Тіл мәдениеті, стилистика бойынша қүрастырылған бүл жинаңта сөйлеу мөдениетіне ңойылатын талаптар, топ ал-дында сөйлеуге әзірлік жүмыстары туралы айтылып, тіл да-мыту жолдары
жүктеу/скачать 0,92 Mb.
|
b175
| 11-тақырып: Мақтау өнері
- Пікірлесетін адамды өзіне қарау үшін қандай шара қолдану керек? (жақсы мақтау айту). - Мақтау дегеніміз не? (Мақтау дегеніміз пікірлес адамнің өзінің бойынан көргісі келетін қабілетін көтермелеу) - Жеңіл немесе қиын болса да, бір-бірін мақтандар. Неге? - Көбінесе кімге мақтау айтуға болады? Негізі мақтағанды барлығы жақсы көреді, бірақ еркек адамдар оған басқаша қарайды. - Мақтаудың әлсіздігі нені түсіндіреді? (Мақтау негізге психологиялық қажеттілігін дұрыс сезім тудырады). - Пікірлесуші кім болады? (Ұнататын пікіресуші) - Бұл бізге керек пе? (міндетті түрде) - Өтіріктен қандай айырмашылығы бар? (Өтірік-қабілетін қатты көтемелейді. - Екі фразаны тыңдап, анықтаңыздар. Өзініздің пікірлерінізді түсіндіріңіз. - Саған бұл түс жарасады. (Мақтау) - Сен ең әдемісің? - Өтірік көбінесе бетін қайтарып тастайды. Яғни, ол кейбір адамдарға ұнамайды. - Мақтау және асырту-бұл бір нәрселер. - Сонымен бірге әркімге намды заттар бар. Бұлар нелер? (Барлығы әдімі көрінгісі келеді,табысқа жеткісі келеді, сыйлы болғысы келеді, сүйіктісі болғысы келеді, толық отбасы,білімді және денсаулығы сау балаларды армандайды). Мысалы, аналар айтады: «Сіздің балаңыз қандай әдемі!». Әрине, бұл мақтау анаға ұнайды, өйткені бала жақсы киінген, жақсы күтілген немесе оның ата-анасы әдемі болғандықтан бала сүйкімді болады. Мақтауды кез-келген адамға айтуға болады. Бірақ, бұл адам туралы нақты бір ақпарат болу қажет. Кейбір кезде адамның алдында қиын тапсырмалар тұрады. Өйткені мақтайтын адамы өте нашар адам. Бұл адамға мақтау айтып көріңіз. - Неден бастаймыз? Бұл кезде мақтауға қарсы мақтау керек. Егер, адам сараң болса, онда оған ұқсатымды, пысық, есепкер деп айтуға болады. Кейбір кезде көпке белгілі мақтаудың керісінше түрі бар. Оны тек қана керек адамдарға ғана айтады. Бұл жағдайдан қалай жол табуға болады? Немесе сұраққа басқа жағынан қарау? - Мақтауды жиі айту керек пе?(жиі-жиі айту керек. Кез келген адам жақсы сөзге құқылы). Тек қана тәжірибе кезінде жеңіл мақтаудың керектілігі табиғи түрде көрінеді. Мақтауды айтуды жеке жерде үйрену керек. Әйтпесе, басқа адамдардың қатысу сізі ұялтып жібереді. - Мақтаудан кейін кімге жақсы болады? Ал енді, мақтау істеп көреміз және өтірікті айтамыз. Адамдар бір-бірімен араласатын күнделікті тұрмыста түрлі жағдайлар болцы мүмкін. Бірі үлкен қуанышпен ішкі сезімін жасыра алмай бал-бұл жанса, бірінің көңілі түсіп, жан-дүниесі алай-дүлей күй кешсе, барлығына қатысты сөз әдебінің білдіретін сөздер бар. Мысалы: құтты болсын, ұзағынан сүйіндірсін, жолы болсын, ештеңн етпес, бір реніштің бір қуанышы бар, ұзағынан жазсын, т.б. тіркестер түрлі жағдайларға байланысты айтылады. Осындай сөздер бір-бірімізді дұрыс түсінісуімізге, сыйласуымызға ықпал етеді. Ұлттық тілімізде жасы үлкен адамдарды атымен атамай, аға, апай, әпке, ата, әже деу, қатарластарды құрдас, құрбы, замандас, жолдас деу де – ізеттілік. Нұрланды, Нұржанды – Нұреке, Арғынды - Әреке, Бауыржанды – Бәке деп құрметтеу де – салт-дәстүріміздің бағалы тұсы. Мереке, мейрам, қуанышты күнмен, мерей тоймен құттықтай білу де – тәрбиелік. Құттықтау тілінің өзіне тән сөз орамдары мен сөз тіркестері бар. Құттықтау тілінде мақтау, мадақтау, көңіл көтеру (комплимент) сөздері өолданылады. Ммақтау-мадақтау айтушының жүзіне тура қарап, шын ниеттен айтса, ол дауыс мәнерінен де байқалып тұрады әрі таза көңілден шыққаны сенімді болады. Көңіл көтеру лебізі - әңгімлесушынің мәнезі, адамдармен қарым-қатынас мәнері, сыртқы түрі, білімі туралы шынайы ықыласпен берілген баға. Сөз әдебі, адамдық мәдениетті сақтау дегеніміз орнымен сөйлеп, орнықты жауап беру. Сөйлеуде, жазуда жаргон, дисфемизм, былапыт сөздерді есту кімге болсын жеңіл имесі анық. Ендеше қолданыстан мүлдем шығарып тастаған жөн. Сөйлеу мен жазуда ойды жеткізуге сыпайы сөздерді таңдап алып, жұмсақ сөйлеген адам жеңетіні белгілі. Келісімге келуге тырысу, егер әнгімелемуші тарапынан ондай ниет байқалмаса, әңгіме тақырыбын өзгерту – тәрбие мен әдеп белгісі. әңгіме, сұхбатаувны, тақырыбы өзгермеген жағдайда да, өз пікірінде, әңгімелесушімен достық қатынаста қалған дұрыс. Құттықтау сөз көбіне-көп үлкен дастарқан басында айтылады. Дастарқан басында айтылатын жақсы сөздің де өз ережесі, шарттары бар. Жиналған қауым тамақ ішу үшін емес, қуанышты шын ниетпен қабылдап, игі тілекпен келеді. Бұл жерде әркім өзін мазалаған ойын, жеке шеше алмай жүрген ісін немесе біреулерге деген өкпе-ренішін айтпайды. Жақсылыққа келген жұрт барлығына ортақ қуанышты, көңілді кезде еске алады. Ұнатпаған, бұрыннан ренішті адамдармен жолыға қалса, ішкі сырын сыртқа шығаруга, я болмаса ұнатпағанын білдіріп сөйлеу мәдениетсіздік болады. Бұрын көрмеген адамдармен танысып, ортақ тақырып тауып әңгімелесуге тырысқан жөн. жүктеу/скачать 0,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|