Тақырып: Абай, Шәкәрім шығармаларындағы ұлттық ерекшелікті есімді сөз  тіркестерінің грамматикалық құрылымы және олардың танымдық мәні  Түйін

38
Abstract: The article deals with the problems of nominal word combinations in the 
works of Abai and Shakarim, which contain many linguistic structures and phraseological 
units that reflect the national spirit. Communicative process – one of the key prerequisites 
for the development of the semantic structure of phrases.
Keywords: composition, process, expression, information and education.
А.Байтұрсынов: «Абайды қазақ баласы тегіс танып білуі керек... Абай сөздері 
дүнияда қалғаны – қазаққа зор бақ»[1, 301 б.] – деп аса құнды артқыға қалдырған 
сөздерді ұрпаққа ұран деп тануға болары рас. Абай мен Шәкәрім көтерген 
мәселелер ұлттық құндылықтарды ғана құрамайды, жалпы адами мәселелерді де 
қозғайды. Осы адамзатқа тән рухани байлық болып табылатын дүниені сөз тіркесі, 
оның есімді басыңқылы тұлғалары арқылы танып, тарату мақаланың өзегі болып 
отыр. Сөйлем құрамына енген сөздер бір-бірімен белгілі синтаксистік тәсілдер 
арқылы байланысып, мағыналық үйлесімдер негізінде тізбектеледі [2, 49 б.]. 
К.Шаукенов «Синтаксис» атты еңбегінің «Сөз тіркесінен сөйлем жүйесіне барар 
жол» деген тарауында: «Белгілі бір ойды білдіруде жеке сөзден сөйлемге дейінгі 
аралықтағы байланыстылық заңдылығы сөз тіркесін құрайды. Сонда сөз тіркесі, 
сөздер сөйлем құраудың заңдылығы болады, ол заңдылық болмаған жерде сөйлем 
де болмайды», – деп, сөз тіркесінің сөйлем құрауға материал [3, 10 б.] болатындығы 
жөніндегі С.Аманжоловтың пікірін қуаттайды. 
Абай: 
Кейде есер көңіл құрғырың,
Махаббат іздеп талпынар.
Ішсем деп бейнет сусынын
Асау жүрек алқынар! – 
деп, «жастықтың отын» іздеп, шарқ ұрады. Абай шығармаларының «махаббат» 
концептісіне қатыстылығы шын достық пен неге болса да адал махаббат болуын 
насихаттаудан тұрады. 
Көзімнің қарасы,
Көңілімнің санасы.
Бітпейді іштегі,
Ғашықтық жарасы, – 
деген жолдардағы есім басыңқылы тіркестер де «махаббат сезімін» паш етеді. 
Сонымен қатар, екі жастың немесе қос ғашықтың арасындағы махаббаттың 
кіршіксіз таза, пәк болуын да өлеңге арқау етті. Оған Абайдың Пушкиннен 
аудармасын: «Евгени Онегині», «Татьянаға хаты» шығармаларының мазмұнынан 
көруімізге болады. Ақын орыс поэзиясының алыбы Пушкиннің шығармасын 
қазақша аудара отырып, оны қазақтың төл шығармасындай сөйлете білді. Ақын 
көңіліне жақын келген Евгений мен Татьяна арасындағы шынайы махаббатты 
жырға қосты. Ондағы «кінәсі жоқ жас адамды», «елжіреген жас», «ғашыққа мас» 
есімді тіркестері ғашықтық жалынын анық білдіріп тұрса, «жаралы жолбарыс», 

жүктеу/скачать 1,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: