Тақырып Майқы би, Сыпыра жырау туралы тарихи деректер мен аңыздар
жүктеу/скачать 20,87 Kb.
|
1 2
| Майқы би
Майқы би туралы ауыз әдебиетінде, жылнамаларында көп айтылады, бірақ олардың қайсысы ақиқат, қайсысы ақиқатқа сәйкес келмейді? Біздің заманымызға дейін Майқы би туралы түрлі әңгімелер мен аңыздар жеткен. Бірақ олардың көпшілігі тарихқа дейінгі дереккөздердің аңыздарына сүйенді. Шын мәнінде, Майқы би деген кім? Бізге жеткен Майқы би туралы аңыздар мен әңгімелер Қазыбек бектің "Түп-тамырдан өзің Шеин" кітабындағы деректерге ұқсас. Қазыбек бектің кітабында үш Майқы би туралы құнды деректер бар. Бұл кітапта Майқаның тарихтағы билері туралы толық жазылған, өкінішке орай, біздің еліміздің жазушылары Ұлы бабаларымыздың Майқаның билері туралы кітапта баяндалған шынайы ақпаратқа мән бермейді. Біздің қазақ тарихындағы нағыз Майқы – Мань бала Майқы би біздің жас санауымызға дейінгі 89 жыл бұрын дүниеге келген және Иса пайғамбардың туған жылы 89 жасында, яғни християн жылының басында (біздің қазіргі жас санауымызда) қайтыс болған. Бізге өшпес мұра қалдырған осы ұлы атаның атынан "Түгел сөздің – дін бір, түп атасы – Майқы би" деген сөздер жетіп, олар туралы қазақтың қайырымды адамдары айтып жатты. Майқы би әділ би және ақын, көреген, өзінің ақылымен бүкіл қазақ билеген, Қара қылды Жаратқан қасиетті адам болған. Майқы би-тарихи тұлға. Қазыбек бектің кітабынан шыққан Майқы бидің өлеңдері, нақыл сөздері – тура жол, Рухани азық, елді билеген адамдарға, елге қамқор болған адамдарға апаратын жол-бұл мызғымас бағдар. Содан кейін біздің аталарымыз бұрынғы Майқы би сияқты болған, елге қамқор болған-адал, таза, тапқыр және білімді шешен, қиын жерде жол тапқан кезде, халық оларды бұрынғы Ұлы Майқы биге ұқсас деп атаған. Кейінірек олардың өз есімдері ұмытылып, халық арасында оларды-Майқы би деп атаған. Екінші Майқы-Бабыралының ақ баласы (Майып). Оның өмір сүру уақыты-500 жыл. Оның бір аяғы отпен өртенді. Ол кезде ол елді Қытай басқыншылығына қарсы ұйымдастырып, Жетісуды азат етті. Бұрын, Майқы би сияқты, елге қамқор болған, ел үшін күрескен адам болған, сондықтан адамдар оны кедей және майлы деп айтуға ұялатын. Майыптан (Бабыралы) Қарашабиден (Қарашаби), Қарашабиден-Бәйдібек туған. Бабыралы өмір сүрген заман дулат тайпасынан шыққан Естем-қағанның ұрпақтары ел билігінде әлсірей бастаған кезеңге сәйкес келеді. Біздің есептеуімізше, 600-ші жылдары Майқы атанған Бабыралы елді құрды және Жетісуды Қытай басқыншылығынан босатты. Бұл Бәйдібек бабаның дүниеге келген кезі еді. Бірақ, соған қарамастан, елді азық-түлікпен басқарған Абыл, Азамат-Бабыралы көзге көрінбейтін және көңілсіз адам болған. Осыдан кейін, жол-көлік оқиғасы салдарынан мас күйінде болған бір бала көз жұмды. Бұл қырғыннан тек екі ұлы аман қалды. Оларда тек Қараш (қараша) және ағасы боран қалды. Бабыралы Ұлы Буранның батыр адам болғаны туралы әңгіме барысында аңыздар тараған. Бірақ бұл әңгімелер біздің уақытқа жеткен жоқ. Кеше Кеңес дәуірінде сөйлемеген біздің замандастарымыз естіп, ұмытып кеткен шығар. Тарихтағы үшінші ұран-тұранбайдың ұлы. Шыңғыс