 сағат) 

  

1.Сұрақтар: 

- компенсация түсінігін қарастырғандағы тарихи аспект; 

- дефект құрылымының педагогикалық мәселесі 

2.Практикалық бөлім: 

-  дамуында  бұзылысы  бар  балалардың  біріншілік  кемістігіне  және  екіншілік  ауытқуына  мысал 

келтіру 

3.Өзіндік жұмыс: 

- Л.С.Выготскийдің белгілі жұмыстарының тізімін құру 

4.Өз өзін тексеруге арналған сұрақтар: 

- «дефект» және «компенсация» түсінігі; 

- Л.С.Выготскийдің дефект және компенсация туралы жазғаны; 

- ішкіжүйелік жүйеаралық компенсация. 

5.Әдебиеттер: 

-Дефектологический словарь.М.,1970. 

-Основы дефектологии. В.А.Лапшин, Б.П.Пузанов.М.,1991. 

-Основы специальной психологии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 

-Психология аномальных детей и подростков-патопсихология. М.-Воронеж.,1996. 

  

3 Тақырып «Ақыл-ой кемідіктің клиникалық сипаттамасы» (1 сағат) 

1.Сұрақтар: 

- ақыл-ой кемдігінің критериялары; 

- ақыл-ой кемдігінің негізгі формасының клиникалық сипаттамасы 

2.Практикалық бөлім: 

- тақырып бойынша тесттерды дайыныдау 

3.Өзіндік жұмыс: 

- ақыл-ойы кемдігінің барлық клиникалық сипаттамасы бойынша салыстырмалы кесте құру 

4.Өз өзін тексеруге арналған сұрақтар: 

- ақыл-ой кемістігінің клиникалық формалары; 

- олигофренияның этиологиясы; 

-олигофрения кезінде ақыл-ой дамымауының деңгейі. 

5.Әдебиеттер: 

-Власова.Т.А.,Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии.М.,1973. 

-Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985. 

-Основы дефектологии. В.А.Лапшин,Б.П.Пузанов.М.,1991. 

-Основы специальной психолгии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 

-Психология аномальных детей и подростков-патопсихология.М.-Воронеж.,1996. 

-Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника.М.,1979. 

  

4 Тақырып «Ақыл-ойы кемістіктің ажырату диагностикасы» (1 сағат) 

  

1.Сұрақтар: 

- әлеуметтік қамтамасыздандыру жүйесінің мемекелері; 

- ақыл-ой кемдігінің ауыр түрі; 

- психикалық дамуының ауытқуы 

2.Практикалық бөлім: 

- глоссарий құрау 

3.Өзіндік жұмыс: 

- ақыл-ойы кемдігі бар балаларды түзету жолын анықтау 

4.Өз өзін тексеруге арналған сұрақтар: 

- көмекші мектепке қабылдаудың медициналық кері көрсеткіштері; 

- ақыл-ой кемдігінің ауыр түрлері; 

- психикалық дамудың аномалиясы. 

5.Әдебиеттер: 

-Власова.Т.А., Певзнер М.С.О детях с отклонениями в развитии.М.,1973. 

-Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985 

-Основы дефектологии В.А.Лапшин, Б.П.Пузанов,М.,1991. 

-Основы специальной психологии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 

-Психолгия аномальных детей и подростков-патопсихология. М.-Ворнеж.,1996. 

-Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1979. 

5 Тақырып « ПМПК-да балаларды тексеру» (2 сағат) 

  

1.Сұрақтар: 

- ПМПК-да баланы тексерудің бірізділігі; 

- мамандардың қортындысы 

2.Практикалық бөлім: 

- ақыл-ой кем баларадың педагогикалық- педагогика тексеру дайындау 

3.Өзіндік жұмыс: 

- баланы педагогикалық-педагогикалық тексеру үшін әдістемелер дайындау 

4.Өз өзін тексеруге арналған сұрақтар: 

- медициналық тексеру; 

-педагогикалық тексеру; 

-педагогикалық тексеру; 

-логопедиялық тексеру. 

5.Әдебиеттер: 

- Власова Т.А.Отбор детей во вспомогательную школу. М.,1983. 

- Пожар Л. Психология аномальных детей и подростков. М.,1996. 

- Усанова О.Н. Дети с проблемами психического развития. М.,1995. 

  

6 Тақырып «Көмекші мектеп және оның міндеттері» (2 сағат) 

1.Сұрақтар: 

- көмекші мектептің арнайы міндеттері; 

- көмекші мектептегі оқу пәнінің негізгі сипаттамасы 

2.Практикалық бөлім: 

- көмекші мектепте сабақтың жобасың құрастыру 

3.Өзіндік жұмыс: 

-  көмекші  мектептің  сыныбындағы  негізгі  пән  бойынша  оқу  бағдарламасының  сыныптың 

мазмұнын ойластыру 

4.Өз өзін тексеруге арналған сұрақтар: 

- көмекші мектепте түзете оқытудың принциптері; 

- көмекші мектеп бағдарламалары; 

- көмекші мектеп оқушыларының контингенті. 

5.Әдебиеттер: 

-Власова Т.А., Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии. М.,1973 

-Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985. 

- Основы дефектологии. В.А.Лапшин,Б.П.Пузанов. М.,1991. 

- Основы специальной психологии. Под ред. Л.В.Кузнецовой. М.,2003. 

- Психология аномальных детей и подростков-патопсихололгия. М.-Ворнеж.,1996. 

- Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1979.