Астанадағы Қазақ Мемлекеттік заң

4

№47 (1357) 

24 – 30 қараша 

2016 жыл

АНА ТІЛІ

(Басы 1-бетте)

С

ондықтан да егемендіктің елең-алаңын-

да еліміздің шынайы ұлтшыл азамат-

тары ең бірінші тіліміз үшін күресіп, 

1989 жылғы Қазақ КСР Жоғары Кеңесінде оның 

мемлекеттік мәртебесіне қол жеткізілді. Бұл 1995 

жылғы Ата Заңда конституциялық шешімін тапты. 

1997 жылғы «Қазақстан Республикасындағы Тіл 

туралы» Заңда қазақ және орыс тілдерінің негізгі 

құқықтық мәртебелері мен қағидалары одан әрі 

дамытылды. Осы маңызды құжатты жүзеге асыру 

мақсатында алдағы басым бағыттар мен міндеттер 

де айқындалды. Аз уақытта к п нәрсе жүзеге асты. 

Мұның барлығы  з Отанында кеше ғана екінші 

қатарға ығыстырылған қазақ тілінің дамуына игі 

ықпал жасады. Мұны халқымыз к ріп, біліп отыр.

Алайда қайта құрудан басталған тіл үшін күрес, 

ұлттық рух егемендікке жету мен тәуелсіздік алудан 

әрі аса алмады. Ең  кініштісі – патшалық Ресейдің 

отарлық саясаты, соның саяси жалғасындай 

болған кеңес  кіметі кезінде мемлекетіміздің 

де, ұлтымыздың да толыққанды қалыптаса 

алмағандығынан сан жылдар тілдік кеңістікте 

қордаланған қиыншылықтар мен қайшылықтарды 

жоюда батыл саяси және құқықтық әрекеттер жа-

салынбады. Асқақ идея жаңа жағдайда ұлттық 

мұраттарымызды шешумен жалғастырылып, 

дәстүрлі рухани бұлақтан суғарылып, санамыз 

тәуелсіздік талаптарына сәйкес тиісті жаңармады. 

Бірнеше ғасыр отаршылдықтан пайда болған 

ТІЛ ТҰҒЫРЫ – ҰЛТ ҒҰМЫРЫ

КІТАПХАНАДАҒЫ 

ТАҒЫЛЫМДЫ ЖҮЗДЕСУ

ХАЛЫҚТАР ДОСТЫҒЫН 

НАСИХАТТАУШЫ

жалтақтық, кеше ғана үстемдік жасаған, бүгін де 

жалғаса түскен құлдық психология үлкен кедергі 

болып жігерлі іске жібермей келеді. 

Осындай жағдайдан бүгінгі ана тілдік 

кеңістікте әлі шешуін табатын мәселелер 

жеткілікті, тіпті ол кейде к бейе түспесе, әсте азая-

тын емес. Мұның қандай себептері бар? Қашан 

Елбасымыздың «Қазақстанның болашағы – қазақ 

тілінде», «Қазақ тілі – басты құндылығымыз», т.б. 

қастерлі с з тіркестері қанаттанып, ұлтымыздың 

азаматтарының түгел к кейіне тұрақты қонатын 

болады? Туған тіліміз Тәуелсіздіктің табанды 

тұғыры қашан бола алады?

Мұның, біздіңше, толып жатқан себептері бар. 

Ең бастысы халқымызда ұлттық намыс, ұлттық 

рух бәсең. Бұл әзір к терілетін емес. Ал орысша 

оқып, еуропаша тәрбиеленген қарак здеріміздің 

к бінде мәдени құндылығымызға деген ықылас 

жоқ. Осының барлығы қоғамымызда ұлттық тілді 

қалыптастыратын әлеуметтік ортаны жетімсіз 

етіп отыр. Газеттерде жарияланған зерттеулер 

бойынша қазір қазақтың 60 пайызы тек орыс 

тілінде с йлейді екен. Ал солтүстік облыстарда бұл 

к рсеткіш бұдан да жоғары. 

БІЛІМ ЖҮЙЕСІ – 

АНА ТІЛІН ЖЕТІЛДІРУ ҰЯСЫ

А

на тілін толықтыра, жетілдіре түсудің 

бірден-бір әлеуметтік ұясы – білім 

беру жүйесі. Бірақ бұл салада әзір қазақ 

тілінің мәселелері күрделене түспесе, жеңілдей 

қоятын емес. Бізде әлі мәселенің тегіне, жай-

күйіне, болашағына терең бара бермеу, ғылыми-

тәжірибелік негізі жоқ дүниелер басым.  йтпесе 

ана тілінің базалық құндылықтары түгіл, жас 

ұрпағымыз  з ана тілінде дұрыс с йлей алмай 

отырғанда, олардың ұлттық ойлау жүйесі әлі 

дұрыс қалыптаса қоймаған жағдайда қазақтілді 

балабақшаларда арнайы мұғалім б ліп, ағылшын 

тілін оқытар ма едік? Бұл аздай, ағылшын тілін 

ткен оқу жылынан бірінші сыныптан бастап 

оқыттық. 

Білім және ғылым министрлігіндегілер рес-

публикада қазақ мектептерінің жеткіліксіздігі де 

үлкен мәселе болып отырғанымен санасқылары 

келмейді.  лі үшінші ауысым жойылған жоқ. 

Тіпті Астанада қазақ мектептері жетімсіз, ал орыс 

мектептерінде жыл сайын оншақты бірінші қазақ 

сыныптар ашылуда. Осындай аралас мектептердің 

негізі орыс сыныптары да, ал азшылығы қазақ 

сыныптары болып отыр. Бұл қазақтың ұл-

қыздарының  з ана тілін жүйелі меңгеруінде 

к птеген кедергілер келтіруде. 

 Рас, тәуелсіздік жылдары қазақ тілінде 

оқытатын мектептер желісі 2768-ден 3777-ге жетті. 

Бұл еліміздегі барлық мектептердің жартысына 

жетіп қалады. Ал  з жерінде бүкіл халықтың 65% 

болып отырған қазақтың басқа ұл-қыздары қайда 

оқиды? Кейбір аймақтарда аралас мектептер саны 

азаятын түрі жоқ. Олар орта білім ошақтарының 

20 пайыздайын құрайды. 

Орта арнаулы және жоғары оқу орындарында 

қазақ тілінің жағдайы мемлекеттік талаптарға 

сай емес. Жоғары білім беру саласында жұмыс 

істеп жүріп аңғарғаным студенттер, әсіресе қыз 

балалардың дені қазақ тілінде с йлей бермейді. 

Орыс топтарындағы ұлты қазақ студенттердің 

80-90 пайызы  з тілдерінде с йлемейді. Орыстілді 

қазақ оқытушылар  зара да, студенттермен де тек 

орыс тілінде с йлеседі. 

Биыл Қазақ гуманитарлық заң университетінің 

қазақ және орыс тілдері кафедрасы «қазақ тілін» 

оқытуға байланысты сауалнама жүргізген бола-

тын. Содан мысалдар келтіре кетейік. «Сіздің 

қазақ тілін меңгеру деңгейіңіз қандай?» деген 

сұраққа 149 студенттің 11%-ы  те жақсы және 

жақсы деп, 75%-ы орта деңгейде, 14%-ы орта-

дан т мен деңгейде деп жауап берген. «Қазақ 

тілін білу деңгейің т мен болса, оған не себеп 

болды?» дегенге 11%-ы «орыстілді қоғамда  мір 

сүргендіктен» десе, 56%-ы: «Отбасында, достар-

мен қазақ тілінде с йлемеуден не аз с йлеуден» 

депті. 

Осындай жайларды ойлап жоғары билік орган-

дарына мынандай нақты ұсыныс та жасаған едік. 

Кез келген балабақшада ағылшын тілін оқытуды 

доғарып, қазақ тілін жүйелі түрде үйрету қажет. 

Бұл үшін балабақша тәрбиешілерінің мамандығын 

қосымша қазақ тілі пәнімен толықтыру қажет. 

Сонан соң бастауыш мектептің алғашқы сы-

ныптарында бүлдіршіндердің қазақша жаза, 

оқи және с йлей алуына, олардың ұлттық ойлау 

жүйесінің қалыптасуына ерекше мән берген ж н. 

Бар мүмкіндік, күш-жігер балабақша мен ба-

стауыш мектептерде мемлекеттік тілді дамытуға 

бағытталғаны дұрыс болар еді. Бұғанасы әлі 

бекімеген, ұлттық тәрбие мен ана тілін бойына 

толық сіңіре алмаған, ұлттық ойлау жүйесі әлі 

қалыптаса қоймаған ұрпаққа  зге тілді үйретуге 

күш салу ақылға сыймайды. Ал ағылшын және 

орыс тілін кейінгі сыныптардан бастап, бірақ 

оларды әлемдік білім-ғылымның негіздерін 

игеру құралы ретінде оқытқан дұрыс. Осы жер-

де Мұхтар  уезовтың «оқыған қазақтардың 

к семі» атаған Ахмет Байтұрсынұлының сонау 

елімізде қазақ тілдік орта күшті кезде бастауыш 

мектептің бес жылдық болуы, оның үш жылын-

да қазақ баласы қазақша оқи, жаза және с йлей 

алуы керек, т ртінші жылдан бастап орыс тілін 

оқытқан ж н дегенін еске сала кетсек артық 

қайтадан ығысып отыр. Сондай-ақ Конституци-

яда мемлекеттік органдар мен мекемелерде орыс 

тілін мемлекеттік дәрежеге к теру аз болғандай, 

«Тіл туралы» Заңның 21-бабына байланысты 

бланкілер, маңдайшалар, хабарландырулар, 

жарнамалар, мекеме мен ұйым атаулары, басқа 

да к рнекі ақпараттардың мемлекеттік, орыс 

және ағылшын тілінде жазылуы үш тілдің ара-

сына теңдік белгісін қойды. С йтіп, заң арқылы 

халықты екі тілде жазуға, екі тілде с йлеуге 

мәжбүр етіп отырмыз. 

1998 жылғы 14 тамызда Қазақстан Респуб-

ликасы Үкіметі «Мемлекеттік органдарда 

мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейту 

туралы» қаулы қабылдады. Соның «1. Орталық 

атқару органдары, барлық деңгейдегі әкімдер: 1) 

«Қазақстан Республикасында тіл туралы» Заңның 

23-бабына сәйкес, мемлекеттік істің барлық сала-

ларында мемлекеттік тілдің белсенді қолданылуы 

үшін басым жағдай жасау қажеттігін ескере 

отырып, мемлекеттік органдарда іс қағаздарын 

кезең-кезеңмен қазақ тіліне к шуге байланысты 

іс шаралар жоспарын жасап, жүзеге асырсын» 

деген б ліміндегі тапсырма (к біне орыс тілінен 

қазақ тіліне аударылған құжаттар есебінен – 

.Б.) 2006-2009 жылдар аралығында мемлекеттік 

тілге к шірілді деп жергілікті билік органдарына 

жоғарыға рапорт берілгеніне 6-7 жыл болды. 

Күнделікті  мірді мемлекеттік қызметкерлер 

бізден әлдеқайда жақсы біледі.Сондай-ақ «2. Іс 

қағаздарын жүргізу және ресми құжаттар әзірлеуге 

қатысты құрылымдар мамандарының мемлекеттік 

тілді білуі мен оны мемлекет қаржысының 

есебінен оқып-үйренуі кәсіби біліктілік талаптары 

қатарына жатқызылсын» деген қағиданың қандай 

деңгейде орындалып келе жатқаны белгісіз. Осы 

қаулыдағы «8. «Орталық атқару органдары 1999 

қазіргі білім жүйесіндегі қазақ тілінің жағдайын 

білмей, орта мектептердің материалдық-

техникалық базасын к рмей, ұл-қыздарымыздың 

қабілет, мүмкіндігін танымай, бар мәселені жан-

жақты ақылдасып, ойласпастан асығыс, ғылыми 

және тәжірибелік негізсіз үш тілдік білім беруді 

мәлімдегеннен кейін және Қазақстан Республика-

сында білім және ғылымды дамытудың 2016-2019 

жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы 

қабылданған соң Президент әкімшілігіне ар-

найы хат жазсам, менің хатым Мәдениет және 

спорт министрлігіне жолданған екен. Бұл орайда 

Қазақстан Республикасы Парламентіне, бір топ 

Сенат және Мәжіліс депутаттарына да хат жаз-

дым. Аталған хатқа байланысты Сенаттың он бес 

депутаты сол кездегі Үкімет басшысы, еліміздің 

сол кездегі Премьер-министрі Кәрім Мәсімовке 

сауал жолдады.

Содан не керек Білім және ғылым министрлі-

гінен хаттарыма жауап алдым. Онда мемлекеттік 

тіл туралы министрлік жасап жатқан іс-шара лары-

ның мақсаты – 2020 жылға қарай барлық мектеп 

біті рушілерге қазақ тілін еркін меңгертеміз, 

сол үшін қазақ тілін жаңа оқыту әдістерімен 

жетілдіреміз дегеннен басқа қағидатты мәселені 

таба алмадым. Бір жарым беттік жауаптарында 

«үш тілді білім беру» мен «үш тұғырлы тіл» деген 

с з тіркестерін 8 рет қайталапты. Бар ақпарат 

осы мәселелердің маңына топтастырылыпты. 

Сонан соң ағылшын тілінде білім берудің маңыз-

дылығын  здерінше түсіндіргілері келіп, 2008 

жылдан бері мектептерде ағылшын тілін оқыту 

үдерісінің жағдайын, оқыту үдерістерін зерде-

легендерін айтыпты. Сауалнамаға 300 мыңдай 

адам қатысыпты. Жауап берген ата-аналардың 

81%-ы балаларының ағылшын тілін білгенін 

қалайды екен. Шынына келгенде, қазіргі күндері 

Алматыда ҚР Ұлттық кітапханасында халық 

жазушысы, «Ақиқат пен аңыз», «Махаббат, 

қызық, мол жылдар» кітаптарының авторы 

зілхан Нұршайықовтың атындағы мемо-

риалды кабинеттің ашылу рәсімі  тті. Оған 

елімізге белгілі қоғам қайраткерлері, зиялы 

қауым  кілдері, ғалымдар және жазушының 

туысқандары мен к з к рген замандастары 

қатысты. Мемориалды кабинеттің лентасын 

Ұ.Есдәулет, М.Рәш, Ж. зілханқызы қиды.

Ашылу салтанатында Ұлттық кітапхана 

дирек то рының орынбасары Ажар Хамитқызы 

с з с йлеп, жазушының шығармашылығына 

т о қ т а л д ы .   Қ а з а қ с т а н   Ж а з у ш ы л а р   о д а ғ ы 

басқармасының атынан белгілі ақын Ұлықбек 

Есдәулет қаламгер туралы естелігімен б лісіп, 

мемориалды кабинеттің ашылуы Қазақстан жа-

зушылары үшін де үлкен жаңалық екенін айтты. 

Жазушының қызы Жанат  зілханқызы шараны 

ұйымдастырушыларға  з алғысын жеткізді. 

Ақын-жазушылар Мыңбай Рәш, Уақап 

Қыдырханұлы, Сарбас Ақтаев, жазушының 

майдандас досы, Оңтүстік Қазақстан облысынан 

арнайы келген Нұрмұхан  зімбетов, қаламгерлер 

Қайсар  лім, Ғазизбек Тәшімбай, Қайсар 

Жорабеков, ғалымдар Серікқазы Қорабай, 

Нұрдәулет Ақыш, С.Мұқанов пен Ғ.Мүсіреповтің 

м е м л е к е т т і к   ә д е б и - м е м о р и а л д ы қ   м у з е й 

кешенінің директоры  ділғазы Қайырбеков 

және т.б.  з ойларын ортаға салды.

Салтанатты рәсім барысында қаламгер 

жайында «Жүрекжарды» фильмі, сондай-ақ 

.Нұршайықов атындағы стипендия тапсыру 

үшін жыл сайын жастар арасында  тетін «Адам 

және әлем» әдеби байқау  ткізу туралы бейнеба-

ян к рсетілді. Шара соңы әл-Фараби атындағы 

ҚазҰУ студенттерінің әдеби сазды кешіне ұласты. 

Бағдагүл БАЛАУБАЕВА 

Ресей Федерациясының Алматыдағы Бас 

консулдығында белгілі жазушы-саяхатшы, 

пуб лицист, Орта Азия зерттеушісі, «Қазақстан 

ұлттық география қоғамының» мүшесі Исма-

илжан Иминовтың «В Туве, где предков древ-

ний род...» атты кітабының тұсаукесер рәсімі 

тті.

 

А т а л м ы ш   к і т а п   а в т о р д ы ң   т к е н   ж ы л ы 

Туваға, Пор-Бажын атты ұйғыр қалашығына 

жа саған ғылыми-танымдық экспедициясының 

қорытындысы ретінде жарық к рген. Айта 

кетейік, экспедиция «Инаят» қоғамдық ұйым-

дар қауымдастығының бастамасымен ұйым-

дастырылған. 

Тұсаукесер рәсімін құттықтау с зімен ашқан 

шімжан Құрбанов автор туындысының ел тари-

хын танудағы маңыздылығын атап  тті.  рі қарай 

с з кезегі Исмаилжан Иминовқа берілді. Ол т л 

еңбегінің қалай дүниеге келгеніне жан-жақты 

тоқталды. «Тува жеріне саяхаттау к птен бергі ар-

маным еді. Мені осынау экспедицияға шақырып, 

қамқорлық танытқан Тұрған Иминұлына 

алғысым шексіз. Ол кісімен зерттеулерді бірге 

бастаған едік.  кінішке орай, жақында бақилық 

болды. Сондықтан бұл еңбегімді сол азаматтың 

рухына арнаймын» деді автор.

«Инаят» қоғамдық ұйымдар қауымдасты-

ғының басшысы  кімжан Ануров с з алып, 

И.Иминовтың қай еңбегі болмасын халықтар 

д о с т ы ғ ы н   н а с и х а т т а й т ы н ы н   б а с а   а й т т ы . 

«Қазақстан ұлттық география қоғамының» дирек-

торы Жанна Рүстем қаламгер экспедицяларының 

мән-маңызын тілге тиек етті. Шара бары-

сында «Арал» қоғамдық қорының директоры 

Б.Бекниязов, философ Қайрат Жаңабаев және 

т.б. әріптестері  з ой-пікірлерін білдірді. 

Ақбота ИСЛ МБЕК

болмас. Бәлкім, он екі жылдық оқу жүйесін 

ойластырғанда осы жағдайды ескергеніміз ж н 

шығар. Ал білім мен тәрбиені қазақтың тілінде 

және ежелден келе жатқан еш халықтан кем емес 

ұлттық құндылықтарымызға негіздеп, бүгінгі за-

мана талаптарына сәйкес жетілдіре, толықтыра 

ескере отырып жүргізген дұрыс болар еді. 

ҚҰҚЫҚТЫҚ 

КЕҢІСТІКТЕГІ ҚАЗАҚ ТІЛІ

Б

үгінгі қоғамымызда ана тілдік ортаның 

д ұ р ы с   қ а л ы п т а с у ы н а   к е р і   ы қ п а л 

етіп келе жатқан факторлар аз емес. 

Елбасының 2008 жылдан бастап Жолдауында 

орысша айтылған «триединство языков» с з 

тіркесін кейбір шала сауатты саясатшылдардың 

қазақшаға «үш тұғырлы тіл» деп аударуы халықты 

да, тіл мамандарын да шатастырып, олар тілдің 

жалғыз ғана тұғыры болатынын, оның ұлттық тіл 

екенін біле тұра бұрмалап, орыс және ағылшын 

тілдерін мемлекеттік мәртебесі бар қазақ тілімен 

бір деңгейге қоюда. С йтіп, құқықтық жағынан 

да, саяси жағынан да қателіктер жасалуда. 

Мұндай жағдайды байқаған Елбасы 2008 

жылғы 29 мамырда қазақтілді ақпарат құрал-

дарының жетекшілерімен кездесуінде осы «үш 

тілдің бірлігін», әсте «үш тұғырлы тіл» емес, дұрыс 

түсінбегендерге: «Қазақ тілі үш тілдің біреуі болып 

қалмайды. Үш тілдің біріншісі, негізгісі, бастысы, 

маңыздысы бола береді. Қазақ тілі – Қазақстан 

Республикасының мемлекеттік тілі» деп қадап 

айтқан болатын. 

Қ а з і р г і   а н а   т і л д і к   к е ң і с т і к   қ ұ қ ы қ т ы қ 

жағынан да жетілмей отыр. Республиканың 

мемлекеттік ұйымдары мен мекемелерінде 

мемлекеттік тілге қатысты Конституциялық, 

заңдық нормалар тиісті орындалмай келеді. 

Мысалы, Конституцияның 7-ші бабының 

1-інші тармағында «Қазақстан Республика-

сында мемлекеттік тіл – қазақ тілі» деп 

жаздық та, 2-інші тармағында «Мемлекеттiк 

ұйымдарда және жергiлiктi  зiн- зi басқару 

органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ 

тiлiмен тең қолданылады» деген құқықтық 

норма қабылдадық. Алайда осы екі қағидатты 

мәселенің екеуінің де толыққанды орындалып 

отыруын тиісті қадағалаудың жоқтығынан екінші 

тармақтағы құқықтық норма біріншінің р лін 

атқаруда. Ал «Қазақстан Республикасындағы 

Тіл туралы» Заңның 4-бабының екінші б лігінде 

«Мемлекеттік тіл – мемлекеттің бүкіл аумағында 

қоғамдық қатынастардың барлық саласында 

қолданылатын мемлекеттік басқару, заң шығару, 

сот ісін жүргізу және іс қағаздарын жүргізу тілі» 

деген маңызды қағиданың да жүзеге асуы  з 

деңгейінде болмай, к бінде қағаз жүзінде қалып 

келеді. Сонымен қатар «Тіл туралы» Заңның 

«Мемлекеттің тіл ж ніндегі қамқорлығы» деген 

6-бабында «Мемлекет Қазақстан халқының 

тілдерін оқып-үйрену мен дамыту үшін жағдай 

туғызу ж нінде қамқорлық жасайды» деген 

с здерден басқа, мемлекеттік тілге қатысты ешбір 

қағидатты мәселелер қарастырылмады. «Тілді 

мемлекеттік қорғау» атты 23-бапта «Қазақстан 

Республикасында мемлекеттік тіл және барлық 

басқа тілдер мемлекеттің қорғауында болады. 

Мемлекеттік органдар бұл тілдердің қолданылуы 

мен дамуына қажетті жағдай жасайды» деп 

мемлекеттік тілді басқа тілдермен қатар қойған 

жалпылама с здер жазыла салды. С йтіп, онсыз 

да тегеурінді, ондаған жыл жеке билеп келген 

орыс тілі алға шығып, қауқарсыз қазақ тілі 

кешегі кеңестік кезеңдегідей екінші қатарға 

жылдың 1-қаңтарына дейін  здерінің ресми ша-

раларын, алқа мәжілістері мен түрлі жиындарын 

ткізетін залдарын ілеспе аударма жасауға қажетті 

техникалық құрал-жабдықтармен, мамандармен 

қамтамасыз етсін» деген тапсырма к біне ілеспе 

аудармашы мамандардың жоқтығынан шала-

жансар орындалып келеді. Содан республиканың 

мемлекеттік мекемелерінде  ткен жиындарда 

с йленген с здер к біне екінші тілге аударылмай, 

қазақ азаматы  з тілінде ақпарат алу және  з тілінде 

с йлеу құқығынан айырылып, Конституциялық 

норма тікелей бұзылып, кейбіреулердің айтаты-

нындай, түсінікті тілде – орыс тілінде с йлеуге 

мәжбүр болып жүрміз. Осылайша, «Қазақстан 

Республикасындағы Тіл туралы» Заңнан кейінгі 

тікелей мемлекеттік тілге қатысты маңызды қаулы 

негізінен орындалмай, қазақ тілі мемлекеттік ор-

гандарда аударма тілге айналды. 

Бірде Елбасымыз «Тіл туралы» Заңға за-

ман талабынан туындаған  згерістер енгізу 

керек болса, ондай қадамға барған дұрыс де-

ген еді. Бірақ Үкімет те, Парламент те мұндай 

қадамға бара алмай отыр. Сондықтан ең болмаса 

Конституцияның 7-бабының 1-тармағына сәйкес 

«Тіл туралы» Заңға мемлекеттік тілді қорғау және 

оған қамқорлық жасау бағытында қатаң талап 

қоятын құқықтық нормалар енгізу керек. Сондай-

ақ Заңның «Деректемелер мен к рнекі ақпарат 

тілі» деп аталатын 21-бабын мемлекеттік тілдің 

талабына сай қайта жазып, күнделікті  мірде екі 

тілдің қосарлануын жойып, қазақ тіліне жол ашу 

аса қажет. 

Президент «Қазақстанның болашағы – қазақ 

тілінде» деп нақты айтқанымен, мемлекеттік тілге 

шынайы мемлекеттік к зқарастың қалыптас-

пауынан қабылданған заң, шешімдердің орын-

далуын қадағалауға жауапты органдар тара-

пынан жігерлілік, жүйелілік, ұстанымдылық 

жетіспей отыр. Сол себептен қазіргі қазақ тілінің 

мемлекеттік мәртебесімен санаспайтындар 

қатары күннен-күнге ерекше қарқынмен  суде. 

йтпесе химия, физика, биология, информати-

ка сияқты пәндерді ағылшын тілінде оқытамыз 

дейміз бе? Сонда қазақ баласы жаратылыста-

ну ғылымдарын қазақша білмеуі керек пе? 

Оларға әдебиет, мәдениет және тарихқа қатысты 

пәндермен шектелу жетеді ме? Қазіргі күні ешбір 

жерде,  зін қадірлеген,  з тілін құрметтеген елдің 

бірде-біреуінде  з пәндерін басқа тілде оқу жоқ 

болар. 

Бүгінгі ағылшын тілін күндіз-түні насихаттау-

шылардың ойынша, ағылшын тілін еркін 

меңгерген халықтың табысы да мол, жаста-

ры арасында жұмыссыздық аз, бизнес-кли-

мат жоғары деңгейде к рінеді. Олай болса, 

кезінде ағылшындардың отары болған Африка 

құрлығының оннан астам елдері, Азиядағы Фи-

липпин, Камбоджа, Индонезия сияқты елдер, 

ағылшын тілі екінші мемлекеттік тіл саналатын 

Үндістан неге осы күнге дейін кедейшіліктің 

құрсауынан шыға алмай жүр?  сілі, байлық елдің 

табиғи артықшылығынан және меншіктеудің 

әділетті нысанынан құралып, басқарудың заңды 

әдіс-тәсілдері мен халықтың еңбекке деген ынта-

ықылысымен жасалатын шығар.

Соңғы кезде тілдік кеңістіктегі жағдайлар 

туралы билік органдарына хаттар аз жазылып 

жатқан жоқ. Былтыр балабақшадағы ағылшын 

тілін оқытуға байланысты Үкіметке хат жазған 

болатынмын. С йтсем, ол хатты ешкім оқымай, 

әйтеуір тіл ж нінде шығар деп Мәдениет және 

спорт министрлігіне жібере салыпты. Олар, 

әрине, балабақша туралы бірауыз с з жазған жоқ. 

Сонан соң жаңа Білім және ғылым министрінің 

БӘРЕКЕЛДІ!

ТҰСАУКЕСЕР 

Бәкір ӘБДІЖӘЛЕЛ,  

 саяси ғылым докторы,

профессор

баласының ағылшын тілін білгеніне қарсы ата-

ананы қолға шырақ алып жүріп табу қиын шығар. 

Ал әлі тілі еркін шықпаған, ата-аналары да  з 

тіл дерін білмейтін, тіпті қазақ тілінде с йлегісі 

кел мейтін ұл-қыздарымызға балабақшадан бас-

тап, бастауыш мектептің бірінші сыныбынан 

ағыл  шын тілін оқытудың жай-жапсары ж нінде 

бірауыз с з жоқ. Себебі мәселелердің жағдайын 

зер делеу министрлік үшін тиімсіз.  йткені оның 

нәти желері  здерінің мақсаттарына қайшы келуі 

мүмкін. 

жүктеу/скачать 12,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: