Түсінігі. Негізгі сұрақтары

Дәріс  1.  Кіріспе.  Геоэкология  және  табиғатты  қорғау  пәні.  Геоэкология 

түсінігі.   

 

Негізгі сұрақтары: 

1.  Геоэкология және табиғатты қорғау пәні. Мақсаты мен міндеттері 

2.  Геоэкология және оның жалпы құрылымы 

3.  Геоэкология – география бағыты 

 

Грек  тілінен  бастау  алатын  үш  түбір:  ГЕО/ЭКО/ЛОГ/ия  сөзіне  бірікті.  

Сөздің  түбірін  түсінік  білдіретін  иероглиеф  ретінде  қарастыруға  болады. 

Ортасында  гректің  «ойкос»  яғни  үй  деген  мағынаны  білдіретін  түбір  сөз 

орналасқан.  Бұл  әр  түрлі  деңгейдегі  тірі  организмдердің  мекені  болып 

табылады:    экожүйенің,  ірі  кеңістіктік  биологиялық  жүйе  ретінде  биомалар 

және  Жердің  биосферасын  құрайтын  тірі  жиынтығы  туындайтын  түрлері, 

олардың  комбинациялары  болып  табылады.  Бұл  жағдайда  қарым-қатынас 

және  «үйдің»  іші  аясында  және  «үй»  және  қоршаған  әлем  арасында  өзара 

байланыс  жатады.  Осыдан  Геоэкологияға  негіз  болып  табылатын:  сөзсіз 

табиғи  және  әлеуметтік  ғылымдар  бағыттарын  араласып  орналасқан 

ғаламдық  (әлемдік)  мәселелері  бойынша  нақты  қызығушылықпен  Жерді 

жүйе ретінде зерттеу.  

Бұл адамзат қоғамының пайда болуынан бастап «үй» болып табылады. 

Алайда, соңғы жылдары, әсіресе, соңғы онжылдықта, адамзат, бұл жай ғана 

өз  үйлерінде  өмір  сүріп  емес,  осындай  қуатты,  табиғи,  жалпы  дүниежүзілік 

күшті  қоғамға  айналып,  өз  іс-әрекеттерімен  оның  жекелеген  құрамдас 

бөліктерін  жоюға  дейін  өзгертті.    «OIKOS»  түбірінде  тұрған  түсініктер 

маңыздылығы  және  адамзатпен  байланысты  уақыттың  тарихи  масштабында 

экспоненциалды  түрде  шкаласы  артады.  Антропогендік  әсер  барған  сайын 

қайтымсыз  болып,  тіпті  апатты  күйге  ұшырап  отыр.    «Экология»  сөзі, 

негізінен,  адам  мен  табиғат  арасындағы  қарым-қатынас  кешенін  айқындауы 

арта түсті. Эрнст Геккель1866 жылдан бастап пайдаланып жүрген бұл сөздің 

тағы  бір  мағынасы,  тірі  заттар  мен  қоршаған  орта  арасындағы  өзара 

тәуелділікті 

зерттейтін, 

биология 

бөлімі 

болып 

табылады. 

"Геоэкология"  сөзіндегі  «гео»  түбірі  Гео  Жерінің  грек  құдайының  есіміне 

байланысты.  Ол  дәстүрлі  түрде  Жер  туралы  ғылымдарды  баурап,  олардың 

біртұтастығы  мен  өзара  тәуелділігін  нақтылай  түседі.  «Гео»  түбірі  атап 

айтқанда, өңірлер мен елді мекендерді немесе процестерге байланысты төмен 

иерархиялық  деңгейде,  құбылыстар,  ортақ  жер  үсті,  жаһандық  процестерді 

негізге ала отырып, тұтастай алғанда, бірінші кезекте Жерді қояды. 

«Эко»  түбірі  табиғаттың  тірі  бөлігіне  жатса,  ал  қарапайым  жағдайда, 

«эко»  түбірі  жансыз  табиғат  болып  табылады.  Осы  мағынада,  "геоэко" 

комбинациясы  шын  мәнінде  тірі  және  өлі  табиғат  бірлігін  көрсетеді.