Тавасарова А. А

THE ADJECTIVE

Сөз топтарының бірі - СЫН ЕСІМ (THE ADJECTIVE). Заттың түрін, түсін, сапасын, сипатын, көлемін білдіретін сөздер сын есім деп аталады. Сын есім WHAT? WHAT KIND OF? WHAT COLOUR? (ҚАНДАЙ?) деген сұраққа жауап береді. Мысалы RED (ҚЫЗЫЛ), GOOD (ЖАҚСЫ), INTERESTING (ҚЫЗЫҚТЫ).

1. 
   Сын есім тұлғасына қарай SIMPLE (НЕГІЗГІ) жəне DERIVATIVE (ТУЫНДЫ), құрамына қарай SIMPLE (ДАРА) жəне COMPOUND (КҮРДЕЛІ) болып бөлінеді. Негізгі, дара сын есімдер: big (үлкен), short (қысқа), black (қара), hot (ыстық). Туынды сын есімдер жұрнақтар арқылы немесе префикс арқылы жасалады: natural (табиғи), incorrect (дұрыс емес), unnatural (табиғи емес). Күрделі сын есімдер екі сөзден тұрады: dark-blue (қара көк), kind-hearted (ақкөңіл).
   
2. 
   Сын есім семантикалық мағыналарына қарай qualitative adjectives (сапалық сын есім) жəне relative adjectives (қатыстық сын есім) болып екіге бөлінеді. Сапалық сын есімдерге: red (қызыл), beautiful (əдемі), strong (күшті); қатыстық сын есімдерге: historical (тарихи), golden (алтын түсті).
   
3. 
   Ағылшын тілінде сын есім текке (родқа), тұрге (жекеше, көпше), септікке байланысты өзгермейді. Сын есім анықтауыш ретінде зат есімнің алдында келеді. Артикль сын есімнің алдына қойылады. a young man (жас ер адам), a young woman (жас эйел), young people (жас адамдар), with a young man (жас адаммен).
   
4. 
   Ағылшын тілінде this/that, these/those сілтеу есімдіктері кейде сілтеу сын есімдердің (demonstrative adjectives) қызметін атқарады. Examples of use as adjectives: this boy, this girl, these boys, these girls, that actor, that actress, those actors, those actresses.
   
5. 
   Сын есімнің өзіне тəн шырай категориясы бар. Олар: POSITIVE COMPARISON (ЖАЙ ШЫРАЙ), COMPARATIVE COMPARISON (САЛЫСТЫРМАЛЫ ШЫРАЙ), SUPERLATIVE COMPARISON (КҮШЕЙТПЕЛІ ШЫРАЙ). Мысалы: long (ұзын) - longer (ұзынырақ) - the longest (өте ұзын); interesting (қызық), more interesting (қызығырақ), the most interesting (өте қызық); cold (суық), colder (суығырақ), coldest (өте суық)
   
6. 
   Сын есімнің есімдікке ұқсас түрлері болады: POSSESSIVE ADJECTIVES
   

7. Сөйлемде сын есім анықтауыш пен баяндауыштың қызметін атқарады.

FORMS OF COMPOUND ADJECTIVES

КҮРДЕЛІ СЫН ЕСІМНІҢ TYPJIEPI

1 .Қосарлы сын есімдер

Simple (Негізгі)	Simple (Негізгі)	Compound (Күрделі)	Pronunciation Оқылуы	Translation (Аудармасы)
absent	+-minded	absent-minded	[a-	ұмытшақ
chicken	+ -hearted	chicken-	['tfikin'ha:rtid]	қорқақ
cold	+-hearted	cold-hearted	['kould'ha: tid]	тас жүpeк
dark	+-blue	dark-blue	[da:kblu:]	қара көк
dark	+-grey	dark-grey	[da;kgrei]	қарасұр
empty	+-hearted	empty-hearted	['empti’ha:tid]	ақымақ
kind	+-hearted	kind-hearted	['kaind'ha:tidj	ақкөңіл
red	+-hearted	red-hearted	[redhatid]	жирен шаш
snow	+-white	snow-white	[’snou'wait]	ақша қардай
tender	+-hearted	tender-hearted	[tenda'ha:tid]	мейірімді
whole	+-hearted	whole-hearted	[houlha:tid]	шын, адал

СЫН ЕСІМ ТУДЫРАТЫН ЖҰРНАҚТАР

1. Етістіктен сын есім тудыратын жұрнақгар
-able, -ІЫе жүрнағы
to құбылу change		changeable құбылмалы
-ant, -ent жүрнағы
to	differ	different əр түрлі
-ive журнағы
to act to	істеу	Active іскер comparative салыстырмалы
2. Зат есімнен сын есім тудыратын жұрнақгар
-аі жұрнағы
сulture		cultural мəдениетті
-ful жүрнағы
use	пайда	useful пайдалы
-less жұрнағы
hope	үміт	hopeless үмітсіз
-ous жұрнағы
danger	қауіп	dangerous қауіпті
-у жұрнағы

DEGREES OF COMPARISON

СЫН ЕСІМ ШЫРАЙЛАРЫ
Сын есім шырайлары (Degrees of Comparison). Ағылшын тілінде сын есімнің үш шырай категориясы бар. Олар: the Positive Degree (Жай шырай), the Comparative Degree (Салыстырмалы

шарай), the Superlative Degree (Күшейтпелі шырай).

Жай шырай сын есімнің өзге шырайларының жасалуына негіз болады, сондықтан жай шырайға қосымша жалғанбайды: long, good, little, bad, young, etc.

Салыстырмалы шырай бір заттың сыны мен сапасының екінші бір заттың дəл сондай сыны мен сапасынан сəл кем немесе артық екенін білдіреді. Салыстырмалы шырай тудыратын жүрнақ - еr [ə]. Мысалы: long (ұзын) - longer (ұзынырақ); young (жас) - younger (жасырақ). John is younger than Tom - Джон Томға қарағанда жасырақ.

Күшейтпелі шырай заттың бастапқы сындық қасиетін күшейте түседі. Бұл шырай бір буынды немесе кейбір қос буынды негізгі сын есімдерге - est [-ist] жұрнағын жалғау арқылы жасалады. Мұндай күшейтпелі шырайда тұрған сын есімдердің алдында белгілілік артикль «the»

қолданылады, мысалы: longer (ұзынырақ) - the longest (ең ұзын); younger (жасырақ) - the youngest (өте (тым, ең) жас). Ann is the youngest girl in our group. - Анна - біздің топтағы ең жас қыз.

Сын есім шырайларының жасалуы əр түрлі:

1 .Бір буынды сын есімдерге салыстырмалы шырайда - еr жұрнағы, күшейтпелі шырайда - est жұрнағы жалғанады: cold (суық), colder (суығырақ), the coldest (өте суық).

-y,-er,-ow,-ble жұрнағына аяқталған екі буынды жəне басқа да екі буынды сын есімдерге салыстырмалы шырайда -еr жұрнағы, күшейтпелі шырайда -est жұрнағы жалғанады: clever

(ақылды), cleverer (ақылдырақ), the cleverest (өте ақылды); simple (қарапайым), simpler

(қарапайымырақ), the simplest (өте қарапайым).

2. Көп жағдайда қос буынды немесе көп буынды сын есімдердің салыстырмалы шырай түрі more сөзі арқылы, ал күшейтпелі шырай түрі most сөзі арқылы жасалады, мысалы:

beautiful (əдемі)

more beautiful (əдемірек)

the most beautiful (өте əдемі)

Кейбір сын есімдердің салыстырмалы шырайлары басқа түбірден жасалады:

good (жақсы) better (жақсырақ)

the best (өте жақсы).

Салыстырмалы шырайда than (қарағанда, салыстырғанда) жалғаулықты шылау қолданылады. Мысалы: This room is larger than that.

- Мына бөлме ана бөлмеге қарағанда үлкенірек.

Екі затты салыстырғанда as... as шылауы қолданылады, жай шырай сын есімдері as... as жалғаулықты шылаудың арасында айтылады. This book is as interesting as that. - Мына кітап ана кітап сияқты қызықты.


FORMING THE DEGREES OF COMPARISON СЫН ЕСІМ ШЫРАЙЛАРЫНЫҢ БЕРІЛУІ
Бір буынды сын есімдер салыстырмалы шырайда -еr жұрнағы [ə] немесе [ər] болып, күшейтпелі шырайда -est жұрнағы [-ist] болып оқылады.

Positive (Жай шырай)	Comparative (Салыстырмалы шырай)	Superlative (Күшейтпелі шырай)
long ұзын short қысқа sharp откір cold суық deep терең hot ыстық tall ұзын clever ақылды	longer ұзынырақ shorter қысқарақ sharper өткірірек colder суығырақ deeper тереңірек hotter ыстығырақ taller ұзынырақ cleverer ақылдырақ	(the) longest ең ұзын (the) shortest өте қысқа (the) sharpest тым өткір (the) coldest өте суық (the) deepest өте терең (the) hottest өте ыстық (the) tallest тым ұзын (the) cleverest өте ақылды

-y,-er,-ow,-ble жұрнағына аяқталған екі буынды сын есімдер салыстырмалы шырайда -еr жүрнағы [ə] немесе [ər] болып, күшейтпелі шырайда-est жұрнағы [-ist] болып оқылады.

Positive (Жай шырай)	Comparative (Салыстырмалы шырай)	Superlative (Күшейтпелі шырай)
busy бос емес dirty кір clever ақылды narrow тар able алғыр	busier бос емес dirtier кірлеу cleverer ақылдырақ narrower тарырақ abler алғыр	(the)busiest тым бос емес (the)dirtiest тым кір (the)cleverest өте ақылды (the)narrowest өте тар (the)ablest өте алғыр

noble жомарт nobler жомарт (the)noblest өте жомарт

Басқа да екі буынды сын есімдер салыстырмалы шырайда -еr жұрнағы [ə] немесе [ər] болып, күшейтпелі шырайда-est жұрнағы [-ist] болып оқылады.

Positive (Жай шырай)	Comparative (Салыстырмалы шырай)	Superlative (Күшейтпелі шырай)
polite сыпайы severe қатал sincere ақ көңіл simple қарапайым	politer сыпайырақ severer қаталырақ sincerer ақ көңіл simpler қарапайымырақ	(the) politest өте сыпайы (the) severest өте қатал (the) sincerest өте ақ көңіл (the) simplest өте қарапайым

Far сын есімнің екі түрлі формасы

Positive (Жай шырай)	Comparative (Салыстырмалы шырай)	Superlative (Күшейтпелі шырай)
far алыс	farther алысырақ	(the) farthest өте алыс
far ұзақ	ұзағырақ Futher 1.алыстау 2.ұзақтау	(the) fiithest өте ұзақ

Екі не одан да көп буынды сын есім шырайларының жасалуы

Positive (Жай шырай)	Comparative (Салыстырмалы шырай)	Superlative (Күшейтпелі шырай)
interesting қызық	more interesting	(the) most interesting өте
comfortable ыңғайлы	қызығырақ more	қызық (the) most
beautiful эдемі difficult	comfortable ыңғайлырақ	comfortable өте ыңғайлы
қиын active белсенді	more beautiful əдемірек	(the) most beautiful өте
	more difficult қиынырақ	əдемі (the) most difficult
	more active белсендірек	өте қиын (the) most active
		өте белсенді

Irregular forms (Ерекше жасалуы)

Positive (Жай шырай)	Comparative	Superlative (Күшейтпелі
Bad жаман Many көп Little кішкентай	Worse жаманырақ More көбірек Less кішірек	(the) worst өте жаман (the) most өте көп (the) least өте кіші

Remember! Есте сақтаңыз!

Absent, left, single, wooden, т.б. сын есімдер шырай категориясын қабылдамайды.

Сын есімнің зат есіммен тіркесіп келуі

Singular (Жекеше түрі)
I have got a red apple. You have got a red apple. He/She has got a red apple.	Менің қызыл алмам бар. Сенің қызыл алмаң бар. Оның қызыл алмасы бар.
Plural (Көпше түрі )
We have got red apples. You have got red apples. They have got red apples.	Біздің қызыл алмамыз бар. Сендердің қызыл алмаларың бар. Олардың қызыл алмалары бар.

Remember! Есте сақтаңыз
Сын есім зат есіммен тіркесіп келгенде, артикль сын есімнің алдында қолданылады.

жүктеу/скачать 1,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: