Тақырып. Мәдениет семиотикасы сағат (2апта)
Мәдениет жәдігерлер артефактілер әлемі ретінде
жүктеу/скачать 33,95 Kb.
|
Лекция 3
- Бұл бет үшін навигация:
- Мәдениет мәндер әлемі ретінде
| Мәдениет жәдігерлер артефактілер әлемі ретінде
Мәдениетті құру арқылы адамдар табиғаттан бөлініп, жаңа, «табиғаттан тыс» тіршілік ету ортасын салады. Балалық шақтан кәрілікке дейін бізді осы «табиғаттан тыс» мәдени орта қоршап тұрады: жаялықтар мен емізік, ойыншықтар мен кітаптар, киімдер мен жиһаздар, әйнек пен бетон, музыка дыбыстары мен электр жарығы - мұның бәрі адам еңбегінің өнімдері. Адам әсерінің ізі тіпті ішіп-жегенімізде де, тыныс алатын ауада да бар. Адамзат екі дүниенің – одан тәуелсіз өмір сүретін табиғат әлемінің және ол жасаған материалдық мәдениет әлемінің табалдырығында өмір сүреді, ал адамзат қоғамының тарихи даму барысында біріншісі көмескіленіп барады (дегенмен мәдениеттің материалдық ортасын жабық салаға айналдырып, оны табиғаттан толығымен оқшаулау мүмкін емес). Адам әрекетінің өнімдері мен нәтижелері, адам жасанды түрде жасаған заттар мен құбылыстар артефакт деп аталады (латын тілінен arte – жасанды және factus – жасалған). Артефактілер – мәдениет құбылыстары – бұл адамдар жасаған заттар, олардан туған ойлар, олар тапқан және қолданатын іс-әрекет құралдары мен әдістері. Мәдениет адамның сыртындағы нәрселерді ғана емес, сонымен бірге оның өзіне, тәніне және жан дүниесіне, өзінің тәндік және рухани келбетіне жасайтын өзгерістерін де қамтиды. Сонымен, мәдениет – артефактілер әлемі – адам әрекетінің және оның өнімдерінің әлемі. Бұл оның бірінші басты ерекшелігі. Материалдық мәдениетке – заттарға, үйлер мен құрылыстарға, технологияға, жалпы алғанда адам өз қолымен айнала жасайтын «екінші табиғатты» құрайтын барлық нәрсеге қатысты әсіресе маңызды. Бірақ мәдениеттің мәнін түсіну үшін осы сипаттаманың өзі жеткіліксіз. Мәдениет мәндер әлемі ретінде Адам – табиғат туындысы, оның барлық заңдары оның әрекетінде де, кез келген табиғи процестерде де өз күшін сақтайды. Ешкім оларды жоя алмайды немесе бұза алмайды. Адам жасаған барлық нәрсе табиғаттың объективті заңдарына қайшы емес, соларға сәйкес туындайды. Сонда мәдениет объектілері мен табиғат заттарының айырмашылығы неде? Шамасы, адам өз туындыларына белгілі бір «адамгершілікті» енгізгенде ғана, адам қызметінің өнімдері мәдениет объектілеріне айналады. Адамнан тәуелсіз өз болмысында қарастырылатын табиғат құбылыстары кейбір объективті түрде тән белгілерге ие. Бұл сипаттамалар олардың объективтік сенімділігін құрайды, одан басқа олардың басқа анықтығы жоқ. Мәдениет нысандары – жәдігерлерге қатысты жағдай басқаша. Табиғат құбылыстарынан айырмашылығы оларда екі жақты сенімділік бар. Бір жағынан, олар да табиғат құбылыстары сияқты объективті Детерминацияға ие, яғни олар адамнан бөлек өз бетінше өмір сүретін және объективті түрде тән қасиеттермен сипатталатын шындық ретінде қарастырылуы мүмкін. Бірақ, екінші жағынан, артефактілер де басқа, субъективті сенімділікке ие: олар «мағына», «мән» деп аталатын нәрсені қамтиды. Бұл субъективтік сенімділік оларда адам өзінің идеяларын, мақсаттарын, тілектерін және т.б. «пәніне айналдыру» себебінен пайда болады. Олар (идеялар, мақсаттар, тілектер және т.