Тәжірибелік конференциясының ЕҢбектері

214 
 
сипатталады  [1].  Микроағзалардың  табиғаттағы  кең  кӛлемді  тҥр  ерекшелігі,  қызметі  олардың 
компоненттерінің  қосылу  әрекеті  мен  ӛсу  балансының  нәтижелері  балдырлардың  бактериялармен 
қауымдастығы  арасында  ерекше  орын  алады.  Балдырлардың  басқа  ағзалармен  трофикалық 
байланысының  негізі  болып,  альгобактериальді  қауымдастықтың  қызметінің  маңыздылығы,  олардың 
ішкіжасушалы  метаболиттері  болып  табылады  [2,3].  Балдырлар  табиғи  тҥрлерінде  бактерия-
серіктестіктердің 
қатысында 
автотрофтардың 
қолайсыз 
жағдайларда 
тӛзімді 
болуын 
қалыптастыратындығы  кӛрсетілген.  Микробалдырлардың    қорғасын  иондарының  жоғары 
концентрацияларына  тӛзімділік  қасиетін  зерттей  отырып,  оларды    қорғасымен  ластанған  ӛндірістік 
қалдық суларды тазартуда пайдалану мҥмкіншіліктерін қарастыруды талап етеді.    
Бҧл жҧмыстың мақсаты: Қошқар-ата ӛзенінде тіршілік ететін микробалдырлар тҥрлік қҧрамына 
қорғасын    иондарының  әсерін  және  альгобактериальді  табиғи  тҥрлердің  қорғасын  иондарын 
детоксикациялаудағы ролін зерттеу. 
Зерттеу  объектілері  ретінде  қорғасымен  ластанған  Қошқар-ата  ӛзенінің  (Шымкент  қ.)  беткі 
қабатынан бӛліп алынған микробалдырлар. 
Судың  қҧрамы  ауыр  металдармен,  органикалық  қосылыстармен  жоғары  мӛлшерде  ластанған. 
Суқоймада  альгофлора  тҥрлік  қҧрамының  тіршілік  етуі,  микробалдырлардың  экстремальді 
экологиялық  жағдайларға  бейімделу  қасиеттерінің  бар  екендігін  айқындайды.  Зерттеу  нәтижесінде 
микробалдырлардың  4  бӛлім,  8  туысқа  жататын  17  тҥрі  анықталды.  Оның  ішінде  39%-ы  Cyanophyta 
бӛлімінен, 23%-ы Bacillariophyta, 19%-ы Chlorophyta, 19%-ы Euglenophyta бӛлімінен тҧрады. 
Альгофлора тҥрлік қҧрамына  қорғасын иондарының әсерін зерттеуде бақылау ретінде Chlorella 
sp-1  штамы  алынды.  Алынған  зерттеу  нәтижелерінен  Euglenophyta  және  Chlorella  sp-1    штамы 
қорғасының  0,01  мг/л,  ал  Chlorophyta  бӛлімі  қорғасының  0,05  мг/л    концентрациясына  тӛзімділік 
қасиеті анықталды (1 сурет).  
Қорғасының  0,05  мг/л  концентрациясына  тӛзімді  Chlorophyta  бӛлімінен  Chlorella  vulgaris, 
Scenedesmus  obliquиs,  Scenedesmus  quadricaudа  бір  жасушалы  жасыл  микробалдырлардың  таза  табиғи 
тҥрлері бӛлініп алынды. 
Chlorella  vulgaris,    Scenedesmus  obliquиs,  Scenedesmus  quadricaudа  жасушаларының  ӛсуіне   
қорғасының 0,1 мг/л, 1,0 мг/л, 3,0 мг/л, 5,0 мг/л, 10 мг/л   концентрацияларының әсері зерттелді. 
Алынған  тәжірибе  нәтижелерінен  Chlorella  vulgaris  және  Scenedesmus  obliquиs  табиғи  тҥрлері 
қорғасының  5  мг/л  концентрациясына,  ал  Scenedesmus  quadricauda  табиғи  тҥрі  қорғасының  3  мг/л 
концентрациясына  тӛзімді  болуымен  ерекшеленді.  Ал  қорғасының  10  мг/л  концентрациясы 
микробалдырларға летальді болып табылды. 
 
