«ТҮркі әдебиеті бастаулары: зерттеу мәселелері мен оқыту әдістемесі»

187 
мен ойлауды дамыту процесінде осы пәннің маңыздылығын 
ескере отырып, әдебиет сабақтарында жүргізілді.
Зерттеудің мақсаты 
– 
біз жүргізген педагогикалық 
эксперименттің нәтижелері негізінде әдебиет сабақтарында 
оқушылардың сыни ойлауын дамытуға құзыреттілік көзқарасты 
жүзеге асырудың педагогикалық шарттарын қарастыру.
Зерттеу нысаны 
– 
жалпы білім беретін мектептердегі әдебиет 
сабақтары, пәні 
– 
әдебиет сабақтарына құзыреттілік тәсіл 
жағдайында оқушылардың сыни ойлауын дамыту процесі болды.
Аталған мақсатқа сәйкес зерттеудің мынадай әдістері 
пайдаланылды: жалпы білім беретін мектептердегі әдебиет 
сабақтарында мұғалімдер мен оқушылардың сыни ойлауын 
дамытудың маңыздылығын түсіну және оны дамытуға 
бағытталған әдістерді қолдану бойынша әңгімелесу; оқушыларға 
сауалнама жүргізу; оқушылардың жұмыстарын талдау 
(ұсынылған тақырыптар бойынша диалогтар мен очерктер
-
пайымдаулар) сыни ойлау белгілерін анықтау; әдебиет 
сабақтарында оқу
-
тәрбие процесін бақылау.
Эксперименттік есептердің мазмұнын, сондай
-
ақ зерттеу 
пәнінің қалыптасу көрсеткіштері мен өлшемдерін анықтай 
отырып, біз эксперименттің анықтаушы кезеңін өткіздік. Оны 
өткізу
үшін база ретінде екі сынып таңдалды: 10 (22 оқушы) және 
11 (20 оқушы). Экспериментке барлығы 42 оқушы және 10 
мұғалім қатысты.
Зерттеудің бірінші кезеңі жоғары сынып оқушыларының 
сыни ойлауын дамытудың психологиялық
-
педагогикалық 
негіздерін анықтауға бағытталған және таңдалған тақырып 
бойынша психологиялық
-
педагогикалық және ғылыми
-
әдістемелік
әдебиеттерді талдауды қарастырған. Шетелдік және 
отандық ғалымдардың еңбектерін талдау негізінде біз зерттеудің 
негізгі категориялық
-
терминологиялық аппаратын, атап 
айтқанда, "сөйлеу", "ойлау", "құзыреттілік", "құзыреттілік тәсіл", 
"интерактивті оқыту" және т. б. ұғымдарды анықтадық. 
Талданған ғылыми еңбектерден маңызды ережелер бөлініп, 
жинақталды, олар кейіннен практикалық зерттеулердің 
теориялық негізіне айналды.
Педагогикалық эксперимент 3 кезеңде жүргізілді: 1) жоғары 
сынып оқушыларының сыни ойлаудың қалыптасу жай
-
күйін 

188 
анықтау
(айқындаушы кезең); 2) әдебиет сабақтарында білім 
алушыларда сыни ойлауды дамытуды жандандыру жолдарын 
іздеу (қалыптастырушы кезең); 3) эксперименттік топта сыни 
ойлауды дамыту бойынша педагогикалық инновациялардың 
нәтижелілігін анықтау (бақылау кезеңі).
Эксперименттің айқындаушы кезеңін өткізу кезінде біз 
мыналарды білуді мақсат еттік: а) әдебиет мұғалімдері 
оқушылардың сыни ойлауын дамытуды мүмкін және орынды деп 
санай ма; олар сыни ойлауды дамыту әдістемесін меңгерген бе 
және оны әдебиет сабақтарында қаншалықты жиі қолданады; б) 
жоғары сынып оқушыларының сыни ойлауының қалыптасу 
деңгейінің нақты жағдайы қандай?
Осы мақсатқа сәйкес зерттеудің келесі әдістері қолданылды: 
оқушыларда сыни ойлауды дамытудың маңыздылығын түсіну 
және оны дамытуға бағытталған
әдістерді қолдану бойынша 
әдебиет
мұғалімдерімен әңгімелесу; жоғары сынып оқушылары 
арасында сауалнама жүргізу; оқушылардың жұмыстарын 
(ұсынылған тақырыптар бойынша диалогтар мен эссе
-
пайымдаулар) анықтау мақсатында талдау. олардың сыни ойлау 
белгілері; жоғары сыныптарда әдебиет сабақтарында оқу
-
тәрбие 
процесін бақылау.
Оқытушылармен әңгімелесу нәтижелерін сандық және 
сапалық талдау бізге оқушылардың сыни ойлауын қалыптастыру 
мәселесі көптеген мұғалімдер үшін әлі маңызды бола 
қоймағанын
және олар бұл мәселені шешуге толық дайын емес 
екенін айтуға мүмкіндік берді. Білім алушылардың сауалнама 
нәтижелерін талдау сонымен қатар жоғары сынып 
оқушыларының әдебиетті үйренуге деген қызығушылық деңгейі 
жеткіліксіз; сабақтарда оқушылар негізінен шығармашылық 
қабілеті төмен дәстүрлі жаттығуларды орындауға дағдыланған 
(мазмұндау, сұраққа жауап беру, қайталау). Топтық жұмыс 
жүйелі түрде жүргізілмейді, оқушылар сабақта өз пікірлерін 
айтуға бата алмайды. Диалогтар мен эссе
-
пайымдауларды құру 
кезінде оқушылардың сыни ойлау деңгейі де төмен болды.
Біздің ойымызша, анықталған кемшіліктердің негізгі 
себептері:

189 
а) оқытушылардың оқушылардың сыни ойлауын дамыту 
мәселелері және оны шешудің аспектілері туралы хабардар 
болмауы;
б) оқытушылардың сыни ойлауын дамытуға бағытталған 
заманауи оқу
-
әдістемелік материалдармен қамтамасыз етілу 
деңгейінің төмендігі. Алынған нәтижелер бізге әдебиет 
сабақтарында оқушылардың сыни ойлауын дамытудың 
педагогикалық жағдайларын жетілдіру қажеттілігі туралы 
қорытынды
жасауға негіз берді.
Психологиялық
-
педагогикалық әдебиеттерді зерделеу және 
озық педагогикалық тәжірибенің жетістіктерін есепке алу 
негізінде біз сабақтарда құзыреттілік тәсіл негізінде оқытудың 
ғылыми
негізделген, арнайы таңдалған интерактивті әдістерін 
енгізу арқылы оқушылардың сыни ойлауының даму деңгейі 
артады деген болжам жасадық.
Эксперименттің қалыптастырушы кезеңін жүргізу үшін 10 
сыныпқа енгізу үшін оқу
-
әдістемелік материалдар кешені 
дайындалды, ол оқушылардың сыни ойлауын дамыту мәселесі 
бойынша әдебиеттер тізімінен, әдебиетті оқытудың 
интерактивті әдістері мен тәсілдерінің жүйесінен және 
оқушылардың 
сыни 
ойлауын 
дамытуға 
бағытталған 
педагогикалық инновацияларды қолдана отырып жасалған 
сабақтардың қысқаша мазмұнынан тұрады. Тиімді интерактивті 
әдістер
мен әдістерді таңдау және қорытындылау кезінде біз 
жүйелік тәсілді қолдандық, бұл әдістер мен тәсілдер сабақтастық 
принципіне негізделген белгілі бір ретпен орналастырылған және 
өзара
байланысты және өзара тәуелді элементтердің тұтас 
жиынтығы болып табылады.
Жоғары сынып оқушылары арасында жүргізілген 
сауалнаманың нәтижелері және оқу
-
тәрбие процесін бақылау 
сонымен қатар оқушылардың әдебиетті үйренуге деген 
қызығушылығының
едәуір артқанын, оқушылардың өз ойларын 
жиі білдіре бастағанын және ынтымақтастық процесінде оларды 
дәлелдеп шыға алатын халге жеткенін анықтады.

жүктеу/скачать 3,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: