Транскрипция процесінің ферментативтік аппараты. Транскрипция буыны. Транскриптон
ТРАНСКРПИЦИЯНЫҢ РЕПЛИКАЦИЯДАН АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ
жүктеу/скачать 1,54 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ТРАНСКРИПТОН
ТРАНСКРПИЦИЯНЫҢ РЕПЛИКАЦИЯДАН АЙЫРМАШЫЛЫҒЫБелгілі бір кезеңдердегі транскрипция механизмі генетикалық материалдың екі еселену (репликация) процесіне ұқсайды. ДНҚ-полимераза мен РНҚ- полимеразаның әрекеті өте ұқсас, өйткені олар бірдей химиялық реакцияны катализдейді. Дегенмен, бұл ферменттердің жұмысында бірқатар елеулі айырмашылықтар бар: РНҚ полимераза жұмыс істеуі үшін праймер қажет емес; РНҚ синтезі үшін материал дезоксирибонуклеотидтер емес, рибонуклеотидтер; ферменттің матрицалық тізбегі бойымен қозғалу процесінде гибрид матрицалық тізбек пен синтезделген өнім арасында бөлінеді, ал репликация кезінде ол сақталады. ТРАНСКРИПТОНТранскроиптон(оперон) Ол бір-бірін реттейтін, функционалды байланысқан ақуыздарды кодтайтын және бактериялар мен «ата-баба» геномдарының бүкіл геномында кездесетін бір ізді реттелген гендер тобынан тұрады.Бұл реттеуші механизмді Ф. Джейкоб пен Дж.Монод 1961 жылы сипаттаған, бұл оларға 1965 жылы физиология мен медицина саласындағы Нобель сыйлығын берді. Бұл зерттеушілер оперондардың жұмысын кодтайтын гендер арқылы ұсынды және көрсетті талап ететін ферменттер Ішек таяқшасы лактозаны қолдану үшін. Оперондар әр жасушаның қажеттіліктеріне сәйкес ақуыз синтезін үйлестіруге жауап береді, яғни олар қажет уақытта және дәл жерде ақуыздар түзуге арналған. Оперондардағы гендер жалпы құрылымдық гендер болып табылады, яғни олар жасуша ішіндегі метаболизм жолдарына тікелей қатысатын маңызды ферменттерді кодтайды. Бұл амин қышқылдарының синтезі, АТФ түріндегі энергия, көмірсулар және т.б.Оперондар көбінесе эукариоттық организмдерде кездеседі, бірақ прокариоттық организмдерден айырмашылығы, эукариоттарда оперон аймағы РНҚ-ның бір ғана хабарлаушысы ретінде транскрипцияланбайды. Джейкоб пен Монад геннің немесе гендер жиынтығының бірізді орналасқан транскрипттері екі элементпен реттеледі деген ұсыныс жасады:
Оператордың гені әрқашан құрылымдық гендердің (гендер) жанында орналасады, оның экспрессиясы оны реттеуге жауапты, ал репрессор генмен операторға қосылатын және оның транскрипциясын болдырмайтын «репрессор» деп аталатын ақуызға код береді.Репрессор оператор генімен байланысқан кезде транскрипция репрессияланады. Осылайша, лактозаны ассимиляциялауға қажетті ферменттерді кодтайтын гендердің генетикалық экспрессиясы көрінбейді, сондықтан дисахаридті метаболиздей алмайды. Қазіргі кезде репрессордың оператормен байланысуы стерикалық механизмдермен РНҚ-полимеразаның промотор алаңымен байланысып, гендерді транскрипциялай бастайтындығына жол бермейді.Промотор учаскесі - гендерді байланыстыру және транскрипциялау үшін РНҚ-полимераза танитын «сайт». Ол байланыстыра алмайтындықтан, кез-келген генді транскрипциялай алмайды.Операторлық ген промотор ретінде белгілі генетикалық аймақ пен құрылымдық гендер арасында орналасады. Алайда Джейкоб пен Монод бұл аймақты өз уақытында анықтаған жоқ. Эффектор молекулалардың өз жұмысына әсер ету жолына қарай опе рондарды индукциялаушы және репрессиялаушы деп ажыратады. Индукциялаушы оперондарда эффектор белок репрессорга келіп қосылады да онын оператормен бірігуіне жол бермейді. Сөйтіп, құрылымдық гендердің транскрипциясына кедергі келтіреді. Оперон жұмысы реттелуінің мұндай түрін негативті деп атайды. Сонымен қатар индукцияланатын оперондар реттелудін позитивті бақылауында да бола алады, ол кезде эффектор реттеуші белокпен байланысып, оны белсендіреді. Позитивті реттелу арнайы белоктарды промотор аумагында орналасқан нуклеотидтік тізбектермен бай ланыстыру арқылы жүзеге асады. Белсенді апоиндуктор операторга келіп ко сылып, оперонның транскрипциялану мүмкіндігін тудырады. Реттелуді бақыдаудың екі түрі репрессияланатын оперондар тұрғысынан да әсер етеді. жүктеу/скачать 1,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|