0
2
4
6
8
10
12
клет
ка сан
ы, м
лн
/м
л
Chlorella 
 Euglenophyta
 Cyanophyta
Chlorophyta
 бақылау
0,001 мг/л
0,01 мг/л
 0,05 мг/л
 
2 сурет. Альгофлора тҥрлік қҧрамына  қорғасын иондарының әсері 
 
Микробалдырлардың  сҧйық  қоректік  ортада  қорғасын  иондарын  сіңіруі    зерттелді. 
Микробалдырлардың  сҧйық  қоректік  ортадағы  қорғасын  иондарын  сіңіру  қасиетін  7  -  21  тәулік 
аралығында  зерттеу  барысында  Chlorella  vulgaris  және  Scenedesmus  obliquиs  табиғи  тҥрлеріне  
қорғасының  1,0  мг/л,  3,0  мг/л,  5,0  мг/л,  ал  Scenedesmus  quadricauda  0,1  мг/л,  1,0  мг/л,  3,0  мг/л 
концентрациялары алынды. Зерттеу нәтижелерінен Chlorella vulgaris табиғи тҥрі сҧйық қоректік ортада 
қорғасын мӛлшерін: 1 мг/л- 89%, 3 мг/л-83%, 5 мг/л- 42%, Scenedesmus obliquиs 1 мг/л- 68%, 3,0 мг/л- 
60%, 5,0 мг/л-32%, Scenedesmus quadricauda сҧйық қоректік ортада қорғасын мӛлшері: 0,1 мг/л- 75,0%, 
1,0 мг/л- 70%, 3,0 мг/л- 62% дейін сіңіретіндігі анықталды.   

215 
 
Микроағзалардың ауыр  металдарды  шоғырландыру  ҥрдісі  бойынша зерттеу  жҧмыстары,  соңғы 
онжылдықта  қарқынды  тҥрде  жҥргізілуде.  Қазіргі  уақытта  микроағзалардың  әртҥрлі  жасушалары, 
ӛздерінің  қоректенуіне  қажетті  мӛлшерден  азғана  жоғары  мӛлшерде  ауыр  металдарды 
шоғырландырады.  Яғни,  микроағзалар    жасушалары  метаболизмге  қатыспайтын  да  металдарды 
шоғырландыра  алады.  Металдардың  шоғырлануы,  олардың  жасушаларда  едәуір  мӛлшерде 
концентрациялануына әкеліп соғады.  
Микробалдырлар  жасушаларының  7  және  14  тәулік  аралығында  қҧрғақ  биомассасында 
шоғырланған  қорғасын  мӛлшері  зерттелді.  Chlorella  vulgaris  микробалдыры  қорғасының  1,0  мг/л,  3,0 
мг/л,  5,0  мг/л  концентрациясында:  1,0  мг/л  -  65%,  3,0  мг/л  -  40%,  5,0  мг/л  -  30%  дейін,  Scenedesmus 
obliquиs 1,0 мг/л - 59%, 3,0 мг/л - 40%, 5,0 мг/л - 30% дейін, ал Scenedesmus quadricauda 0,1 мг/л - 75%, 
1,0 мг/л - 70%, 3,0 мг/л - 61% дейін  жасушаларында шоғырланатындығы анықталды.  
Қорыта  айтқанда,    қорғасымен  ластанған  Қошқар-ата  ӛзенінде      тіршілік  ететін  альгофлора 
тҥрлік қҧрамын идентификациялау нәтижесінде алғаш рет 4 бӛлімге жататын Cyanophyta, Chlorophyta, 
Euglenophyta, Bacillariophyta микробалдырлар тҥрлік қҧрамы анықталды. Альгофлора тҥрлік қҧрамына  
қорғасын  иондарының  әсерін  зерттеу  барысында,  Chlorophyta  бӛліміне  жататын  микробалдырлар 
қорғасын иондарына тӛзімділік қасиет кӛрсететіндігі белгілі болды. Нәтижесінде ерітіндідегі қорғасын 
иондарын  сіңіру  қасиеттері  жоғары,  әрі  тӛзімді  Chlorella  vulgaris,  Scenedesmus  obliquиs,  Scenedesmus 
quadricauda табиғи тҥрлері бӛлініп алынды
.  
 
