«ТҮркі әдебиеті бастаулары: зерттеу мәселелері мен оқыту әдістемесі»
жүктеу/скачать 3,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Жинақ-Түркі бастаулары
|
Оспанбек Бұлбұл Расбекқызы №15 гимназияның қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Алматы қаласы Аңдатпа. Қазіргі жер - су атауларының басым көпшілігінің мазмұн – мағынасы, мәні айқын түсінікті болғанымен, олардың ішінде мағынасы көмескі тартып, немесе біржола белгісіз жағдайға жеткендері де аз емес. Олар негізінен көне түркі дәуірлерінен жеткен, немесе басқа тілдерден енген атаулар. Мән – мағынасы түсініксіз атаулар жөнінде халық ішінде әртүрлі аңыз – әңгіме, шежіре – деректер, хикая, дастандар туындайды. Кіріспе. Жалқы есімдер тілдегі барлық сөз секілді затты бір белгісіне қарап атау заңдылығына бағынғанымен бірқатар өзіндік ерекшеліктерге ие. Оған жер бедерінің әр түрлі болып келуі, әр этностың аты, атау берудегі өзіндік ерекшелігі, номинациялық типтері жалқы есімдердің экстралингвистикалық жағдайларға орай өзгеруге бейім тұратындығы т.б. әсер етеді. Топонимдердің ұлттық ерекшелігі оның жасалуындағы барлық тілдік деңгейлер: сөзжасамдық, синтаксистік, сондай - ақ ат қоюдағы номинация типтерінде, уәж сипатында да көрініс тауып отырады, яғни тілдегі ономастикалық универсия заңы төңірегіне топтасады. Дүние жүзі халықтарының топонимдерінің жасалу ерекшеліктері тілдік модельдерінің мазмұны ұлттық сипатына қарай дараланып тұрса да түркі тілдес топонимдердің жасалуына негіз болатын уәждердің ортақ болуы да ономастикалық универсия заңының көрінісі болып табылады. Белгілі бір республика көлемінде, аймақ көлемінде жер - су аттарын жасауға бүкіл лексиканың шағын ғана тобы қатысатыны айқындала түседі. Ұлттық кәсібі бір, көшпелі өмір барысында мидай араласып өскен, тілінде ала - құлалық жоқ қазақ халқының жер - су аттарын лексика – 167 семантикалық тұрғыдан топтастырғанда, жалпы ұқсастық болуы – заңды құбылыс. Сондай - ақ, көптеген көршілес (орал - алтай тектес) халықтардың ұқсас табиғи географиялық жағдайда қатар тіршілік жасауы дәстүрлі мәдениетінде, этнографиялық салттарында, тілдерінде, жер - су атауларында қатар қалыптасып, қатар даму нәтижесінде көптеген паралелльдер, ұқсастар болуы да заңды. Сондықтан ономастикада жер - су аттарын лексика - семантикалық сипатына қарай топтастыру қалыптасқан. жүктеу/скачать 3,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|