ТАРАУҒА БАЙЛАНЫСТЫ КІТАПTAP TІЗІМІ

 
 
 
IV ТАРАУ 
 
 
ЖЕНІСКЕ БАРАР 
ЖОЛДАҒЫ БАРЫЕРЛЕР 
(КЕДЕРГІЛЕР) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
64
 
ҚАБЛЕТТІ АНЫҚТАУ: 
ЖОҚТЫ ҚУАЛАМАЙ, 
БАРДЫ ДАМЫТУ 
 
     Ауылда өстік қой. Малды өрістен күтіп алу, жем- 
шөбін дайындау қалыпты шаруа болатын. Сиыр 
жоғалғанда оны іздеуге шығамыз. Темір жол бар. Темір 
жолдан өткеннен кейін жол екіге айырылады. Оңға ке- 
тесің бе, солға кетесің бе деген таңдау болады. Сиыр- 
дың қайда екенін білмейсің, елу де елу. Сонда өзіміз ойлап 
тапқан GPS жүйесі болатын. Екі қолыңмен екі қасың- 
ды жұласың. Қай қолыңда көп шықса, сол жаққа қарай 
жүресің. Сол сияқты, Құдай да бізді жаратқанда әрқай- 
сымызға GPS берген. Оның аты — қабілет. Ұйымдас- 
тырушылық қабілет, жинақылық пен ұқыптылық, бір 
жұмысты соңына дейін жеткізетін қайсарлық, кейбір 
адамдар техникаға, детальдарға құмар, кейбірі сөзге 
шебер, кейбірі математикага жүйрік. Кейбір адамдарда 
талгам бар. Олардың дизайнга икемі болады және оны- 
сы киген киімінен-ақ белгілі. 
 
Осы дүниелер адамның болашағын анықтайды. Оның 
ән салатыны мен би билейтіні емес. Мысалы, Стив 
Джобс
23
 компьютер данышпаны емес. Есесіне талғамы 
өте жоғары адам болды. Соның арқасында ІT саласын- 
дағы аңызға айналған компанияны құрды. Оның өнім- 
дерін талғам ерекшелеп тұратын. IPhone, IPod, IPad, 
IMac – Appleдің кез келген өнімі әлі күнге эстетикалық 
тартымды дүниелер. Немесе Тиньковты
24
 алып қара. Ол 
____________ 
23
 Стив Джобс – америкалык өнертапқыш және бизнес-магнат. Apple корпорациясының 
негізін қалаушы және директорлар кеңесінің төрағасы болған. 
 
24
 Олег Ориевич Тиньков – ресейлік бизнесмен. Ресейдегі «Техношок» тұрмыстық 
техникалар дүкені желісінің негізін қалаушы. Тinkoff Bank Директорлар кеңесінің 
құрылтайшысы және төрағасы болған. 
 
  
 

табиғатынан эпатажға жақын болған. Және барлық биз- 
несінде сол эпатаждығы оның фишкасына айналды. 
     Бір қызығы, бізде кішкентай кезiмiзден математика- 
мыз бес, ағылшынымыз үш болса, ағылшымызды да- 
мытуға күш салатынбыз. Джи Ди Мейер
25
 «Аджайл для 
себя: система личных достижений в работе и жизни» 
(Geting Results the Agile Way: A Personal Results System 
for Work and Life) деген кітабында адамның дамуына сеп- 
тесетін он бағдар береді, соның бірі «Артықшылықтар 
кемшіліктерден маңызды» дейді. Өз тәжірибем бойынша . 
да солай, жеңіске жеткен адамдар, өзің мықты қырын 
дамытқандар. Бұл – заңдылық. 
     Мысалы, біздің компанияда маркетинг менің қолайы- 
ма жағады. Елдің алдында сөйлеу маған ыңғайлы. Ұйым- 
дастыру оңай. Бірақ қаржылық операциялар, деталь- 
дарға кіру – өте қиын. Ертеректегі ата-аналардың логика 
сына салатын болсақ, қазір мен маркетингтік икемділік- 
ті шегеріп, финансқа, бухгалтерияға көңіл бөлуім керек. 
Алайда ол менен өте үлкен күшті талап етеді және нәти- 
жесі де жақсы болмауы мүмкін. Сондықтан бұл жұмыс- 
тармен өзімнің бауырым Дархан Шонбай айналысады. 
Оның қолынан келеді, табиғатынан детальдарға сақ. 
Мен сыртқы келбетін қараймын, ол астарына үңіледі. Біз 
маркетинг дәуірінде өмір сүріп жатырмыз. Қазір өнімнің 
өзі ғана емес, оны қандай қорапқа орап беріп, жеткізіп 
отырғаның да бірдей маңызды. 
     Қысқасы, өзіңнің мүмкіндіктеріңді есепте. Қай ісің 
үшін әдетте мақтау естисің? Қай істі өзгелерден жақсы 
істейсің? Артықшылығың неде? Мүмкін кеңседе қатар- 
дағы қызметкерсің, бірақ талантты аспаз шығарсың? Де- 
мек, аспаз болсаң, жеңіске жылдамырақ жетесің. Жара- 
тушы ешкімді де құр қол қалдырмаған. Әр адамға өзін- 
ше қабілет пен талант берген. Біреудің бауырсағы дәмді 
біреу жақсы сөйлейді, біреу жақсы жазады. Басқаша айт- 
қанда, не нәрсеге икеміңнің барын білу саналы түрде 
өзіңді скринингтен өткізу маңызды. 
____________ 
25
 Джи Ди Мейер – «Microsob» компаниясында үлкен бөлімшелерді басқарған. «Аджайл, 
для себя: система личных достижений в работе и жизни» кітабының авторы. 

 
66
 
 
QAZAQSTAN ұлттық телеарнасында өткен «Үміткер» 
реалити-шоуында Данияр Тоқтағұл деген қатысушы бол- 
ды. Шымкенттің жігіті. Шоу барысында дарыны мен қа- 
білетінің арқасында талай адамдарды жарыс барысында 
құтқарып, жартылай финалға дейін жетті. Біз оны «Rumi 
Group»-қа жұмысқа алдық, бәлкім, өзі күтпеген қабілеті 
үшін. Себебі, ол жобаға мейрамхана бизнесін меңгеру 
үшін келген және шоуға дейін Шымкентте пиццерияда 
пиццар болып жұмыс істеген. Ал біз Даниярды жақсы 
сурет сала алатыны үшін және де интерьерге деген қы- 
зығушылығы үшін алдық. Қазір, ол біздің жоба менед- 
жеріміз. Енді сұрақ: «Шымкентте бір жігіттің сурет салу 
қабілеті мен интерьерге қызығушылығы сұраныс бойын- 
ша нешінші орында болуы мүмкін?». Меніңше он алтын- 
шы орында болар. Ал егер, сұраныс одан да жоғары бол- 
са, осындай қабілетпен ол Шымкентте пиццерияда жұ- 
мыс істемес еді ғой. Оның бұл қабілеті екі айдың ішінде 
пайда болған жоқ, Даниярдың бойында бұл қабілет бұған 
дейін бар еді. Алайда, ол қабілет бағаланбаған. Саған 
жеткізейін деп отырғаным да осы. Адам өз бойындағы 
қабілеттерін толығымен қолданып, оны карьераға немесе 
бизнеске қолдана алуы керек. 
     Сыртқы көріністі емес, ішкі көрінісімізді ойлауымыз 
керек. Кішкентайымнан тез сөйлейтінім бар, оған көн- 
дік, мойындадық. Оған қоса, «көп сөйлейсің» деп те ай- 
татын. Халық арасында бұндайларды «мылжың» дейді. 
Енді, ақыры көп сөйлейді екенсің, табиғатында бар нәрсе 
болғаннан соң, сөздің көлемін өзгерте алмасам да, сапа 
сын өзгертуге бел будым. Сапалы, мағыналы көп сөйле- 
сең, онда «шешен» дейді. Шенмен мылжыңның ара 
сындағы кішігірім айырмашылық – сөйлеген сөздің са- 
пасында болып тұр. Сондықтан сапаға көңіл бөлуді жөн 
көрдім. Кейде бойымыздағы бар қасиетті кемшілік емес, 
артықшылык деп түсінсек, оның бізге тигізер пайдасы 
көп болады. Минусты плюске айналдырудың бір кере- 
мет жағы осы болар. 
     Қабілетіңіздің басқалардан өзгеше болғанын кемшілік 
 

 
 
 
 
     Өкініштісі, қазіргі таңда адамдар қолынан келетін 
істі анықтап, одан ләззат алып, жақсы нәтиже көрсе- 
туді алға қоймайды. Оны мына суреттегі «Жастарды, 
сонымен бірге ауыл жастарын жұмысқа орналастыру 
мен жұмыспен қамтылуға бағытталған іс-шаралар- 
дың барысы туралы» анықтамалықта көрсетілген 2017 
жылы өткізілген әлеуметтік сауалнаманың нәтижесі- 
нен көруге болады. Тіптен, кейбіреулері жеңіске алып 
баратын өз ісіңе деген сүйіспеншілігің емес, басқа фак- 
торлар деп ойлайды екен. 

 
68
 
деп қабылдамаңыз. Керісінше бір түрлі, өзгеше болу- 
дан қорықпаңыз. Ғалымжан Молданазар алғаш таны- 
ла бастағанда, адамдардың көбі оны қабылдаған жоқ, 
«ыңылдап қалған» өлең айтады деп сынады да, ал қазір 
Молданазардың концертінде адам лық толы, жаңа бей- 
небаяндары мен әндерін де тағатсыздана күтеді. Молда- 
назар бір түрлі, басқалардан ерекше болуға қорықпаған. 
Димаш Құдайбергенов те өз қабілетін анықтай алған 
ерекше адамдардың қатарында. Димаштың бір са- 
йысқа қатысқаны туралы ютубта жүрген видеоны көр- 
ген шығарсың. «Даусың қыздікі сияқты», «Соншама 
шыңғыра бермеші» деген талай сынға ұшыраған Димаш, 
Қытай елін бір бағындырды, одан соң бүкіл әлемді дүр 
сілкіндірді. Ол да басқаларға ұқсамайды. 
     Белгілі психолог Каплан былай жазады: «Соңғы отыз 
жылда тұлға дамуын зерттеп, мынадай қорытындыға кел- 
дім: адамдардың үміті мен ұмтылысына жетуінің кілті 
жеңіске жету емес, одан гөрі ішкі потенциалды ашу мен 
пайдалануға күш салуда. Бұл жолды тандаған соң жеңіс 
туралы өз түсінігіңіз қалыптасады, басқалардың жетегін- 
де кетпейсіз, қоғам стереотиптерінің қамауында қалмай- 
сыз. Көпшілік үшін бұл – ауыр сынақ. Өйткені өзіңізді 
танып, түсініп, сыртқы факторлардың көбінен абстрак- 
циялануға тура келеді. Адам бұл сатыдан өтсе, бейне бір 
қорғаныш қабыршағына ие болғандай болады. Бұл адам- 
ды басқалардың менсінбеушілігі мен болымсыз әңгімесі- 
нен қорғайды». Демек, бәрі де ішкі потенциалға тіреліп 
тұр. Соны анықтап алмай, бір жүйеге де келе алмайсың. 
Менің байқауымша, өмірде, қоғамда жеңіске әкелетін бес 
негізгі фактор бар дейді. Олар: сұлулық, байлық, таныс, 
дарын (талант), білім. Бірінші төрт фактор адамға байла- 
нысты емес. Сұлу болып туады, бай ата-ананы, дарынды, 
мықты таныстарды біз сұрап алмаймыз. Біреуде ол бар, 
ал біреуде жоқ. Ал бесінші фактор – білім, бұл өз қолы- 
мызда. 
     Адам дүниеге келгенде, «барлығын жасай аламын» де- 
ген ойда болады. Мен де кезінде футбол командасының 
жаттықтырушысы бола аламын, мұғалім бола аламын, 
 

кәсіпкер бола аламын деп ойлайтынмын. Бірақ, уақыт 
өте келе «шынымен, қайсысы менің қолымнан келеді?» 
деп ойланасың, сөйтіп, істей алатын ісің 50%-ға азаяды. 
Одан соң, осының ішінен «қайсысы шын мәнісінде маған 
ұнайды» деген сұрақ қоясың. «Ақша таба аламын ба, таба 
алмаймын ба?» деген сұрақ туындайды. Мұғалім болғым 
келді, болып көрдім, бірақ әрі қарай жұмыс жасаудан бас 
тарттым. Себебі, 60 000 теңге айлықпен күн көру мүмкін 
емес екенін сен де білесің. 
 
 
 
 
     Айтайын дегенім, өзіне ұнайтын, қолынан келетін 
іспен айналысатын, ол үшін жақсы ақша табатын адамға 
мотивация керек емес. Ал егер «Маған мотивация керек» 
деп айтсаң, демек, дұрыс нәрсе жасап жүрген жоқсың. 
Егер саған ол ісің ұнамаса, мотивация алсаң да, алмасаң 
да, істеген ісіңнен ләззат алмайсың және қалағаныңша 
ақша таппайсың. 
     Майерс-Бриггс типологиясы бойынша ситуациядағы 
ориентир жасау шкаласы Sensing/ Сезіну мен Intuition/ 
Интуиция (SI): біріншілер өздері сезіп, білген дүниелер 
ден әлем туралы ақпарат жинайды: тәжірибеге, фактілер 
мен детальдарға сүйенеді. Екіншілер теориялар, схе- 
малар мен әсерлерге, болашақ мүмкіндіктерге көбірек 
мән береді. Шешім қабылдауға негіз Thinking/ Oйлану 
мен Feeling/ Сезіну (TF): біріншілер логика мен объек- 
тивтілікке көбірек мән береді, екіншілер сезімге сүйенеді. 
 

 
70
 
Шешімді қабылдау әдісі жағынан Judging/ Пайымдау мен 
Perseption/ Қабылдау (JP): біріншілер өз пікірі жөнінде 
салмақты да берік, екіншілер иілгіш, жұмсақтау, бейім- 
делгіш келеді. Осы төртеудің әр түрлі комбинациясынан 
адам мінезінің сипаттамасы шығады. 
     ESTJ
 
– реалист, администратор, ENT – командир, 
кәсіпкер, ISTJ – организатор, инспектор, ESEJ – оқы- 
тушы, тәрбиеші, энтузиаст, ENTP – өнертапқыш, арман- 
даушы, іздеуші, т.т. 
     TOMAS тесті. Біз «Rumi»-де әр адамның жеке қа- 
білетіне анализ жасау үшін «Tomas тестін» қолданамыз. 
Ол төрт фактордан тұрады, әрбір фактор адамға жеке өзі- 
не ғана арналып жасалады. 
     БІРІНШІ – басымдылық «D» деп белгіленеді. 
     EKIHШІ – басқа ортаға әсер етуі, «І» деп белгіленеді. 
     ҮШІНШІ – тұрақтылық, «S» деп белгіленеді. 
     ТӨРІНШІ – аналитиктер, «C» деп белгіленеді. 
     Төрт фактор диск ретінде жазылады. Осы 4 фактор  
бойынша 24 сұрақ қойылады. Осы сұрақтар арқылы 
адамның жеке қабілеті анықталады, жеке анализ жаса- 
лады. Оны белгілі бір шкала арқылы анықтайды. Егер 
шкала жоғары болса, ол жоғары фактор, шкала төмен 
болса төменгі немесе қосалқы фактор деп аталады. Бұл 
тест жұмысқа адам алар кезде өте тиімді, мысалы, саған 
менеджер керек болса, тұрақты және беделді адам алған 
абзал, егер бізге белсенді сату маманы немесе мотиватор 
керек болса өз дегенін істете алатын беделді адам керек, 
ал егер орындаушы керек болған жағдайда тұрақты адам- 
ды жұмысқа алу қажет. 
     1-Басымдылық қасиеті (D) – ол адамдарды басқару- 
ды ұнататын, өз сөзін жүргізе алатын және ойын үнемі 
айтқысы келіп отыратын адамдар. Ол адамдардың жұмыс 
орындары ретсіз жатады, өз дегендерін басқаларға істет- 
кісі келеді. Көбінесе шапшаң қимылдайтын, шыдамсыз 
адамдар. Адамдармен қарым-қатынаста бірбеткей. Адам- 
мен сөйлескенде көзіне қарап тұрып сөйлеуден қысыл 
майды, конфликтіні жақсы қабылдайды, бірақ тұрпайы. 
Басқа адамдардың көңіліне қарамайды, өзгелердің жұ- 
мысы іш пыстырарлық болса, тура айтудан тарықпайды. 

Нақты мақсаты бар адамдар. Бұл адамдардың ең үлкен 
қорқынышы – өздері қойған мақсаттарына жете алмай 
қалуы. Басқа ортамен жұмыс істеген кезде, өз ойларын 
ашық айта алады, сонымен қатар бұл адамдармен жұмыс 
істеген кезде оларға қатты бақылаудың керегі жоқ. Жұ- 
мыстарын жақсы істейді, тек шамалы биліктің болғанын 
қалайды. Сіздің компанияңызға бұл адамдардың әкелетін 
пайдасы – жаңалық енгізетін болсаң тез қабылдап, жақсы 
нәтиже шығара алады. 
     2-Әсер ету факторы (I) – олар сырттан қарағанда 
тәртіпті, ұқыптылықты ұнатады. Ортаға тез сіңіп ке- 
теді, ойын ашық жеткізе алады, үнемі болмаса да өзіне 
көңіл бөлгенді қалайтын қызметкерлер. Басқа фактор- 
ларға қарағанда қозғалыстары өте ширақ. Жылы шырай- 
лы адамдар, мотивацияны көпшілік алдында да немесе 
жеке мақтау сөз естігенде алады. Олар негізі белсенді 
сату маманы, бұл жұмысты оңай атқарады, шартты оңай 
жасасады, тендерге жұмыс істейтін адамдар. Оларға жұ- 
мыс беретін болсаң көп нәтиже күтіп қажеті жоқ. Себебі, 
олар жоқ деп те, істеймін деп те айтпайды. Негізінен бұл 
адамдар арманшыл келеді, көп сөйлегенді жақсы көреді, 
ортада ерекшеленіп жүргенді ұнатады. 
     3-Тұрақты адамдар (S) – жайлы аймақтарда жүріп 
үйренген адамдар. Алға ұмтыла бермейді, өзгерістерден 
қорқады, баяу сөйлейді, бірақ ойын анық жеткізе алады. 
Бір орында 20-30 жыл жұмыс істеп жүре беру де мүм- 
кін. Бұл адамдарға үлкен сеніммен ұзақ уақытқа жұмыс 
тапсыруға болады. Олар үшін ең маңыздысы – отбасы. 
Киген киіміне көп мән бере бермейді. Қорқынышы – өз- 
герістер. Өзгеріс болған жағдайда, көбі стреске түсіп ке- 
теді, конфликтіге жақын емес, жақсы ұйымдастырушы- 
лар, жақсы қызметкерлер, егер айтқаныңды ұзақ уақыт 
бойы екі етпей орындайтын қызметкер керек болса, дәл 
осы фактордағы адамдар лайық. 
     4-Бейімделу факторы (С) – олар бір жаққа бару үшін 
бүге-шігесіне  дейін  дайындалатын,  бірақ  көзге  тік  қарауға 
қорқатын,  дегенмен,  өзінікі  дұрыс  екенін  білсе,  өз  дегенінен 
қайтпайтын  адамдар.  Негізінен  қағазбен  жұмысты  жақсы 
жүргізетін заңгерлер, бухгалтер. Бірақ өздеріне сенімсіз, 

 
72
 
ойларын ашық жеткізе алмайтын адамдар. Фактор S және 
С  олар  бір  нәрсе  істесе  оны  толық  зерттеп  барып  шешім 
шығарса, қалған екі факторлар өзгеріске тез үйренеді. 

жүктеу/скачать 2,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: