Тіркеу нөмірі 204-ж Регистрационный №204-ж
жүктеу/скачать 13,26 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Региональный вестник Востока
- Шығыстың аймақтық хабаршысы
Ключевые слова: криминалистика, криминалистическая техника, предвари- тельное расследование, экспертная практика, судебное следствие. ОБЩЕСТВЕННЫЕ И ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ
205 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ ТЕХНИКАНЫ ҚОЛДАНУДЫң ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ Мақалада теориялық ережелер және солардың негізінде жасалған техникалық құралдар, анықтау, тіркеу, тәркілеу, сақтау әдістері мен тергеудегі іс туралы ақпаратты талдау, сонымен қатар қылмыстың алдын алудың техникалық құралдары мен әдістері қарастырылады. Түйін сөздер: криминалистика, криминалистикалық техника, алдын ала тергеу, сараптамалық тәжірибе, сот тергеуі. LEGAL BASIS OF APPLICATIONS FORENSIC TECHNOLOGy The article deals with theoretical principles and developed on the basis of their technical means, methods of detection, control, seizure, storage and processing of information about the events under investigation, as well as the technical means and methods of crime prevention. Keywords: criminalistics, criminalistics technique, pre-trial hearing, expert practice, judicial investigation. Криминалистическая техника – это раздел науки криминалистики, пред- ставляет систему теоретических положений и разработанных на их основе тех- нических средств, методов обнаружения, фиксации, изъятия, хранения и пере- работки информации о расследуемом событии, а также технических средств и методов предотвращения преступлений. Государство, возложив на правоохранительные органы задачу борьбы с преступностью, предоставило им также определенные средства для ее осущест- вления.
В пределах своих полномочий криминалистическую технику применяют следователи, эксперты, специалисты-криминалисты, оперативные работники, судьи. Функции участников уголовно-процессуальной деятельности обуславли- вают различия в целях и пределах использования технико-криминалистических средств и методов. Основными формами применения средств и методов криминалистической техники являются: – предварительное расследование; – экспертная практика; – оперативно-розыскная деятельность; – судебное следствие. Эффективное использование криминалистической техники, способствую- щее раскрытию преступлений, изобличению виновных и правильному разреше- нию уголовного дела возможно только при условии соблюдения принципа закон- ности. Из этого следует, что применение технико-криминалистических средств и приемов предусматривает строжайшее соблюдение всех требований закона. Е.Ж. АБИКАНОВ, Н.К. РИЗАБЕКОВА. 2 (66) 2015. С. 204-209
ISSN 1683-1667 206 Тоқсанына бір рет шығарылады
Шығыстың аймақтық хабаршысы Технико-криминалистические средства, приемы и методы могут приме- няться лишь в том случае, когда для этого имеются правовые основания. При- менение технических средств, приемов и методов может быть признано право- мерным, если оно прямо предусмотрено законом, рекомендовано законом либо не противоречит закону по своей сущности и целям использования. Поэтому, не- смотря на то, что перечень технико-криминалистических средств и методов, ко- торые могут быть использованы при достижении целей криминалистики очень широк, но не является безграничным. Эти ограничения обусловлены, во-первых, современными возможностями науки и техники, во-вторых, специальными тре- бованиями, которые предъявляются к подобным средствам и методам и опреде- ляют предел допустимости их применения. Уголовно-процессуальный закон предусматривает возможность, а порой необходимость применения технических средств при собирании, в частности при закреплении (фиксации), доказательств. Так в ст. 126 УПК РК указано на то, что органы расследования вправе использовать научно-технические средства, привлекать для этого специалистов различных областей знаний. Данная статья предусматривает также условия, при которых применение научно-технических средств будет считаться допустимым. В связи с этим следует привести мнение Р.С. Белкина о том, что ни закон, ни подзаконные акты не могут дать исчерпывающего перечня тех технических средств и тактических приемов, которые используются или могут быть примене- ны в целях раскрытия и расследования преступлений. Поэтому важное значение приобретают общие принципы допустимости применения технических средств в ходе расследования преступлений. Таковыми являются: законность, научная состоятельность, эффективность, безопасность и этичность. Законность означает соответствие методов и научно-технических средств, используемых при раскрытии и расследовании преступлений, а также при су- дебном рассмотрении уголовных дел, букве и духу закона, т.е. тем принципам, которые подчинены установлению истины в уголовном судопроизводстве. Научная состоятельность подразумевает недопустимость применения тех- нического средства, не имеющего научной основы. Другими словами, могут быть использованы лишь те средства и методы, которые обеспечивают получе- ние достоверных результатов. Эффективность является тем условием применения технического средства, при котором достигаются и поставленная цель, и необходимая точность резуль- татов.
Соблюдение принципа безопасности предполагает полное отсутствие угро- ОБЩЕСТВЕННЫЕ И ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ 207 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально зы для жизни и здоровья как участников уголовного процесса того или иного следственного действия, так и иных лиц. Критерий этичности в качестве одного из принципов допустимости приме- няется не всеми учеными. Вероятно, именно по этой причине данный критерий не вошел в перечень, предусматривающий условия правомерности применения научно-технических средств, содержащийся в п. 3 ст. 126 УПК РК. Тем не ме- нее, при использовании технических средств в ходе раскрытия и расследования преступлений соблюдение норм нравственности также является обязательным условием. Особая роль принадлежит критерию законности. Р.С. Белкин, например, считает, что правильное определение правовых основ использования техниче- ских средств и тактических приемов установления истины по уголовному делу является залогом соблюдения требований законности при раскрытии и рассле- довании преступлений. Под правовыми основами использования технических средств и тактических приемов в уголовном судопроизводстве следует понимать систему установленных законом и подзаконными актами принципов и правил, определяющих условия допустимости, содержание, цели и порядок применения этих средств и приемов следователем, оперативным работником и судом. Допустимость применения технического средства предусматривает со- блюдение всех условий, как-то: законность, научная состоятельность, эффек- тивность, безопасность и соответствие нравственным нормам. Несмотря на то, что ни один из этих фактов не имеет каких-либо преимуществ перед другими, принцип законности соблюдается: а) если не нарушены условия допустимости; б) применение технических средств соответствует букве и духу закона. Таким образом, общие правовые основания для использования техни- ческих средств, применяемых при раскрытии и расследовании преступлений, определяются уголовно-процессуальным законом Республики Казахстан (ст. 8 УПК РК), который излагает задачи уголовного процесса. Выполнение этих задач предполагает использование всего комплекса предусмотренных законом средств и методов, в том числе и технических. Возможность использования технико-криминалистических средств, при- емов и методов при проведении следственных действий предусмотрена рядом статей действующего уголовно-процессуального законодательства (ст. 123, 126, 197, 199, 213, 220-222, 242-245, 248, 254, 262). Это значит, что правовым осно- ванием для применения криминалистической техники будут нормы УПК, регла- ментирующие производство соответствующих следственных действий, а также другие законодательные акты, регламентирующие деятельность участников уго- ловного процесса. Е.Ж. АБИКАНОВ, Н.К. РИЗАБЕКОВА. 2 (66) 2015. С. 204-209
ISSN 1683-1667 208 Тоқсанына бір рет шығарылады
Шығыстың аймақтық хабаршысы Нормы уголовно-процессуального кодекса не содержат категорических указаний на необходимость применения технико-криминалистических средств (кроме ст. 242-245, 248, так как производство таких следственных действий, как негласные аудио – и (или) видеоконтроль лица или места, негласные контроль, перехват и снятие информации, передающейся по сетям электрической (телеком- муникационной) связи, негласное получение информации о соединениях между абонентом и (или) абонентскими устройствами, негласное снятие информации с компьютеров, серверов и других устройств предназначенных для сбора, об- работки, накопления и хранении информации, негласное за лицом или местом), невозможно без использования технических средств. Уголовно-процессуальные нормы предоставляют возможность в необходимых случаях использовать эти средства. То обстоятельство, что закон допускает, а не предписывает обязательное применение технических средств, не исключает обязанности следователя широ- ко их использовать для обнаружения, фиксации, изъятия, сохранения и использо- вания доказательств. Нарушением законности будет равнозначно считаться как неправомерное применение технических средств и приемов, так и их неисполь- зование, когда эти средства необходимо применять для раскрытия преступления и установления истины по делу. В случаях применения технико-криминалистических средств при произ- водстве следственных действий необходимо оформить не только факт примене- ния технико-криминалистических средств, приемов и методов, но и материалы, полученные в результате применения указанных средств и приемов. В соответ- ствии со ст. 199 УПК РК в протоколе следственного действия должны быть указа- ны «научно-технические средства, применяемые при его производстве, условия и порядок их использования, объекты, к которым эти средства были примене- ны, и полученные результаты. В протоколе должно быть, кроме того, отмечено, что перед применением научно-технических средств об этом были уведомлены лица, участвующие в производстве следственного действия». Технико-криминалистические средства, приемы и методы при произ- водстве следственных действий могут применяться как следователем, так и специалистом-криминалистом. В связи с этим в протоколе следственного дей- ствия необходимо указать, кто именно применял те или иные средства. Кроме того, следует описать методы и приемы работы, так как применение одних и тех же средств можно осуществлять различными способами. Применение средств криминалистической техники в оперативно-розыскной деятельности регламентируется УПК РК и Законом Республики Казахстан «Об оперативно-розыскной деятельности» от 15 сентября 1994 г. ОБЩЕСТВЕННЫЕ И ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ 209 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально Использование технических средств, приемов и методов при производстве судебных экспертиз регулируется гл. 35 УПК РК и Законом Республики Казах- стан «О судебно-экспертной деятельности в Республике Казахстан» от 20 января 2010 г. Согласно указанным нормативным актам эксперт в заключении должен указать методы и соответственно технические средства, которые он использовал при производстве экспертизы. Применение технических средств в главном судебном разбирательстве от- ражается в протоколе судебного заседания согласно ст. 347 УПК Республики Ка- захстан. Таким образом все более широкое внедрение техники в расследова ние пре- ступлений – одна из характерных черт современ ного уголовного процесса. Не- смотря на перспективы пос ледовательного сокращения преступности в государ- стве, тен денция к расширению сферы применения научно-техни ческих средств в уголовном судопроизводстве сохранится и в будущем, поэтому работы на по- добные темы будут актуальными всегда. Прогресс не стоит на месте, с каждым днем вводятся новые технические средства, оборудование и программное обе- спечение, это необходимо для успешного решения задачи полного искоренения преступности в нашей стране. СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 1. Леви А.А. Применение научно-технических средств в уголовном судопроизвод- стве / А.А. Леви. – М., 1981. – С. 200. 2. Бычкова С.Ф. Следственные действия. Краткий комментарий к уголовному ко- дексу РК / С.Ф. Бычкова, А. Я. Гинзбург. – Алматы, 1998. – С. 25. 3. Уголовно-процессуальный кодекс Республики Казахстан от 1 января 2015 года. 4. Белкин Р.С. Курс криминалистики в 3 т. – Т. 3. Криминалистические средства, приемы и рекомендации / Р.С. Белкин – М.: Юристъ, 1997. – 478 с. 5. Белозерова И. Криминалистика / И. Белозерова. – Москва, 2009. REFERENCES 1. Levi A.A., Primenenie nauchno tehnicheskih sredstv v ugolovnom sudoproizvodstve
2. Bychkova S.F., Sledstvennye dejstvija. Kratkij kommentarij k ugolovnomu kodeksu RK. S.F. Bychkova, A.Ja. Ginzburg. Almaty, 1998, 25 (in Russ). 3. Ugolovno processual’nyj kodeks Respubliki Kazahstan ot 1 janvarja 2015 goda (in Russ). 4. Belkin R.S., Kurs kriminalistiki v 3 t. T. 3. Kriminalisticheskie sredstva, priemy i rekomendacii. Jurist, 1997, 478 (in Russ). 5. Belozerova I., Kriminalistika. Moskva, 2009 (in Russ). Е.Ж. АБИКАНОВ, Н.К. РИЗАБЕКОВА. 2 (66) 2015. С. 204-209
ISSN 1683-1667 210 Тоқсанына бір рет шығарылады
Шығыстың аймақтық хабаршысы ӘОЖ 339.972(574) А.А. АМАНБАЕВА, Т.А. БОЛГАУОВ С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемелекеттік университеті, Өскемен қ., Қазақстан ӘЛЕМДІК НАРЫҚТАҒЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОНОМИКАСЫНЫң БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІ Мақалада Қазақстанның ұлттық экономикасының бәсекеге қабілеттілігі қарастырылады. Бәсекеге қабілеттілік ұғымына әртүрлі анықтама беріледі. Мемлекеттердің бәсекеге қабілеттіліктерін зерттейтін және салыстыратын ұйымдар қарастырылады. Сонымен қатар ұлттық бәсекеге қабілеттілікті сипаттайтын индекстер және көрсеткіштер салыстырылады.
қабілеттілік рейтингісіндегі орын. КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТь ЭКОНОМИКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН НА МИРОВОМ РЫНКЕ В данной статье рассматривается конкурентоспособность национальной эконо- мики Казахстана. Даются различные определения понятию конкурентоспособность. Рассматриваются организации, исследующие и сравнивающие конкурентоспособность стран. А также дается оценка индексам и показателям, характерезующим националь- ную конкурентоспособность.
ция в рейтинге конкурентоспособности. COMPETITIVENESS OF THE ECONOMy OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN ON THE WORLD MARKET This article examines the competitiveness of the national economy of Kazakhstan. Given different definitions of competitiveness. We consider the organization of exploring and comparing the competitiveness of countries. And also assesses the indices and indicators, which national competitiveness. Keywords: competitiveness, economic development level, position in the ranking of competitiveness. Әлемдік шаруашылықтағы мемлекеттердің жайғасымын бағалауда «бәсекеге қабілеттілік» ұғымы негізгі болып табылады. Алайда қазіргі уақытқа дейін отандық және шетелдік ғылыми қауымдастықта бәсекеге қабілеттілік жай- ында тұрақты жүйеленген түсінік қалыптасқан жоқ. Мемлекеттің бәсекеге қабілеттілік мәселелерін зерттеуге ең көп үлес қосқан – американдық экономист М. Портер. Ол осы ғылыми бағыттың негізін қалаушы және бәсекелік артықшылықтар теориясының авторы. Оның теориясының негізгі қағидаларының бірі, ол ұлттық экономикадағы бәсекеге ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР
211 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально қабілеттілік инновацияларды үздіксіз енгізу үрдісін пайдалану арқасында еңбек өнімділігін бәсекелестерге қарағанда жоғары дәрежеде ұстап тұру болып анықталады [1]. Автордың пайымдауы бойынша, мемлекеттер жоғары бәсекеге қабілеттілікке шаруашылықтың барлық салаларында қол жеткізбейді, тек бәсекелік артықшылықтары бар кейбірінде ғана. Бірнеше ресми ұйымдар қабылдаған ұлттық бәсекеге қабілеттіліктің заманауи анықтамалары М. Портердің теориясымен ұштасады, сонымен қатар бәсекелі артықшылық ұғымы дамуының жаңа деңгейін көрсетеді. Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) сарапшылары мынандай қорытындыға келді: бәсекеге қабілеттілік ашық нарықтық экономи- ка жағдайында мемлекет таза ұлттық табысты сақтап және арттыра отырып, халықаралық бәсекелестік сынағынан өткен тауарлар мен қызметтер өндіре алу дәрежесі ретінде сипаттала алынады. Американдық ғалым Б. Скоттың ойын- ша, ұлттық бәсекге қабілеттілікке халықаралық экономикада басқа мемлекет- тер өндіріп шыққан тауарлар мен қызметтермен бәсекелі күресте мемлекеттің тауарлар мен қызметтерді өндіруі, үлестіруі және осыларды мемлекеттегі халықтың өмір сүру деңгейі жоғарлауы үшін жасау қабілеттері жатады [2]. Басқа американдық ғалымдар Д. Доллар және Э. Вульф сол пікірге қосылады. Олар, жоғары технологияларға сүйеніп халықаралық саудада табысқа жетуді және жоғары жалақылы мен жоғары табысты өнімділікті үйлестіре алатын мемлекет бәсекеге қабілетті деп санайды [3]. Бәсекелестіктің динамизміне алғашқы болып назар аударған М. Данн, оның ойынша бәсекеге қабілеттіліктің ең негізгі қасиеті оның уақытқа тәуелді өзгеруі болып табылады [4]. Бәсекеге қабілеттілік ретінде ол – ұлттық экономи- ка, құрылымдық өзгерістерді болжап және оларға бейімделе алатын серпімділікті түсінеді. Бүкіләлемдік экономикалық форум түсіндірмесі бойынша, ұлттық экономиканың экономикалық өсуінің бәсекеге қабілеттілігі – тұрақты бағаларда адам басына шаққандағы ЖІӨ өсу қарқынымен өлшенетін нақты адам табысының жоғарғы қарқынын тұрақты сақтап тұру қабілеті [5]. Барлық анықтамаларда мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігінің негізгі сипат- тамалары ретінде халықтың өмір сүру деңгейінің жоғарылығы және өндірістің қолда бар факторларын пайдалануда жоғары нәтижелілік көрсетілген. Алайда мемлекеттің көшбасшы позициялары оның территориясының көлеміне, табиғи байлықтарының бар болуына және мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі бойынша мемлекеттердің белгілі бір тобына кіруіне әрқашан тәуелді болмайды. Бәсекеге қабілеттілікті анықтау бойынша әртүрлі тәсілдерді жалпылай от- ырып мынандай қорытынды жасауға болады: мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігі А.А. АМАНБАЕВА, Т.А. БОЛГАУОВ. 2 (66) 2015. Б. 210-218
212 Тоқсанына бір рет шығарылады
Шығыстың аймақтық хабаршысы – мемлекеттің әлемдік экономикалық қатынастарда белсенді қатысу және өз артықшылықтарын пайдаланып, халықтың әл-ауқатының өсуіне қол жеткізу мен әлемдік шаруашылық позицияларын нығайту қабілеті. Бәсекеге қабілеттілікті арттыру үшін мемлекеттің тиімді макроэкономикалық саясаты мен экономика- лық субъектілердің (жекеменшік және мемлекеттік компаниялардың) белсенді қызметімен қатар елдің ресурстарын, онда жиналған капиталды, сондай-ақ ада- ми, тиімді пайдалану қажет. Бәсекеге қабілеттілік – айтарлықтай салыстырмалы түсінік, сондықтан көрсеткіштер жүйесіне негізделіп, әртүрлі мемлекеттердің бәсекеге қабілеттілік деңгейін салыстыруды қажет етеді. Бүкіләлемдік экономикалық форум (World Economic Forum) және Халықаралық менеджментті дамыту институты (Institute for Management Development) жүргізетін зерттеулер, мемлекеттердің бәсекеге қабілеттіліктерін салыстыратын ең беделді зерттеулер болып табылады. Бұл ұйымдар дайындаған бәсекеге қабілеттілік рейтінгілері арқылы мемлекеттің басқа мемлекеттерге қатысты қазіргі жағдайын, ұлттық экономиканың күшті және әлсіз жақтарын анықтауға, жаһандық экономикадағы мемлекеттің позициясын нығайту мақсатында жүргізілетін экономикалық саясаттың тиімділігін бағалауға бола- ды.
Бүкіләлемдік экономикалық форум аясында Халықаралық менеджментті дамыту институты дайындаған мемлекеттердің бәсекеге қабілеттілігі туралы жыл сайынғы алғашқы баяндамасы 1986 жылы жарық көрді. 1996 жылдан бері бұл халықаралық ұйымдар біршама айырмашылықтары бар әдістер бойынша дербес зерттеулер жүргізеді, олардың нәтижелері екі әржылдық түрінде жари- яланады: The Global Competitiveness Report (World Economic Forum) және The World Competitiveness yearbook (Institute for Management Development). БЭФ өзінің жыл сайынғы баяндамасында бәсекеге қабілеттіліктің екі жинақталған негізгі көрсеткіштерін көрсетеді: Global Competitiveness Index (GCI – Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі) және Business Competitiveness Index (BCI – Бизнестің бәсекеге қабілеттілігі индексі). Индекстердің атаулары бірнеше рет өзгертілді, есептеу әдістемесінің сапасы жақсартылды, бағаланатын мемлекеттер саны артып отырды. Екі индексті есептеу үшін ақпараттық база – ол – статистикалық көрсеткіштер және эксперттік бағалаулар (компаниялардың топ-менеджерлерінің мәліметтері бойынша). Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі мемлекеттердің жаһандық бәсекеге қабілеттіліктерін бағалайды және экономикалық өсу үшін ең маңызды макроэкономикалық көрсеткіштерге негізделеді. Есептеулер американдық эконо- мисттер Д. Сакс пен Д. Мак Артур ойлап тапқан күрделі әдістемеге негізделеді. Интегралды индексті есептегенде назарға алынатын негізгі көрсеткіштердің ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР
213 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально арасында мынандай көрсеткіштер жеке бағаланады: институттар сапасы, инфрақұрылым, макроэкономикалық тұрақтылылқ, халықтың денсаулығы, баста- уыш және жоғары білім, кәсіби дайындық, тауарлар мен қызметтер нарығының нәтижелілігі, еңбек нарығының нәтижелілігі, қаржы нарығының даму дәрежесі, технологиялық деңгей, нарық көлемі, компаниялардың бәсекеге қабілеттілігі және инновациялық әлеует. ДЭФ 2014-2015 жылдарға арналған баяндамасы бойынша Қазақстан 144 мемлекет ішінде 50-ші орында. ҚР экономикалық жағдайын ғаламдық бәсекеге қабілеттілік индексінің құрауыштарын қарастырайық (1-кесте) [6]. 1-кесте – Қазақстанның ғаламдық бәсекеге қабілеттілік индексінің құрауыштары
2010 2011 2012 2013 2014 ҚР Жалпы рейтинг 72 72 51 50 50 Институттар сапасы 91 94 66 55 57 Инфрақұрылым 81 82 67 62 62 Макроэкономикалық тұрақтылық 26 18 16 23 27 Денсаулық және бастауыш білім 85 85 92 97 96 Жоғары білім және кәсіби даярлық 65 65 58 54 62 Тауарлар мен қызметтер нарығының тиімділігі 86 87 71 56 54 Еңбек нарығының тиімділігі 21 21 19 15 15 Қаржы нарығының дамуы 117
121 115
103 98 Технологиялық деңгей 82 87 55 57 61 Нарық көлемі 55 55 55 54 52 Компаниялардың бәсекеге қабілеттілігі 102 109
99 94 91 Инновациялық әлеует 101
116 103
84 85 Екінші ұйым – Менеджментті дамытудың халықаралық институты «Дүниежүзілік бәсекеге қабілеттілік туралы жыл сайынғы баяндама» (The World Competitiveness yearbook) жариялайды. Өзінің тәсілінде бұл ұйым бәсекеге қабілеттілікті мемлекеттердің компаниялар бағасын тұрақты қалыптастыруды және азаматтардың әл-аухатарының өсуін қамтамасыз ететін ортаны қалыптас- тыру және сақтау қабілеті деп қарастырады. Осылайша, мемлекеттер бизнесті жүргізу және өмір сүру үшін қолайлы жағдай жасау бойынша өзара бәсекелеседі. МДХҰ сарапшылары мемлекеттердің бәсекеге қабілеттілігінің рейтингісін құрғанда әр елді көрсеткіштердің үлкен төрт тобы (елдің экономикалық дамуы, мемлекеттік басқарудың тиімділігі, кәсіпкерлік тиімділігі және инфрақұрылым) А.А. АМАНБАЕВА, Т.А. БОЛГАУОВ. 2 (66) 2015. Б. 210-218
214 Тоқсанына бір рет шығарылады
Шығыстың аймақтық хабаршысы бойынша бағалайды. 2014 жылдың 22 мамырында жыл сайын жарияланатын басылымда Қазақстанның көрсеткіштері төмендегідей (2-кесте) [7]: 2-кесте – IMD World Competitiveness yearbook әр жылдығындағы Қазақстанның көрсеткіштері Жалпы орны 32 Экономикалық көрсеткіштер бойынша 27 Үкіметтің тиімділігі бойынша 20 Бизнестің тиімділігі бойынша 33 Инфрақұрылым 45 Әлемнің 60 мемлекетінің ішінде 32-ші орында, бұл алдыңғы жылға қарағанда 2 орынға жоғары, ТМД елдерінің ішінде ең жоғарғы көрсеткіш. ДЭФ рейтингтерімен салыстырғанда МДХҰ рейтингісі сауалнамалар бер- ген мәліметтерге қарағанда экономика жағдайының әртүрлі жақтарын сипаттай- тын статистикалық мәліметтерге көбірек сүйенеді. ДЭФ және МДХҰ рейтингтері әдістемелерінің негізгі артықшылықтары: сауалнамалық мәліметтер мен статистикалық көрсеткіштердің көлемді − спектрін пайдалану (МДХҰ үшін 314 көрсеткіш, ДЭФ – 249); елдің макро- және микро ортасын сипаттайтын сандық, сонымен қатар − сапалық көрсеткіштерді пайдалану; соңғы жылдар ішінде әдістеменің өзгермейтіндігі, бұл әртүрлі уақыт − аралықтарындағы мәліметтерді салыстыруға мүмкіндік береді (МДХҰ үшін); әдістемені әрқашан жақсартып отыру, әлемдік шаруашылық байла- − ныстарының жаһандану үрдісін, оның елдердің бәсекеге қабілеттіліктеріне әсерін көрсететін жаңа көрсеткіштерді қосу (ДЭФ үшін). Бұл рейтингтер әдістемелерінің негізгі кемшіліктері: сауалнамалық мәліметтерді пайдалану салдарынан объективтіліктің − және есептеулер дәлдігінің төмендеуі; уақытара қайталанатын көрсеткіштерді (индекстерді) қайта топтастыру, − бұл мемлекеттердің бәсекеге қабілеттіліктерінің өзгерісін объективті салысты- руды қиындатады (ДЭФ үшін); экономикалық субъектілердің микродеңгейде жұмыс істеуін сипаттай- − тын көрсеткіштер тобының болмауы (ХМДҰ үшін). Сондықтан жоғарыда аталған кемшіліктерге қарап бұл ұйымдардың баян- дамалары белгілі бір мемлекеттердің экономикалық ерекшеліктерінің, олардың шаруашылық әлеуеті мен сыртқы экономикалық байланыстарды дамыту страте- гияларын талдаумен толықтырылуы қажет. ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР
215 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально Соңғы уақытта мемлекеттерді салыстыру әлемдік шаруашылық жүйесінде ұлттық экономикалардың бәсекеге қабілеттіліктерін бағалайтын басқа да индек- стер негізінде жүзеге асырылуда. Олардың арасынан мыналарды бөліп көрсетуге болады: экономикалық еркіндік индексі (ЭЕИ), адамзат потенциалының даму индексі (АПДИ), «жүйелік дайындық» индексі (ЖДИ) және басқалары. 1995 жылдан бері «Мұрагерлік қоры» институты (The Heritage Foundation) The Wall Street Journal журналымен бірлесіп бір мемлекеттің экономикасы ли- бералды ұстанымдарға қаншалықты сәйкес келетінін көрсететін экономикалық еркіндік индексін құрады. Авторлардың айтуынша экономиканың либералдануы өсіп дамуға әкеледі және рейтинг бұған дәлел: экономикалық еркіндіктің дәрежесі ұлт әл-ауқатының деңгейіне сәйкес келеді. ЭЕИ мемлекеттерді экономикалық еркіндіктің 10 категориясы бойынша бағалайды, олардың ішінде: қадағалау саясаты (еркіндік дәрежесін ұлттық заңнамаларға сәйкес − кәсіпорынды ашу, жабу және қызмет етуімен байланысты үрдістерге қатысты бағалайды); сауда саясаты (экспорттық және импорттық операциялар үшін лицензия- − ларды және рұқсаттамаларды алуға, тарифтер мен санитарлық және техникалық талаптарға байланысты еркіндік дәрежесі); фискалды саясат (салықтық ауыртпалықтардың деңгейі); − мемлекеттің араласуы (үкімет шығындарының бюджетке түсіретін − ауыртпалық деңгейі, мемлекеттік сектордың үлесі және жекеменшік кәсіп- орындардың саясатына мемлекеттің араласуы); монетарлы саясат (бағалық тұрақтылықты сақтауға бағытталған − әрекеттер); инвестициялық саясат (бұқаралық ақпарат құралдары, энергетика, әскери − өнеркәсптік комплекс, спиртті өндіру және т.б. сияқты секторларға инвестиция- ларды салу еркіндігінің дәрежесі); қаржылық саясат (қаржы жүйесінің және қадағалау органдарының даму − дәрежесі); меншіктік құқықтар (меншіктік құқықтардың қорғалу дәрежесі); − жемқорлықтың жайылуы (Transparency International «Жемқорлықты − қабылдау индексі» баяндамасы негізінде алынған жемқорлықтың жайылу дәрежесі); еңбек саласындағы саясат (компаниялардың қызметкерлерді жұмысқа − алу және босату еркіндік дәрежесі және еңбек өнімділігі мен еңбекақының арасындағы байланыс). ЭЕИ 0 мен 100 аралығындағы процентпен өлшенеді, мұндағы ең төмен мәнге экономикалық еркіндіктің ең төменгі дәрежесі сәйкес келеді. Мемлекеттер бес категорияға топтастырылған: А.А. АМАНБАЕВА, Т.А. БОЛГАУОВ. 2 (66) 2015. Б. 210-218
ISSN 1683-1667 216 Тоқсанына бір рет шығарылады
Шығыстың аймақтық хабаршысы 1) «еркін» индекстері 80-нен 100-ге дейін; 2) «негізінен еркін» – 70-тен 79,9-ға дейін; 3) «салыстырмалы еркін» – 60-тан 69,9-ға дейін; 4) «негізінен еркін емес» – 50-ден 59,9-ға дейін; 5) «репрессиялық» индексі 0-ден 49,9-ға дейін. Index of Economic Freedom шеңберінде соңғы үш жылдағы Қазақстанның көрсеткіштері келесідей: 2012 жылы – 65 орын (63,4%), 2013 жылы – 68 орын (63%), 2014 жылы – 67 орын (63,7%) [8]. Адмзаттың даму индексі елдегі әл-ауқат, сауаттылық және өмір сүрудің орта- ша ұзақтығы дәрежесін салыстырмалы түрде бағалауға арналған. Бұл көрсеткіш адами мүмкіндіктің дамуын жүйелі түрде зерттеуге мүмкіндік береді. Индексті есептегенде көрсеткіштердің үш түрі пайдаланылады: орташа өмір сүру ұзақтығы; − елдің ересек халқының сауаттылық дәрежесі; − сатып алу паритеті бойынша жан басына шаққандағы ЖІӨ арқылы − бағаланған өмір сүру дәрежесі (АҚШ долл.). Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасы (БҰҰДБ) әлемнің әртүрлі елдеріндегі халықтың өмір сүру шарттары мен жағдайы жайында жыл сайын баяндама жариялап тұрады (Human Development Report). АДИ арқылы елдерді олардың азаматтарының әл-ауқатының дәрежесі және өмір сүру сапасы бойын- ша салыстырады. «Адамзаттың тұрақты дамуын қамтамасыз ету: әлсіздіктерді төмендету және өмірге төзімділікті қалыптастыру» 2014 жылдың рейтінгіде мемлекетіміз 187 елдің ішінде 70-ші орын алды және адами даму деңгейі жоғары мемлекеттер қатарынан табылды [9]. Ұлттық экономикалардың бәсекеге қабілеттілігін сипаттайтын жеке ин- декстерден бөлек мемлекеттердің бәсекеге қабілеттіліктерін талдағанда басқа да көрсеткіштерді және олардың өзгеруін бағалау маңызды. Мысалы, адам ба- сына шаққандағы ЖІӨ бойынша мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігі дәрежесін анықтауға болады. Бұл көрсеткіш елдің экономикалық дамуының дәрежесін анықтайды. Алайда адам басына шаққандағы ЖІӨ нақты сипаттама деп санауға болмайды, себебі сонымен қатар өндірістің салалық құрылымы, шығарылатын тауарлар сапасы, өнім бірлігіне шаққандағы жұмсалатын материалдар және энергияның тиімділігі аз әсер етпейді. Әлемнің әртүрлі елдерінің ЖІӨ бағалау үшін, негізінде, елдердің макроэкономикалық көрсеткіштерді біріңғай валютаға сатып алу мүмкіндігінің паритеттері (СМП) негізінде қайта есептеу, жататын халықаралық сәйкестендірулер өткізіледі. СМП негізінде бағалау объективті бо- лып саналады және елдердің даму деңгейлерін біріңғай валютада көрсетеді. ДЭФ 2014-2015 жылдарға арналған баяндамасы бойынша Қазақстанның ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР 217 Региональный вестник Востока
Выпускается ежеквартально ЖІӨ – 12,843 АҚШ долл. [6]. Сонымен халықаралық және аймақтық сәйкетендірулерге негізделген, ұлттық бәсекеге қабілеттілікті сипаттайтын халықаралық интегралды индекстерді және олардың құрауыштарын, сонымен қатар жеке статистикалық көрсеткіштерді (адам басына шаққандағы ЖІӨ) жүйелі түрде талдау белгілі дәрежеде әлемдік және аймақтық деңгейдегі елдердің экономикаларының бәсекеге қабілеттіліктерін айқындауға мүмкіндік береді. Жалпы Қазақстан басқа да ТМД мемлекеттері сияқты бәсекеге қабілетті экономиканы құрудағы жолдың басында тұр. Әлемдік нарықтың қазіргі жағдайында бәсекеге қабілеттілікті жоғарлату мәселесі басты назарға қойылып отыр. Нәтижелі құрылымдық өзгерістер енгізу және басқа мемлекеттермен өзара тиімді сауда-экономикалық келісімдерді дамыту елдің әлем экономикасындағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға әкеледі. ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 1. Портер М. Международная конкуренция / М. Портер. – М., 1993. – С. 746-748. 2. Пилипенко И.В. Конкурентоспособность стран и регионов в мировом хозяй- стве: теория, опыт малых стран Западной и Северной Европы / И.В. Пилипенко. – Ойку- мена, 2005. – 496 с. 3. Dollar D., Wolf E. The Global Competitive / D. Dollar, E. Wolf // Journal of International Economics, 2003. – №27(3-4). – P. 199-220. 4. Dunn M. The Economic of Modern Manufacturing: Technology, Strategy and Organization / M. Dunn // American Economic Review, 1990. – №80. – P. 511-528. 5. Сенчагов В.К. Экономика Росии: конкурентоспособность и инновационный по- тенциал / В.К. Сенчагов, А.Н. Захаров, А.А. Зокин // Вопросы экономики переходного периода. – 2005. – №1. 6. The Global Competitiveness Report 2010, 2011, 2012, 2013, 2014. – World Economic Forum [Электронды дерек қор]. – Электронды сілтеме: http://www.gcr.weforum.org/. 7. 7. IMD World Competitiveness Center. – IMD World Competitiveness yearbook 2014. – Lausanne, Switzerland, 2014. 8. Index Of Economic Freedom 2012, 2013, 2014. – The Heritage Foundation [Элек- тронды дерек қор]. – Электронды сілтеме: http://www.heritage.org/. 9. United Nations Development Programme. The 2014 Human Development Report -– Sustaining Human Progress: Reducing Vulnerabilities and Building Resilience. – New york, USA, 2014. REFERENCES 1. Porter М., Mejdunarodnaia konkurencia, Моscva, 1993, 746, 748 (in Russ). 2. PilipenkoI. V., Konkurentosposobnost stran i regionov v mirovom hozaistve, teoria,
3. Dollar D., Wolf E., The Global Competitive, Journal of International Economics, 2003, №27, 3, 4, 199, 220 (in Eng). 4. Dunn M., The Economic of Modern Manufacturing. Technology, Strategy and Organization, American Economic Review, 1990, №80, 511-528 (in Eng). А.А. АМАНБАЕВА, Т.А. БОЛГАУОВ. 2 (66) 2015. Б. 210-218
218 Тоқсанына бір рет шығарылады
Шығыстың аймақтық хабаршысы 5. Senchagov V.К., Zaharov А.N., Zokin А.А., Economika Rossii konkurentosposobnost i innovacionnyi potencial, Voprosi ekonomiki perehodnogo perioda, 2005, №1 (in Russ). 6. The Global Competitiveness Report 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, World Economic Forum. Elektrondi derek kor, Electrondi silteme: http://www.gcr.weforum.org/ (in Eng). 7. IMD World Competitiveness Center. IMD World Competitiveness Yearbook 2014. Lausanne, Switzerland, 2014 (in Eng). 8. Index Of Economic Freedom 2012, 2013, 2014. The Heritage Foundation Elektrondi derek kor, Electrondi silteme: http://www.heritage.org/ (in Eng). 9. United Nations Development Programme. The 2014 Human Development Report Sustaining Human Progress Reducing Vulnerabilities and Building Resilience. New York, USA, 2014 (in Eng). УДК 336.71(574)
жүктеу/скачать 13,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|