Әдебиеттер 
1.
 
Салхожаева  Г.М.,  Шорабаев  Е.Ж.,  Саданов  А.Қ.  Былқылдақ  кӛлінің  гидрохимиялық  қҧрамы  мен 
микробалдырлардың тҥрлік қҧрамын зерттеу //Ізденістер, Нәтижелер. серия биологическая. - Алматы, 
2006. - №2, - Б. 133-135. 
2.
 
     Жолбаева  Қ.Д.,  Ӛнерхан  Г.  Ластанған  суларды  тазалауға  маңызды  микробалдыр  Scenedesmus 
obliquus-тің  штамдары.  //  Ғылым  әлемі:  студенттер  мен  жас  ғалымдардың  екінші  халықаралық 
конгресі. Актуальные проблемы экологии.– Алматы, 2008. –109-110 б.  
3.
 
  Аникеев  В.В.,  Лукомская  К.А.  Руководство  к  практическим  занятиям  по  микробиологии.-
М.:Просвещение, 1993.-127 с. 
 
 
УДК 602.4 
 
УТИЛИЗАЦИЯ НЕФТЕСОДЕРЖАЩИХ ОТХОДОВ МЕТОДОМ 
БИОКОМПОСТИРОВАНИЯ 
 
Мурзина Г.А. 
ЮКГУ им.М.Ауэзова, Шымкент, Казахстан 
 
Түйін 
Топырақтың  мұнай  ӛнімдері  және  мұнай  қалдықтарымен  ластануы  биосфераның    ӛзгеруіне  алып 
келеді.  Кӛптеген  жаңа  микроағзалардың  пайда  болуы  мен,  олар  топырақ  құрамындағы  органикалық  зат 
кӛміртегілерді  ыдыратады.  Бұл  мұнай  қалдықтары  мен  мұнай  ӛнімдерін  алу  кезіндегі  ластанған 
топырақты  тазалаудың  тиімді  технологиялық  әдістерінің  бірі  –  биоремедация  мен  биологиялық 
шірінділерге айналдыру болып табылады. 
Summary 
Soil pollution by oil and oil products leads to a significant change in the composition of the biosphere. Many 
new  groups  of  microorganisms  to  degrade  hydrocarbons.  The  best  way  to  clean  contaminated  soil  is  to  use  the 
technology, based on the method of bioremediation - 
bio
suppuration oily waste.
 
 
Нефть, попадая в почву вызывает практически полную депрессию функциональной активности 
почвенной  микрофлоры,  изменяя  физико-химические  свойства  почвы,  ухудшается  структура 
биоценозов. Загрязнение почв нефтью и нефтепродуктами приводит к заметному изменению в составе 
биосферы. Появляются много новых групп микроорганизмов, способны разлагать углеводороды [1].  
Проблема  очистки  почв,  загрязненных  нефтью  и  нефтепродуктами  до  сих  пор  остается  не 
решенной.  Для  решения  проблем  очистки  почв  в  последнее  время  успешно  используются  методы 
биологической  рекультивации,  в  основе  которых  положена  активизация  микробиологической 
деструкции  нефти  и  ее  продуктов[2].  Биологические  способы  базируются  на  современных  научных 
разработках  в  области  воспроизводства  и  ускорения  природных  процессов  самоочищения  и 
самовосстановления  почв  и  водоемов.  Используемые  биопрепараты  созданы  на  основе 
микроорганизмов,  для  которых  нефтепродукты  являются  источником  питания,  поэтому  они 
естественным  путем  адаптированы  к  их  употреблению.  Это  позволяет  экологически  чисто,  без 

