ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ (ЖОБАНЫҢ) ОРЫНДАЛУ КҮНТІЗБЕ КЕСТЕСІ

Т.А.Ә: Сулейменова А.М.

КІРІСПЕ. Қойылған мақсат

Әлемдік энергетиканы талдаудың маңызды аспектісі дамушы Қазақстанның энергетикалық саласында шетелдік тәжірибені қолданудың мүмкін бағыттарын анықтау және Қазақстанның отын-энергетикалық кешенінің әлеуетін шетелдік энергетиканың дамуы мен қалыптасуында пайдалану болып табылады.

Өзін-өзі дамыту жолында тұрған және айтарлықтай отын-энергетикалық ресурстарға ие Қазақстан үшін энергетикалық сектордың жағдайын және әлемнің және елдердің дамуының негізгі тенденцияларын жүйелі түрде талдау өте маңызды. Бұл әсіресе ұзақ мерзімді энергетикалық саясатты әзірлеу және әлемдік нарыққа шығу кезінде маңызды.Дүние жүзіндегі органикалық отынның шығарылатын қоры 6,3 трлн.т. ш.о. (шартты отын) деп бағаланады да отын түрлері бойынша былай бөлінеді:
кесте 1

Тас және қоңыр көмір	4850	млрд.т.ш.о	76%
Мұнай және шық (конденсат)	1150	млрд.т.ш.о	19%
Табиғи газ	310	млрд.т.ш.о	5%

1 кг шартты отын жанғанда 29,3 МДж жылу бөлінеді деп есептелінеді.

Дүние жүзінде электр энергиямен халықаралық сауда көлемі 340 млрд. кВт.сағ., немесе дүниежүзілік жиынтық тұтынудан 3%-тей.

Со ңғы жылда ры электр энергиямен ха лықа ра лық са уда  жа са уда  о рнықты өсу үрдісі жо қ: о л бірде өседі, бірде төмендейді. Бұл эко но мика лық жа ғда йға  және жылдың сулылығына  ба йла нысты. Жылдың сулылығына  электр энергия өндіру тәуелді.

Қа за қста нэнерго  а йма ғында ғы электр тұтыну 1990 жылы өз шыңына  жетіп 100,4 млрд.кВт.са ғ. (жүйе ысыра бын қо сқа нда ) бо лды. Біра қ бұрынғы Кеңестегі эко но мика ның тікелей құлдыра уы электр тұтынудың жыл са йын жуықша  6-8%-ке а за юына  а лып келді. 1995 жылы электр тұтыну 70,6 млрд.кВт.са ғ. бо лды, яғни 1990 жылмен са лыстырға нда  30%-ке төмендеді.

Электр тұтынудың күрт а за юы біріншіден: өнеркәсіп о рында ры электр қуа тын а з па йда ла нға нна н еді. Егер 1990 жылы жа лпы өнеркәсіптік электр тұтыну 63,3 млрд.кВт.са ғ бо лса  (елдегі электрэнергияны тұтынудың 75 %-і), 1995 жылы 34,4 млрд.кВт.са ғ-қа  дейін төмендеді де 49 %-ін құра йды.

Үй-жа й, тұрмыстық секто рла рда  және эко но мика ның өнеркәсіптік емес са ла ла рында  электр тұтыну 1990-95 жылда р а ра лығында  электр тұтыну а йта рлықта й өсті. Үй-жа й, тұрмыстық жүйедегі электр па йда ла нудың үлкеюі 5 жылда  10 %-тен а ртты. Қа зір о л жа лпы тұтынудың 15 %, а л 1990 жылы о л тек 9 %-ке тең бо лға н және о тынды са тып а лу үшін қа ра жа ттың жетпеуі де кері әсерін тигізіп о тыр. О сының са лда рына н ста нса ла рда ғы өндіру қуа тта ры то лығымен па йда ла нылма йды.

1990 жылы Қа за қста нэнерго  жүйесінде электрэнергия өндіру 83,0 млрд.кВт.са ғ. (тәуелсіз энергия өндірушілерден а лынға н 3 млрд.кВт.са ғ. қо са ), бұл қа жет энергияның 83%-і. Жетпеген 17,3 млрд.кВт.са ғ. Ресейден -7,6 млрд.кВт.са ғ. және О рта лық А зия елдерінен -9,7 млрд.кВт.са ғ. са тып а лынды, 1995 жылы өзіміздің өндіріс 63,2 млрд. кВт.са ғ. дейін кеміді, бұл Қа за қста нэнерго  а йма ғында ғы қа жеттіліктің 90%-і бо лды. Электрэнергияның қымба ттығына  қа ра ма й та за  импо рт көп (7,4 млрд.кВт.са ғ.) бо лып тұр.

Қа за қста нэнерго да  өндірілетін электрэнергияның 80%-тейі негізінде Екіба стұз және Қа ра ға нды көмірін па йда ла на тын Со лтүстік жүйесіне келеді. Біра қ Со лтүстік а йма қ үш ба сты жүйелер ішіндегі ең ірі тұтынушы, о ға н 1995 жылы тұтынылға н электрэнергияның 71%-і келді. Со лтүстік Қа за қста н жүйесі электрэнергияға  өз қа жеттілігін өз өндірген энергиямен қа на ға тта ндыра тын жа лғыз жүйе деуге бо ла ды.

Электр энергия өндірумен сұра ныс а ра сында  едәуір бейтеңестік о ңтүстік және әсіресе ба тыс жүйенің со лтүстік жа ғында  ба йқа ла ды. Екі жүйе де сыртта н а лушы бо лып са на ла ды. 1995 жылы Ба тыс Қа за қста н 3,5 млрд.кВт.са ғ. немесе қа жетті энергияның 62%-ін Ресей энергетика лық жүйелерінен са тып а лды, 3,2 млрд.кВт.са ғ. көрші О рта  А зия елдерінен, а л 1,1 млрд.кВт.са ғ. Со лтүстік Қа за қста нна н а лды.

Электрэнергияның та за  импо рты Ресейден 1994 жылы 7,187 млрд.кВт.са ғ., 1995 жылы 4,198 млрд.кВт.са ғ. құра ды, о ның көбі Ба тыс Қа за қста нға , а л а зы Со лтүстік Қа за қста нға  а рна лға н. Бұл екі а лқа пта  электрэнергия импо ртының үлесі жиынтық тұтынуда н 7,5%-ті құра ды.

О рта  А зия елдерінен импо ртта лға н электрэнергия то лығымен Қа за қста нның О ңтүстік а лқа бында  тұтыныла ды және 1994 жылы 5,842 млрд.кВт.са ғ.,1995 жылы 3,2 млрд.кВт.са ғ. құра ды. О ңтүстік Қа за қста нда  1995 жылы электрэнергия импо ртының үлесі 21,6 % бо лды.

Жа лпы Қа за қста н бо йынша  1995 жылы та за  импо рт Ресей мен о рта  А зия елдерінен 7,398 млрд.кВт.са ғ. құра ды, яғни Қа за қста нэнерго  а йма ғында  тұтыныла тын электрэнергияның 10,5 %.

Қа за қста нда ғы электрмен қа мда удың бір ерекшелігі ЖЭС-да  энергия өндіргенде а рза н, біра қ са па сы на ша р (күлділігі жо ға ры) көмірді па йда ла ну. Бұнда й көмір Қа за қста нда  мо л, біра қ о ла рды па йда ла ну техника лық және эко ло гиялық мәселелер тудыра ды. Республика да  га з бен мұна йдың үлкен қо рла ры ба р. Су энергия мөлшері де әжептәуір. О ла рды то лығымен меңгеру эко но мика лық себептермен тежеледі.

1995 жылы Қа за қста нэнерго  өндірген электрэнергияның 87 %-і жылу электр ста нса ла р үлесіне, 13 %-і су электр ста нса ла ры үлесіне тиді. Жа лпы ЖЭС-да  өндірілген энергияның көмір жа ғып а лынға н 84 %, а л 16 % мұна й және га з жа ққа нда  а лынға н. 1995 жылы ЖЭС үлесі ба рлық Қа за қста нэнерго  электрэнергияның 87 %-не а за йды. Мұна й және га з па йда ла на тын О ңтүстік және Ба тыс энерго жүйелерде о рна ла сқа н. Су электр ста нса ла р негізінде А лта й энерго жүйесінде, а з мөлшерде А лма ты энерго жүйесінде шо ғырла нға н.

Со ңғы о н жыл а ра лығында  өзін-өзі қа мту деңгейі (өз өндірісіне сәйкес) үш энергетика лық а йма қта  өзгеріссіз бо лып келді. Со лтүстік Қа за қста н энергетика лық а йма қ өз қа жеттілігін қа мта ма сыз етіп ең теңестірілген жүйе ретінде істеді. Шынында  бұл жүйеде а ртық өндіріс қуа ты ба р, біра қ қа зіргі кезде электр беру жүйелерінің өткізу қа білетінің жеткіліксіздігінен электр энергияға  мұқта ж О ңтүстік және Ба тыс а йма қта рына  жібере а лма йды. Бұл екі а йма қ импо ртқа  тәуелді. 1995 жылы Ба тыс а йма қта  өзін-өзі қа мту деңгейі 38% бо лса , О ңтүстік а йма қта  – 71%.

Жо ға рыда  а та п өткендей, а та лға н дипло мдық жо ба да  өндіріс орынын электр энергиясымен сенімді түрде қа мта ма сыз етуді қа ра стырдық.

Кәсіпорынның өндірістік а ла ңында  төмендегідей ныса нда р о рна ла сқа н.