Енді жұмыс күні екі бөлікке бөлінеді: қажетті және қосымша жұмыс уақыты. Біздің мысалымызда теңдей: 4 сағат қажетті жұмыс уақыт, 4 сағат қосымша жұмыс жұмсалады
Енді жұмыс күні екі бөлікке бөлінеді: қажетті және қосымша жұмыс уақыты. Біздің мысалымызда теңдей: 4 сағат қажетті жұмыс уақыт, 4 сағат қосымша жұмыс жұмсалады.
Қажетті жұмыс уақыты ішінде жұмысшы өзінің жұмыс күні құнының мөлшеріне тең (біздің мысалымызда 200 теңге) құн жасайды. Осы уақытта шығарылған өнімді қосымша өнім дейміз.
Қосымша жұмыс уақытта жұмысшы тегін еңбек етіп, қосымша (200 теңге) құн өндіреді. Осы уақытта шығарылған өнімді қосымша өнім дейміз.
Жұмысшының бір күн ішінде жұмсайтын еңбегі – қажетті және қосымша еңбек болып бөлінеді.
Қосымша құн өндірудің үш әдісі бар. Олар: абсолюттік, салыстырмалы және артық қосымша құн.
Абсолюттік қосымша құн – жұмыс күнінің ұзақтығын арттырып қажетті жұмыс уақытын өзгертпей бұрынғы қалпында қалдырады да, қосымша жұмыс уақтысын ұзартады. Жұмыс күнін шексіз ұзарту мүмкін емес, себебі тәулік 24 сағаттан тұрады, осыған байланысты жұмыс уақтысының екі шегі болады: төменгіжәне ең жоғарғы шегі.
Жұмыс уақытының төменгі шегі қажетті қосымша құн өндірудің көлемімен белгіленеді, яғни тарихи дамуға бағынышты өзгермелі шама.
Жұмыс уақытының ең жоғарғы шегі екі факторға байланысты: жұмысшыға жұмыс қабілетін қайта қалпына келтіру үшін демалуға, тамақ ішуге, ұйықтауға және табиғи қажеттіліктерін өтеуге уақыт қажет;
2) жұмысшыларға мәдени, рухани және қоғамдық қажеттерін қанағаттандыру үшін уақыт қажет;