216 
 
вторичного  загрязнения  восстановить  биологическую  среду  объекта.  Увеличивающаяся  при 
утилизации  биомасса  микроорганизмов  –  основа  биопрепаратов  –  отмирает  и  превращается  в  гумус 
при исчезновении источника загрязнения.  
Наиболее  оптимальным  способом  очистки  нефтезагрязненных  почв  является  использование 
технологий, в  основе которых  лежит метод биоремедиации  – биокомпостирования  нефтесодержащих 
отходов [3]. 
В  связи  с  этим  целью  наших  исследовании  было  изучение  способов  утилизации 
нефтесодержащих отходов методом биокомпостирования. 
Объект  исследования.    Объектом  исследования  послужили  участки,  загрязненные  различными 
нефтепродуктами,  расположенные  в  промышленной  зоне  ТОО  «Петро  Казахстан  Ойл  Продактс» 
(«ПКОП»). Почва на территории ОАО «ПКОП» представляет собой серозем обыкновенный с реакцией 
среды, близкой к нейтральной (рН 6,8 – 7,2). Содержание нефтепродуктов в верхнем слое очищаемых 
почв  было  разным  и  колебалось  от  .....  до  .....  %.  Из-за  регулярных  нефтяных  загрязнений  для 
очищаемых  грунтов  характерно  послойное  чередование  сильнозагрязненных,  среднезагрязненных  и 
слабозагрязненных горизонтов. 
Результаты  и  их  обсуждения.  В  настоящей  работе  изучалась  возможность  утилизации 
нефтесодержащих отходов, состоящее из следующих этапов. 
Этап №1. Все подлежащие утилизации нефтепродукты доставляются и сливаются не специально 
подготовленную  и  засыпанную  песком  площадку,  исключающую  утечку  нефтепродуктов.    После 
смешения  получается  густая  смесь.  Полученная  смесь  укладывается  в  бурты  или  гряды.   
В  гряды 
вносятся 
 структуратор - в виде иммобилизованного микроорганизмами на вермикулитах консорциума 
микроорганизмов  «Перойл»,  состоящего  из  лиофильно  высушенных  штаммов  бактерий  Micrococcus 
luteus Б1Ag8G ИМиВ В-45 и Rhodococcus erythropolis ДП 304 №7 ИМиВ В-44,   при расходе 0,25-0,30 
кг/м
2
.   
Этап  №2.  Для  ускорения  процессов  ферментации  и  достижения    более  полного  разложения  в 
приготовленные бурты    устанавливаются  специальные воздуховоды для дополнительного  нагревания 
до  t
0
  =  50
0
±5
0
С,  в  виде  пара.        В  результате  проведенных  мероприятий  за  20  дней  наблюдения 
снижается концентрация нефтяных отходов на 60-70%.  
Сравнение  результатов  опытов  показало,  что  оптимальным  условием  для  первичной  очистки 
полученной смеси является проведение дополнительных мероприятий таких как, аэрация и нагревание 
до t
0
 = 50
0
±5
0
С. 
 
Литература 
1.
 
 Нефть и нефтепродукты. –М.: Издательство стандартов,1992 
2.
 
   Коваленко В.П. Загрязнение и очистка нефтяных масел. М: Химия,1978.- 304с. 
3.
 
Дуйсенбаева Ж.Н. Экология и промышленность Казахстана. Журнал №4  2009г.стр.58-59. 
 
