Төменде берілген мәтінді оқыңыз. Су тіршілік көзі
жүктеу/скачать 28,63 Kb.
|
1 2
| Тап-таза cу табиғатта табу мүмкін емес_____________________________________________________________
________________________________________________________________[1] Теңіз суының құрамында өте көп мөлшерде еріген тұздар бар, оның ішуге жарамайтыны сондықтан. Ішуге жарамайтын теңіз су, себебі онда мол мөлшерде еріген. 1] Алайда ішуге жарамды таза су Жер бетінде жыл сайын азайып бара жатыр. Жер бетінде жыл сайын ішуге жарамды мөлдір су төмендеу. [1] Адамдар суды өнеркәсіп қажетіне көп пайдаланып, оны өндіріс қалдығымен ластауда. Суды адамдар өнеркәсіп қажетіне мол қолданып, оны өндіріс қоқысмен ластауда [1] Ал біз су құнды байлығымыз екенін ұмытпауымыз керек. Құнды байлығымыз біз екенін ұмытпауымыз қажет 1] Барлығы: [10+5=15 балл] 3-тапсырма Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз. Мүмкіндігінше, өз сөзіңізбен жауап беруге тырысыңыз. Әр сұрақтың балы жақшада берілген. Тіл сапасына қосымша 5 балл беріледі. 1.Гидросфера дегеніміз не? Жер шарының сулы қабатын, яғни өзен-көл, теңіз-мұхит, жер асты сулары, тоғай, су қоймалары және шалшықты-батпақты жерлер жиынын гидросфера деп атайды.1] 2.Лабораториялардан алынған таза судың ерекшелігі қандай? 2 ерекшелігін анықтаңыз. ластаушы заттардан тазартудың жоғары дәрежесі тазалық пен стандарттаудың жоғары деңгейі [1] 3.Табиғаттағы су айналымы қалай жүреді? 2 кезеңін жазыңыз. булану және конденсация 1] Көшпенділер мәдениеті Адамзат баласы жасаған мәдениет екі түрге бөлінеді. Біріншісі – рухани мәдениет, екіншісі – материалдық мәдениет. Рухани мәдениетке музыка, әдебиет, сәулет өнері, сурет өнері, кескін өнері жатады. Адам баласының шаруашылыққа байланысты күн көрісінен туған дүниелер материалдық мәдениетті құрайды. Көшпелілердің рухани мәдениетінің дамуы тіршілік қарекетінің, тұрмысының ерекшеліктерінен туындайды. Көшпелілер өз тұрмыс-қарекетіне лайықты мәдениет қалыптастырған. Көшпелілердің материалдық мәдениеті көшіп-қонуға ыңғайланып жасалған. Мұндай таза көшпелі мәдениет үлгілерінің біріне жиналмалы, жығып-тігуі өте жеңіл киіз үйді жатқызамыз. Киіз үй тек баспана емес, халықтың өмірлік салт -дәстүрінің таңбасы қызметін атқарады. Орталық Азиядағы күмбездік архитектураның бір бастауы – көшпелілердің киіз үйі. Киіз үй – Орталық Азия халықтарының негізгі баспанасы, көшпелі тұрғын үйі. Ол – көшпенділердің оңай жығып, шапшаң тігуге, көшіп-қонуға ыңғайлы үйі. Көшпенділердің киіз үйі – тарихымыздағы ең бірінші сәулеттік құрылыс. «Киіз үй (оның құрылымы, ішкі безендірілуі) – қырғыз-қайcақтардың үйі, оның көшпелі өміріне ыңғайлы: орташа көлем мен салмақтағы киіз үйді бір түйеге артуға болады. Ол керегелерден, жіңішке уықтар мен бірнеше киіз жабдықтардан тұрады. Біріншісі – үйдің негізі, ал екіншісі – суық пен аяздан қорғайды. Киіз үйдің ағаш құрамы үш бөліктен тұрады: кереге, уық және шаңырақ», – деп жазады Шоқан Уәлиханов. Шаңырақ – киiз үйдегі ғаламның моделi. Бүкiл ғалам мен адам арасын байланыстырушы. Рухани мәдениет ретiнде қарастырсақ, киiз үй баспана ғана емес, жамандықтан қорғайтын киелi орын. Шаңырақ – қасиетті. Шаңырақтың астында ошақ орналасады. Ошақ – адамның оты. Ошақ орналасқан соң, ортаға қазан асылады. Шағырақтың астында тұратын қазан – «Құт» деген түсiнiктiң басы. Оған аспаннан нұр құйылады. Оның бiзге жеткен керемет үлгiсi – Түркiстандағы Тайқазан. Қазанды татулықтың белгiсi ретiнде көрсететін аңыздар да бар. Оның бiрiнде: «жауласқан мың батырдың найзасының ұшы ерiтiлiп, қазан құйылған екен» деп басталады. Олай болса қазанды береке- бірліктің символы деп те айта аламыз. Киiз үйдiң есiгi әдетте шығысқа қаратылады. Бұл – күннiң сәулесi үйге бірінші түссiн дегендi бiлдiредi. Есiкке қарама-қарсы бетте – төр. Төрде отырып, билiк айтқандар мемлекет билiгiне дейiн көтерiлген. Мұны «төр» сөзi Орхон- Енисей жазбаларында мемлекет мағынасында қолданылғанын байқауға болады. Киіз үйдің іші қыста жылы, жазда салқын. Сондықтан, шопандар да, туристер де пайдаланады. Киіз үй жер сілкінісінде де ыңғайлы, өйткені ол оңайлықпен бұзылмайды. Қазақстан жер сілкінісінен зардап шеккен елдерге шатырдың орнына киіз үйлер апарып жүр. Көшпенділердің киіз үйі ғасырлар бойы өз құндылығын жоймай келе жатқан құнды мәдени жәдігер. 1-тапсырма. 1-тапсырма. Мәтіннен мына сөздердің сәйкес мағыналарын табыңыз. Ерекшеліктерінен – [1] Белгісі –таңбасы [1] Жылдам – шапшаң[1] Қолайлы – лайықты [1] Сақтайды қорғайтын [1] Барлығы: [5 балл] 2-тапсырма. Төменде берілген әр сөйлемді өз сөзіңізбен қайта жазыңыз. Сөйлемдердіберілген сөздермен бастаңыз. 1. Адам баласының шаруашылыққа байланысты күн көрісінен туған дүниелер материалдық мәдениетті құрайды. Материалдық мәдениетті кірісі баласының шаруашылыққа күн көрісінен тұған әлемдер құрайды 2. Көшпелілердің рухани мәдениетінің дамуы тіршілік қарекетінің, тұрмысының ерекшеліктерінен туындайды. Рухани мәдениетінің дамуы көшпелілердің өмір салтының 3. Киіз үй — Орталық Азия халықтарының негізгі баспанасы, көшпелі тұрғын үйі. Орталық Азия халықтарының бастысы баспанасы,көшпелі тұрғылықты мекенжайы 4. Көшпенділердің киіз үйі — тарихымыздағы ең бірінші сәулеттік құрылыс. Тарихымыздағы көшпенділердің киіз үйі алғашқы ғимарат. 5. Киіз үйдің ағаш құрамы үш бөліктен тұрады: кереге, уық және шаңырақ», - деп жазады Шоқан Уәлиханов “Киіз үйдің ағаш құрамы үш бөліктен бар: кереге, уық және шаңырақ” деп айтады. 6. Қазанды татулықтың белгiсi ретiнде көрсететін аңыздар да бар. Татулықтың белгісі әлемдің таңбасы ретінде көрсететін аңыздар да бар 7. Мұны «төр» сөзi Орхон-Енисей жазбаларында мемлекет мағынасында қолданылғанынан байқауға болады. Орхон-Енисей жазбаларында “төр” сөзі ел мағынасында пайдаланылғанынан байқауға болады 8. Киіз үй жер сілкінісінде де ыңғайлы, өйткені ол оңайлықпен бұзылмайды. Жер сілкінісінде киіз үй де жарасымды, себебі ол оңайлықпен бұзылмайды 9. Қазақстан жер сілкінісінен зардап шеккен елдерге шатырдың орнына киіз үйлер апарып жүр. Жер сілкінісінен Қазақстан зардап шеккен мемлекеттерге шатырдың орнына киіз үйлер әкеледі [1] 10.Көшпенділердің киіз үйі- ғасырлар бойы өз құндылығын жоймай келе жатқан құнды мәдени жәдігер. Ғасырлар бойы көшпенділердің киіз үйі өз бағалын жоймай келе жатқан құнды мәдени жәдігер жүктеу/скачать 28,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2