Тексерген: Абдикул Ш. Н. Орындаған: Аскарова М. С. Ширшикбай А. М. Мамандығы
КСРО-дағы математикалық модельдеудің даму тарихы
жүктеу/скачать 1,35 Mb.
|
| 2. 3. КСРО-дағы математикалық модельдеудің даму тарихы
Модельдеу ғылыми танымның әдісі ретінде ерте заманда қолданыла бастады және бірте-бірте ғылыми білімнің барлық жаңа салаларын қамтыды: техникалық дизайн, құрылыс және сәулет, астрономия, физика, химия, биология және ең соңында қоғамдық ғылымдар. ХХ ғасыр заманауи ғылымның барлық дерлік салаларында модельдеу әдісіне үлкен табыс пен танымалдық әкелді. Дегенмен, модельдеу әдістемесін ұзақ уақыт бойы жеке ғылымдар дербес әзірледі. Бірыңғай ұғымдар жүйесі, біртұтас терминология болған жоқ. Ғылыми танымның әмбебап әдісі ретінде модельдеудің маңызды рөлін бірте-бірте ғана түсіне бастады. Модельдеу – объектінің, модельдің көмегімен оның ең маңызды қасиеттері – түпнұсқасы туралы ақпарат алу үшін бір объектіні екіншісімен ауыстыру. Барлық модельдер қандай да бір құрылымның болуымен сипатталады (статикалық немесе динамикалық, материалдық немесе идеалды), ол объектінің құрылымына ұқсас - түпнұсқа. Модельдеу процесі мыналардың болуын болжайды: зерттеу объектісі; нақты міндеті бар зерттеуші; есепті шешуге қажетті объект туралы ақпаратты алу үшін құрылған модельдер. Үлгіге қатысты зерттеуші экспериментатор болып табылады. Жүйені модельдеудің маңызды аспектілерінің бірі мақсат мәселесі болып табылады. Кез келген модель зерттеушінің алдына қойған мақсатына байланысты құрылады, сондықтан модельдеудегі негізгі мәселелердің бірі – көзделген мақсат мәселесі. Модельде болып жатқан процестің нақты процеске ұқсастығы өз алдына мақсат емес, модельдің дұрыс жұмыс істеуінің шарты болып табылады. Модельдеудің мақсаттары айқын болса, онда келесі мәселе – модель құру мәселесі туындайды. Бұл құрылыс зерттелетін объектінің құрылымына, алгоритмдеріне және параметрлеріне қатысты ақпарат немесе гипотезалар болған жағдайда мүмкін болады. Модель құрастырылған кезде келесі мәселе онымен жұмыс істеу, модельді жүзеге асыру мәселесі болып табылады. Мұнда негізгі міндеттер соңғы нәтижелерді алу уақытын барынша азайту және олардың сенімділігін қамтамасыз ету болып табылады. Дұрыс құрастырылған модель үшін оның зерттеушіге қажетті заңдылықтарды ғана ашып көрсетуі, ал жүйенің қазіргі кезде маңызды емес қасиеттерін – түпнұсқаны ескермейтіндігі тән. Ал, Экономикадағы математикалық бағыттың дамуында кеңес ғалымдарының еңбектері маңызды орын алады: Л.В.Канторович, В.В.Новожилов, В.С.Немчинов, В.Леонтьев және В.К.Дмитриев. 1936 жылы В.Леонтьев енгізу-шығару әдісінің (модель) негіздерін жариялады. В.Леонтьев кеңес экономистерінің 1923-1924 жылдарға арналған халық шаруашылығының балансы бойынша К.Маркстің ұдайы өндіріс схемаларының идеяларына негізделген жұмыстарын жақсы білді. Бастапқы нүкте ретінде В.Леонтьев Л.Вальрастың жалпы экономикалық тепе-теңдік моделін, ең алдымен техникалық коэффициенттер идеясын пайдаланды. Модель шеңберінде бағаның қалыптасуы құнның неоклассикалық теориясы тұрғысынан түсіндіріледі. Модельдегі баға жүйесі бір ғана негізгі фактормен – еңбекпен шектелген кезде нөлдік пайданы қамтамасыз етеді, үстеме құн болмайды, бүкіл ұлттық табыс тек жалақыға ғана жүзеге асырылады. Негізгі капиталға шектеулер болса, пайыздық мөлшерлеме баға құрылымында пайда болады. Модельді және оның категорияларын түсіндіру өндірістік факторлардың өнімділігінің неоклассикалық теориясының позициясынан олардың арасында өзара алмастырушылық болмаған кезде жүзеге асырылады. Л.В.Канторовичтің «Өндірісті ұйымдастырудың және жоспарлаудың математикалық әдістері» (Ленинград, 1939) еңбегі математикалық экономикадағы жаңа бағыттың – сызықтық бағдарламалау әдістерінің, математикалық бағдарламалау әдісінің негізін қалады. Канторович өндірісті жоспарлаудың кейбір мәселелерін талдау нәтижесінде экономика үшін маңызды математикалық есептердің сызықтық программалау есептері деп аталатын жаңа класын тұжырымдады. Сызықтық бағдарламалауда сызықтық теңдіктер немесе теңсіздіктер жүйесін қанағаттандыратын барлық мүмкін болатын шешімдердің ішінде табу мәселесі қандай да бір сызықтық критерийге максимум (минимум) жеткізетін ең жақсы (оңтайлы) шешім болып табылады. Оның «Ресурстарды тиімді пайдаланудың экономикалық есебі» атты еңбегі 1959 және 1960 жылдары екі басылым болып жарық көрді және француз, ағылшын, испан және басқа тілдерге аударылды. В.В.Новожиловтың еңбектерінде, атап айтқанда, «Оңтайлы жоспарлаудағы шығындар мен нәтижелерді өлшеу мәселелері» баға белгілеудің шешуші рөлін, күрделі салымдарды бөлу механизмін, бүкіл қоғамдық өндірісті оңтайландыру үшін ұлттық экономикалық және өзін-өзі қамтамасыз ету мүдделерін үйлестіруді негіздеді. В.С.Немчиновтың «Экономикалық-математикалық әдістер мен модельдер» (1962) еңбегінің біздің еліміздегі экономикалық-математикалық зерттеулерді дамыту үшін үлкен ғылыми, оқу-әдістемелік және ғылыми маңызы болды. жүктеу/скачать 1,35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|