 
ӘОЖ 541.49:546.185 
 
CАМАРИЙ КЕШЕНДІ  ҚОСЫЛЫСЫНЫҢ  SM(C
5
H
4
N
3
O
2
)
2
CL
2
(H
2
O
2
)
2
   СИНТЕЗІ 
ЖӘНЕ  КЕЙБІР  ФИЗИКА ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН ЗЕРТТЕУ  
 
Назарбекова С., Адырбекова Г., Сарыпбекова Н.  
М.Әуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан.    
 
Резюме  
В статье представлен синтез комплексного соединения самария с пиразингидроксамовой кислотой в 
качестве  лиганда,  исследованы  физико-химические  свойства  на  основании  ИК-  спектроскопии, 
деривотографии.
 
Summary 
It was presented a synthesis of the complex compounds of samarium with pyrasynhydroxamic acid as ligand, 
and it was investigated some physical and chemical properties obtained compounds in the article. 
 
Сирек  жер    металдардың  координациялық  қосылыстары  ғылымның  әртҥрлі  саласында  және 
техникада кеңінен  қолданылады. Олардың жаңа органикалық лиганд кластарымен кешентҥзу қабілетін 
зерделеу  химия  ӛндірісінде,  медицинада,  металлургия  саласында,  ауыл  шаруашылығында  және  т.б. 
кеңінен   қолдануға  жол  ашады.  Теориялық  тҧрғыдан  алғанда    және  тәжірибе мәліметтеріне  сҥйенсек 
қҧрамында  донорлық  атомдар  (N,  О,  S)  және  функциялық    топтар  бар  органикалық    лигандтардың 
маңызы  зор,  себебі  олардың  кешентҥзгіш  қасиеті  жоғары  болып  келеді,  осындай  реагенттерге 
гидроксам қышқылы да жатады.    

217 
 
 Гидроксам  қышқылының  туындылары  ӛзіндік  сипаттаушы  қасиеттерімен  бірге  қҧрамында 
бірнеше гетероатомдар, функциялық топтар, әртҥрлі таутомерлі конфигурацияда металдармен кешенді 
қосылыстар  тҥзуге  ӛте  бейім.    Қазіргі  таңда  лигандтарды  антибактериалды  және  қабынуға  қарсы 
препараттар ретінде қолданылады және олардың металдармен кешентҥзгіштік қабілетінің жоғарылығы 
тҥсті  және  сирек  металдар  ӛндірісінде  және  аналитикалық  химия  саласында  қызығушылық  тудырып 
отыр. 
 Сонымен, Қазақстан Республикасы ҥшін  тиімді практикалық және теориялық тҧрғыдан маңызы 
зор жаңа кҥрделі кешенді қосылыстарды алу, олардың оңтайлы тҥзілу жолдарын іздестіру, қҧрылымын 
және қасиеттерін анықтауға бағытталған  ғылыми зерттеулер бҥгінгі таңда аса ӛзекті мәселелердің бірі 
болып саналады. 
Соңғы жылдары қытай ғалымдары Ву Жен, Гао Хуо-Хуй сирек жер металдарының (Nd, Sm, Eu, 
Gd,  Dy(III))  малон,  циклобутан-1  [1,2],  1-дикарбон  қышқылдарымен    кешенді  қосылыстарын  ісікке 
қарсы белсенділігін анықтаған. Ресей мемлекеттердегі  Л.В. Писаржевский атындағы физикалық химия 
институты, Киев қаласындағы дәрігерлер білімін жетілдіру мемлекеттік ғылыми-зерттеу орталықтары 
кешенді қосылыстарды синтездеп [3,4],  оларды жануарлар ағзаларында  сынау зерттеулерін жҥргізген.  
Алифатты  және  ароматты  гидроксам  қышқылы  және  олардың  металл  (Cu  (II),  Ni  (II),  Fe  (II,III),  Мо 
(VI))  кешендері  медицинада  биологиялық  белсенді  заттар  ретінде  кеңінен  қолданылатыны  туралы 
мәліметтер  жеткілікті  [5,6].    Дегенмен,  гетероароматты  моногидроксам  және  дигидроксам  
қышқылдарын сирек жер  металдармен кешендері туралы мәліметтер жоқтың қасы.  
   Sm(C
5
H
4
N
3
O
2
)
2
Cl
2
(H
2
O
2
)
2
  -  кешенін  синтездеу.    5  г  SmCl
3 
тҧзына  100  мл  дистилденген  суда 
ерітіледі, алынған ерітіндіге аздаған артық мӛлшерде пиразингидроксам қышқылын қосады. Содан соң 
аммиак  ерітіндісін  (1:10)  қосады.    Сары  тҧнбаның  пайда  болуы  рН  2,6-3,2    аралығында  жҥреді.  
Шығымы  65%.    Синтезделіп  алынған  кешенді  қосылысты  ҥйірткілеп,  бӛгде  қоспалардан  арылу  ҥшін 
оны    ыстық  дистилденген  сумен  2-3  рет  қайтара  жуады.      Синтезделіп  алған  қосылысты  кептіргіш 
шкафта  (t=60
O
C)  содан  кейін  эксикаторда  кептіреді. 
Sm(C
5
H
4
N
3
O
2
)
2
Cl
2
(H
2
O
2
)
2
  -  кешенді 
қосылыстарын  иденфикациялау  мақсатында  элементтік  талдау  жасалды,  физико-химиялық 
қасиеттерімен  зерттелді  (ИҚ  және  дериватографиялық  талдаулар).  Талдау  нәтижелері  1  кестеде 
берілген. 
 
 
Кесте 
1-Пиразингидроксам 
қышқылымен 
және 
 
самарий 
кешенді 
қосылыстары 
Sm(C
5
H
4
N
3
O
2
)
2
Cl
2
(H
2
O
2
)
2
 элементтік талдау әдісі  
                    
Тербеліс  спектроскопия  әдістері  (ИҚ-спектроскопия  және  КШ-спектроскопия)  органикалық 
лигандтар мен металл кешентҥзгіш арасындағы координация әдісін анықтаудың тиімді тҥрлерінің бірі.  
Бҧл  әдісте  бос  лигандтардан  кешендерге  ӛткен  кездегі  спектрлердің  ӛзгеру  сипаты  функционалды 
топтардың сипаттамалы тербелісі жҧтылу жолақтарының ығысу қҧрылымы зерттелді. Функционалды 
топтардың сипаттамалы тербеліс концепциясы кешендерде анықтағанмен, зерттелген қосылыстардың 
қҧрылымындағы  жҧтылу жолақтары кҥрделі теориялық зерттеуді қажет етеді.  
Қҧрылымдық  мәліметтерді  пайдаланып  спектроскопиялық  деректерді  талдаулар  кешендердегі 
лигандтар  сипатын  сапалы  және  мӛлшерлі  тҥрде  жҥргізуге  жәрдем  береді.      Пиразингидроксам 
қышқылдары мен оның лантан, европий элементтерімен ИҚ спектр  зерттеулер нәтижелері келтірілген. 
Квантты  химиялық  жуықтауларында  гидроксам  қышқылының  туындыларының  молекулаларының 
кешенді қосылыстарының электрондық қҧрылысы анықталды. Пиразингидроксам, оксальдигидроксам, 
сукциндигидроксам қышқылдарының  қҧрамындағы гидроксам фрагментіндегі С=О-, NH-, C=N  және 
О-Н  топтарындағы  оттек  пен  азот  және  пиразин  сақинасындағы  азот  атомдарының  заряд  мәндерін 
есептеулері    кето  тҥрде  және  пиразингидроксам  қышқылы  тҧрақты  кешендер    тҥзілетіні  анықталды  
[5].  
Жай  алифатты  гидроксам  қышқылының,  формгидроксам  және    ацетгидроксам  қышқылы  [6,7], 
ароматты және гетероциклді гидроксам қышқылының  кристалдық қҧрылымдарын пиразингидроксам 
Қосылыстар 
N,% 
 
       C,% 
H,% 
     H
2
O,% 
 
Эксп. 
Теор. 
Эксп. 
 