Ханның Замандасы. Бұл кезінде Шыңғысханның бас уәзірі болған Тұранбайдың ұлы Ұлы Бәйдібек бабтың он жетінші ұрпағы. Бұл атасы сол күндері өз еліне қамқор болған ер және өте көпшіл адам болған және біреуге берік рух, ойын, менталитет бере алатын шешен немесе бір қиын жерден шыға алатын тапқыр адам болған. Шыңғыс хан туралы тікелей сөйлесе алатын адам болғаннан кейін, ол оны ұлы ханның басты вазирі етіп сайлады. Александр Бектің Майқы би туралы осы үшінші кітабында Қазыбек би, 94-беттегі Ұран: "ал Ұран-лайықты есім, Ұлы Отан соғысында кесу үшін өзінің "бақтиярлап", даукеске келіп түскен "алдиярлап", Тіл, адам, билік аралас. Оң аяғы отқа жағылды, ал тізесі тартылды және ол жазылмады. Басында ол билікке араласа бастағанда, әзілдеп, Майқы (Жолдасындағы екінші Майк – майып – Бабыралы) деп атап өтті, өйткені оның әңгімесі түсінікті болды, ол Майқы болды және оның әкесі берген жақсы ұраны ұмытылды. Ол кезде Шыңғыс уәзірлерінің бірі болған. Шыңғыс Ханс демеушілік еткен Майқаның (ұранның) өткір сөзі ханға өте ұнады. Ол өзінің назарын, тілін, менталитетін білдіре алатын өте талантты адам болды. Шыңғыс әрдайым қолдап, егер бар болса, пікірін, қорытындысын күтті " (94-бет). Ұлы Абай да" Шыңғыс Хан тауында ханды көтеріп, оны ақ киізбен ораған кезде Майқы би де болған " (тарихтағы үшінші Майқы би) деп айтқан. Қазыбек бек өзінің "үйсін Уран-Майқы би, Бөрібек шешен, басқа да қазақ билері Калдар, Орқаш, Түмен, Темірқұт, тулақ оны қолдаған" атты кітабында сол Абайдың айтқан кейбір билері туралы айтып берді. Ұраны-Бәйдібек байдың Жиырма үшінші ұрпағы. Ал Бөрібек-Бәйдібекпен Бірге туған Жәнібектің ұрпағы. Бүгінде олардың саны отыздан қырыққа дейін жетеді. Темірді алғаш рет Дегелең ауданында Хан де Наймантау (кейінірек Шыңғыс болды), Арғын, Найман, Жалайыр көтерді" (96-бет). Зерттеу еңбектерінде аңыз бен жылнаманың әртүрлі нұсқаларында шынайы тарихта айтылған Майқы би түркі-моңғол халықтары үшін ортақ тұлға болып табылатыны дәлелденген. Ол-шығу тегі бөлек, тамыры бір жаққа жайылған, қазақ халқын Шыңғысханмен байланыстыратын адам болған екен. Майқы би жастайынан ақсақ болған екен, содан да болар оны Майқы деп атап кеткені. Майқы би туралы аңыздарға үңілсек, ноғайлықтар көшіп, Орманбет би дүние салған соң , Майқы би қазақтарды үш жүзге бөлген екен. Майқы би жүздер арасында болып жататын қызу айтыс-тартыстар мен дау-дамайларға да қатысып жүрген. Ол әрқашан халықтың шешендік сөздері мен мақал-мәтелдеріне сүйене сөйлеген. Ол халық бірлігін бәрінен де жоғары қойған. «Бірліксіз — тірлік жоқ» деген аталы сөз де Майқы бидің аузынан шыққан. Майқы бидің пікірінше, мемлекеттік бірлестіктер халықтың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпы бойынша басқарылуы тиіс. Ұмыт болған дәстүрлердің де өзіндік мән-мағынасы бар. Оны қазақтар ғана емес, татарлар, башқұрттар, қарақалпақтар, өзбектер де өз биіміз деп есептеген. «Түгел сөздің түбі бір, түп атасы — Майқы би» деген нақыл бар. Майқы би ұзақ ғұмыр сүріп, 120 жасында қайтыс болған. жүктеу/скачать 20,87 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2