б.) адамды өз қызметінің өніміне әкелетін «адамгершілік» болып табылады. Мәдениет – адамның өз туындылары мен іс-әрекеттеріне енгізетін мән-мағыналар әлемі. Бұл мәдениеттің екінші маңызды қасиеті. Басқаша айтқанда, адамдар іс жүзінде ғана емес, сонымен бірге олардың іс-әрекетінің нысандарын рухани "өңдейді", оларға объективті, адамға, оның санасына қатысы жоқ және мүмкін емес нәрселерді салады. Адам қызметінің саласына ене отырып, бұл заттар жаңа, "табиғаттан тыс" сапаға ие болады: адамның мағынасын түсіну, адам рухының ізін қалдыру, адамға өзінің көрінісі ретінде қызмет ету қабілеті. Осылайша, олар адамның рухани белсенділігінің арқасында мәдениет объектілері ретінде әрекет етеді. Ең айқын түрде, адамның өз туындыларын мағынамен қамтамасыз ету қабілеті сөйлеу барысында көрінеді: адамдар сөйлеу дыбыстарына физикалық тұрғыдан - ауаның ауытқуы сияқты - өздері ие емес мағыналарды жатқызады. Бірақ мағынасы тек сөздер мен мәлімдемелер ғана емес - адам жасаған және оның өмір сүру ортасының мәдени ортасын құрайтын барлық нәрсе оларға енеді: өнер туындылары мен этикет ережелері, діни рәсімдер мен ғылыми зерттеулер, оқу және спорт және т. б. Адамдар айналысатын кез-келген заттың мағынасы, кем дегенде, оның мақсаты, рөлі, функцияларынан көрінеді: мысалы, станоктың мәні - бұл өндіріс үшін қажет; көлік - қозғалу құралы ретінде қажет; тұрмыстық заттар, жиһаз және ыдыс-аяқты пайдалану - олардың көмегімен тұрмыстық қажеттіліктер мен әдеттерді қанағаттандыру мүмкіндігі ретінде қажет. Сонымен қатар, бұл заттар басқа мағынаға ие болуы мүмкін. Айталық, сәнді "Мерседес" иесі үшін автомобильдің басты мәні осы брендтің беделі болуы мүмкін. Дегенмен, Назар аударыңыз: өз бетінше алынған заттардың адамға қатыстылығынан тыс, мағынасы жоқ. Мысалы, Мысыр пирамидасын қалағаныңызша зерттей аласыз, оның құрылымын анықтап, көлемін өлшей аласыз, физикалық және химиялық талдаулар жасай аласыз және т.т., бірақ сіз одан ешқандай мағына таба алмайсыз Сіз оны жай ғана физикалық дене ретінде қарастырасыз. Оның мағынасы өз алдына емес, ол өнім болып табылатын мәдениетте бар және оны түсіну үшін пирамиданы ғана емес, осы мәдениетті де зерттеу керек. Орыс фантаст-жазушылары ағайынды Аркадий мен Борис Стругацкийдің «Жол бойындағы пикник» атты фантастикалық әңгімесінде адамдар Жерге келген келімсектер кейбір заттарды тастап кеткен аймаққа тап болады. Бұл нысандар жұмбақ, олардың құрылымы мен қасиеттері адамдарға түсініксіз, бірақ бәрінен де олардың мағынасы (мақсаттары, қызметтері) түсініксіз. Ал құрылғы мен қасиеттерді зерттеу мұны түсінуге көмектеспейді: мұндай сұрақтардың жауабын тек шетелдіктердің мәдениетін түсіну арқылы алуға болады. Заттардың мәні заттардың өзінде емес, оларды дүниеге әкелген мәдениетте және осы мәдениетті меңгерген мамандарда. Оны адамдар (немесе Стругацкийлердегідей, планетадан тыс интеллект өкілдері) жасайды және заттарға береді. Мәдениеттен адамдар тек сөздер мен заттарға ғана емес, сонымен қатар олардың мінез-құлқына да - жеке әрекеттерге де, тұтастай алғанда бүкіл өмірге де мән беру мүмкіндігін алады. Сондықтан, мәселен, өткеннің мәдениетін білмей, ата-бабаларымызды түсіну қиын. Олай болса, мәдениет – бұл адам әрекетінің өнімдерінің, жәдігерлерінің жиынтығы ғана емес. Мәдениет – адамның өз туындылары мен іс-әрекеттеріне енгізетін мән-мағыналар әлемі. Бұл мәдениеттің екінші маңызды қасиеті. Адам тек заттардың материалдық әлемінде ғана өмір сүрмейді - оның өмірі мағыналардың рухани әлемінде де өтеді. Тарихи даму барысында адамзат бұл дүниені үнемі кеңейтіп, байытып отырады. Мағыналар әлемі – адам ойының туындылары әлемі – ұлы және орасан зор, ол кеңейіп жатқан ғарыштық Әлеммен бірге өмір сүретін «екінші Әлемнің» бір түрі. Бірақ соңғысынан айырмашылығы, ол адамзаттың күш-жігерінің арқасында пайда болады және кеңейеді. Адам осы ғаламның жаратушысы. Бұл адам санасының саласы. Оны жасап, дамыта отырып, өзін де жасайды, дамытады. жүктеу/скачать 33,95 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|