Тілтаным языкознание
жүктеу/скачать 1,33 Mb. Pdf көрінісі
|
| келдік деп жазды. Сауалнама барысында ол go to, come to, move to деп атай отырып,
қозғалыс баяндауышы тобына жататын, ережені дұрыс тұжырымдады. Қатені кездейсоқ деп санауға болмайды, себебі ол оны басқа жұмыс орнында қайталады. Қалған жағдайда to көмекші сөзінің қате жазылуы қозғалысты білдіретін баяндауыштың ерекшелігімен байланысты болды. Сондықтан қозғалысты білдіретін to arrive баяндауышы, автоматты түрде өзінен кейін to көмекші сөзін жазуға шақырды. Аса кең байланыс пайда болды. Мұндай аса кең пайда болу және жалған байланыс салдары мүмкіндігі оқушылардың мен мекетепке барамын және біз Қырымнан келдік сөйлемдерін зерделеріне тоқыған жағдайда пайда болады (орыс тілінде в көмекші сөзімен берілетін баяндауыштың және белгілі қатынастың бар болуы) және бірінші баяндауыштың нақты қозғалыс тобы, ал екінші баяндауыштың ол топқа кірмейтіндігін байқамайды. Біз Қырымға келдік сөйлемінде оқушылардың көзіне жалпы белгі көрінеді, сондықтан мұндай жағдайда to көмекші сөзін жазу туындайды. Осындай жалған автоматтандырылған байланыстың арқасында оқушылардың ережені жақсы білулеріне қарамастан аталған мысалды қате жазуы мүмкін. Ереже біздің санамызда тапсырма әдеттен тыс ретінде қабылданған жағдайда және бізде бір сәтке болса да не істеу керек деген сұрақ пайда болған жағдайда туындайды. Тексеру барысында оқушылар қателерді байқамайды. Оқушы бір типтес сөйлеммен ғана жұмыс жасаса, ол қате жібермейді. Белгілері алдыңғыға ұқсас басқа типті мысалдарды орындау барысында оқушылар жиі қателеседі. Мұндай жағдайда оқушы to көмекші сөзін талап ететін қозғалыс баяндауыштарымен жұмыс жасау барысында қате жібермейді. Ал сөйлем шеңбері кеңейтілген және басқа көмекші сөзді талап ететін қозғалысты білдіретін баяндауыш пайда болған жағдайда оқушы қате жібереді. Осы типтес қателердің алдын алу үшін оқушылардың мұндай сөйлемдердің барлық маңызды ерекшеліктерін нақты түсінуіне қол жеткізу қажет. Сонымен қатар, студент оқытушының басшылығынсыз біртектес көп мысалдарды қатар жазған жағдайда, мұндай жағдайлардың санын қысқарту қажет. Біртектес көп мысалдарды қатар жазу оқушылардың сәйкес дағдыларын бекітуге ықпал жасайтындығын оқытушылар жиі топшылайды. Ал шындығында мүлде басқа жағдай орын алады: жалған автоматтандырылған байланыс туындау мүмкін болатын шарттар жасалады. Аталған жағдайда, оқушы әртүрлі типтегі мысалдардың бәрін жазатын жаттығу санын ұлғайту қажет, әр жеке сөйлемде оларды жазу оқушыға ұсынылмайды. Мұндай тапсырмалар жалпы дағдының – аталған сөйлемдегі барлық ерекшеліктерді А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2017. №3 31 нақты мойындағаннан кейін жазуға немесе ауызша жауапқа кірісу пайда болуына ықпал жасайды. Ереже қолдана алмаудан туындаған қателер. Бұл қателер тілдік көрініс ерекшеліктері және сәйкес ереже арасында қажетті байланыстың жоқ болу салдарынан болады. [2]. Оқушылар ережені жиі біледі, алайда тілдік көріністі нақты және дұрыс талдай алмайды. Мысалы: What are doing in the morning? Бұл қатенің табиғаты алдыңғысынан ерекше. Аталған қатенің қандай қате түріне жататындығын төмендегідей анықтауға болады. Егер оқушы ережені дұрыс тұжырымдамаса, онда бұл қате жалған жалпылама негізде; егер оқушы ережені дұрыс тұжырымдаса, онда өзі қатесін тауып, оны түзете алмайды; егер оқушыға оның қате жасағандығы туралы ескертілсе, онда ол қатесін өзі тауып, оны түзете алады, бұл ереже қолдана алмаудан болады [3]. Грамматикалық ережелерді қолдана алмаудан болған қателер оқушыларда тілдік көріністің нақты талдауы жеткіліксіз болған жағдайда туындайды, оларға ереже жатқызылады; оқытушының оқушыларға жаңа тілдік көріністі жаттығудың аз мөлшерінен немесе ойын жаттығуларының болмауынан ажырата алмауы, сонымен қатар оқытушы оқушыларды тілдік көріністерді зерделі талдауға үйретпеуінен. Нәтижесінде оқытушының мұндай сәтсіз жұмысынан кейін оқушыларда тілдік көріністің сәйкес ерекшелігімен аталған ереженің жеткілікті мықты байланысы туындамайды. Алаңғасарлықтан туындаған қателер. Бұл қателер артық әріп жазуға, жіберуге немесе орындарын ауыстыруға әкеп соғады. Мысалдар: The new streats were beautiful (streets орнына) The new streets were beuatiful (beautiful орнына). Мұндай қателердің себебі оқушылардың өздерінің жазба жұмыстарындағы орфографияға бақылау жасаудан шаршаған немесе әлсіреген кезде болатын жүйке үрдісінің артық инерттілік жағдайы болып табылады. Фразаларды дұрыс қабылдамауға негізделген қателер фразаларды қабылдау барысында қандай да бір екінші элементімен анықталады. Қатенің осы түріне фра- залардың қандай да бір мүшесінің мәнін білмеуден немесе фразаның мағынасын түсінбеуден туындайтын қателер жатқызылады. Бұл көрініс жиі тіл үйренудің алғашқы кезеңдерінде – көшіру, жаттығуларды орындау және диктанттар жазу барысында көрінеді. Тіл үйренудің бұл кезеңінде оқушыларда мағыналық мазмұн және тілдік форма арасындағы байланыс өте әлсіз болып келеді. Кейде сөйлемдегі сөз тіркестерін есте сақтаудың өзі қиынға соғады. Олардың дұрыс лексикалық және грамматикалық жазылуы нақты интеллектуалдық белсенділікті талап етеді. Мұның бәрі оқушылардың жиі өз зейіндерін жекелеген сөздерге немесе сөз топтарына, олардың сыртқы формаларына аударуға әкеледі, жиілігінде мағыналық жағын көп түсіне бермейді. Осындай жағдайларда тілдік материалды жіберу барысында механикалық түрде фраза сөздерін оқушыларға едәуір таныс сөздермен алмастыруға мүмкіндік туындайды. Мұндай қатеге, оқушылар оқытушының сөйлемінен кейін фраза мағынасын ойланған және өзі жіберген қатені бірден түзеткен жағдайда қалған барлығын (жұрнақ, жалғауларын да) жатқызуға болады. Сөздерді мәнмәтіннен тыс қабылдаумен шарттасқан қателер, сөз күрделі қоздырғыш бөлігі ретінде емес, жеке қоздырғыш (фраза) ретінде әсер етсе, онда мүлде басқа мән ассоциациясы бойынша шақырыла отырып, фраза сөзі адекватты емес ұғынылуы мүмкін. А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2017. №3 32 ӘДЕБИЕТ 1. Богоявленский Д.Н. Психология усвоения орфографии. –М.: Просвеще- ние, 1966. – С. 45-47. 2. Выготский Н.В. Психологические особенности обучения письму детей младшего школьного возраста // Вопросы психологии, 1998. – №6. – 61 с. 3. Никифорова О.А. Анализ ошибок в письменных работах по иностранному языку // ИЯШ, 1954. – №2. – 16 с. Материял редакцияға 9.08.2017 жылы түсті. А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2017. №3 33 МРНТИ 16.01.45 А.Х.ХАДЖИЕВ 1 1 Магистр педагогических наук, университет «Туран» жүктеу/скачать 1,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|