Теор. 
Эксп.  Теор.  Эксп. 
Теор. 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
ПГҚ · Н
2
О (L
1
) 
26,20 
26,75 
38,90 
38,22 
4,03 
4,46 
10,96 
11,46 
Sm(L
1
Н)
2
Cl
2
(H
2
O)
2 
] 
15,15 
15,80 
22,18 
22,50 
2,12 
2,30 
6,450 
6,750 
La (L
1
-H)
2
Cl
2
 (Н
2
О)
2
] 
15,65 
16,1 
22,41 
22,98 
2,25 
2,31 
6,11 
6,89 

218 
 
қышқылының  қҧрылымын  салыстыра    зерделеу    жҥргізілген  есептеулердің  дҧрыс  екендігін  кӛрсетті.  
Бҧл параметрлер мынадай: CH = 1,09Ǻ; NH = 1,014 Ǻ; CO = 1,21Ǻ; NO = 1,46Ǻ; CN = 1,36Ǻ ; OH = 0,96 
Å; OCN =125
o
; HCN = 117
o
30 ; HCO = 117
o
30 ; HNC = 107º ; HNO = 105
o
 ;   CNO = 117
o
 ; HON = 103
o
.       
   Гидроксам  қышқылының  ИҚ  спектрлеріндегі  негізгі  жиіліктер  келтірілген,  осылар  бойынша 
кешендердегі    координациясын  анықтап,  талқылаулар  жҥргізілді.  Гидроксам  қышқылының  тербеліс 
жиіліктерінің    мәні  қысқа  интервалда  жатады.  Мҧны  байланыстардың    геометриялық 
сипаттамаларының қателіктерінің (2σ) бірдей шектерде болуымен тҥсіндіруге болады.  
Тербеліс жиіліктерін анықтағанда негізгі екі нәрсеге кӛңіл аударылды.  
1. Тербеліс тҥрлерінің сипаттамалы жиіліктер дәрежесін анықтау. 
2. Молекула ішілік сутектік байланыс (МІСБ) және молекулааралық сутектік байланыс (МАСБ) 
тҥзетін донорлы-акцепторлық топтардың қатысуын анықтау  
 Бірінші  мәселе  теориялық-топтық  талдау    және  тҧрақты  кҥш  байланыстардың  есептеулер 
арқылы  жҥргізіледі.  Жҧмыста  [8,9]  тербеліс  жиіліктерін  есептеу  және  оларды    ацетгидроксам 
қышқылына жатқызу арқылы гидроксам фрагменті кҥрделі екендігі және атомдық топтардың тербелісі 
комбинацияланған және кӛптеген жағдайларда таутомерлі тҥрі бойынша тән емес екендігі кӛрсетілген. 
ИҚ-спектрлерін  тағайындағанда    осы  жҧмыстардың  нәтижелерін  негізге  алуға  болады.  Кейбір 
авторлардың  [10]  жҧмыстарында  формгидроксам  қышқылы  сипаттамалы  топтарының  қалыпты 
тербелістерінің  теориялық  талдау  нәтижелері  келтірілген  және  атомдық  топтардың  валентті  және 
деформациялық тербелістеріне жіктелген.  
 
   2  кестеде  -  гидроксам  қышқылдар  туындыларының  геометриялық  параметрлері,  байланыс 
ҧзындықтары  d(Å)  және  валентті  бҧрыштар  ҧқсас  қосылыстардағы  бірдей  байланыстардың  орташа 
мәндерімен келтірілген.  
           
  
К
ест
е 
2 
 
- 
Гидр
окса
м
д
ы 
қыш
қыл
дар 
туындыл
ары
ның
 
 
И
Қ
 
-
спект
р 
жиі
лі
кте
рі
С
а
лыст
ыр
м
алы 
жиі
лі
кте
р 
 
(NH
)
 
(N
O)
 
(OH
)ph
 
(OH
)
 
    
ами
д 
I 
(C
=
O)
(54%
 
(C
-N)
 
(28%
) 
 
 
амид
 II
 
δ
(NH
)
 (
71%
) 
(C
-N)
 
(15%
) 
(C
=
O)
(5%
) 
δ
 (
C
H3
 
А
м
ид
 III
 
δ
(NH
)
 (
71%
) 
Пиразин 
гидроксам 
3129 
913 
  
- 
3000 
1651 
1524 
- 
1200 
Никотин 
гидроксам 
3200 
920 
 
  
- 
2990 
1680 
1600 
- 
1225 
Ацет 
гидроксам  
3200 
912 
 
- 
 
1675 
1481 
1441 
1263 
 
сонымен бірге дериватографиялық талдаулар сфера ішіндегі су молекулаларының болуын дәлелдейді. 
1742,  1075,  976  және  826  см
-1
  жолақтарының  болуы  кешен  қҧрамында  нитрат  анионының 
болатындығының дәлелі. Осы  пиразингидроксам қышқыл кешенді қосылыстарының ИҚ спектрлерін 
нәтижелері қорытындысы бойынша мынадай қҧрылыста болады (1- сурет). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-суретте  Sm(C
5
H
4
N
3
O
2
)
2
Cl
2
(H
2
O
2
)
2
  
кешенді қосылысының ИҚ спектрлері   
1 
– 
суретте 
пиразингидроксам 
қышқылындағы    лиганд  координациялық 
қосылыстарын  ИҚ  спектрлердегі  валентті 
тербелістің 
ОН
    жолағы  болмайтындығы 
кӛрінеді. 
Сонымен 
жиілік 
аймағына 
ығысады.  Бҧл  гидроксам  қышқылының 
анионының  сирек  жер  металл  ионына 
кетондық  координациясының  дәлелі,   
С=N  
және 
C-N=C
 валентті тербеліс жолақтарының 
пиразингидроксам 
қышқылдарындағы  
кешендеріндегі  ығысуы  координацияда  
пиразин 
сақинасында 
азот 
атомы 
қатысатынын кӛрсетеді.  
       Сирек 
жер 
металдармен 
координациялық  қосылыстарының    ИҚ- 
спектрлердегі 
валенттік 
тербелісінің  
гидроксил  тобының  жұтылу  жолағ ының 
болмайтындығ ы
 
көрінеді
.
 
 

219 
 
Кесте     -  Сирек жер метал ионымен пиразингидроксам қышқылының аниондарымен кешенді   
қосылыстарының   ИҚ спектрлері 
 
 
  Бҧл  жағдайда  сирек  жер  металдардың  координациялық  саны    6  тең  болады.  3550-3200  см
-1
 
аралығындағы  қарқынды    жҧтылу  жолағы  кристалдық  судың  ассиметриялық  және  симметриялық 
валентті  тербелісіне  қатысты  және  580  см
-1
  кең  жолақ    Sm  (хлоридті)  кешендерінің  тербелісіне 
қатысты,  сонымен  бірге    дериватографиялық  талдаулар  нәтижесі  бойынша    сфера  сыртындағы  су 
молекулаларының  болуын  дәлелдейді.  636  және  826  см
-1
  жіңішке  жолақтарының  церий  кешенді 
спектрінде  байқалуы  және  оның  лиганд  спектрінде  болмауы  координациялық  байланысқан  су 
молекуласының  маятниктік  тербелісіне  жатады.  Сирек  жер  металдармен  пиразингидроксам 
қышқылдың кешенді қосылыстарының жақсы ерігіштігі және координациялық санының жоғары мәні, 
жоғары  молекулалық  массасы    ісік  ӛсуіне  қарсы  биологиялық  белсенділіктердің  байқалуына 
болжамдар жасауға алып келеді [12]. 
 
   

жүктеу/скачать 9,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: