Түркі тілдерінің дыбыстық жүйесіне тән дыбыс алмасулар
жүктеу/скачать 0,76 Mb. Pdf көрінісі
|
| Шай – шәй, жай – жәй, жайлы – жәйлі,
жайымен – жәйімен, жайлап – жәйлеп, жайылым – жәйілім, жайлау – жәйлеу, жайбарақат – жәйбарақат сияқты сөздердегі а-ә алмасуын түркологтар ш, ж және й ды- быстарының алмасуын жұмсартушылық қа- сиетінің әсері деп түсіндіреді. Осыған ұқсас құбылыс басқа түркі тілдерінде де кездеседі. Б.А. Серебренников пен Н.З. Гаджиева а-ә алмасуын а дыбысының тұрақсыздығынан деп [10], ал М. Рясенен а-ның жіңішкеруін ж және й дыбыстарының ортасында келгенде көрші дыбыстардың ықпалынан деп түсіндіреді. Аталған құбылысты профессор А. Айға- былов фонетикалық өзгеріске жатқызбайды, себебі ж, ш, й дыбыстарының «ықпалы шексіз емес, бір сөзде әсері болса, екінші сөзде әсері жоқ. Бұл дыбыстардың арасында келген о, ұ, ы дыбыстары тіпті жіңішкеріп ө, ү, і түрінде дыбысталмайды. Мәселен, жой, шойын, сой, сый сияқты сөздердің жіңішке айтылуы кез- деспейді. Демек, бұл құбылыстар – сөйлеу барысында қалыптасқан морфонологиялық құ- былыстар» [4, 38]. Қорыта келгенде, дыбыс алмасулары фоне- тика мен морфология салаларының заңдылық- тарына көне бермейтін, сөзжасам тәсілінің де талаптарына жауап бере бермейтін аралық (фо- нетика, морфология, семантиканың үшеуіне де белгілі бір дәрежеде қатысты) құбылыс болып табылады. Дыбыс алмасуларына байланысты құбылыстардың барлығы тілдің даму тарихы- мен тікелей байланысты болғандықтан, көп жағдайда фонологиялық шарттылық орын алады. Морфонологиялық құбылыстар арти- куляция мен акустикаға байланысты болмаған- дықтан, оны фонетика ережелерімен түсініруге келмейді. Бір позицияда түрлі өзгеріс пайда болып, ауытқу жиі кездеседі. Сондықтан ды- быс алмасулары таза фонетикалық себептер- мен жүзеге аспайды және олардың өзгеруіне басқа да факторлардың әсері болады, олардың морфонологиялық құбылыс ретінде қарасты- рылуының басты себебі осы. жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|