Все названия химических элементов – существительные ср.р. II скл., за искл. Двух: Sulfur, uris n (III cкл.) – сера, Phosphorus, i m (м.р.) – фосфор.
Химические символы происходят от латинских названий элементов и отражают их орфографические особенности: Са – Calcium, K – Kalium, P – Phosphorus, Fe – Ferrum и др. Некоторые элементы в зарубежных изданиях имеют другие латинские названия: Na – Sodium, Hg – Mercurium, K – Potassium и др.
Названияважнейшиххимическихэлементов 13. Химиялықэлементтердің, қышқылдардың,оксидтердіңаттары. Тұздар
1.Химиялық элементтердің аттары
Барлық химиялық элементтер – ІІ септеу орта тегі зат есімдері, тек екі элементтен басқалары:
Sulfus, uris n – III септеу; Phosphorus, i m – II септеу;
Химиялық символдар элементтердің латынша аттарынан шығып, олардың орфографиялық ерекшеліктерін көрсетеді:
Са – Calcium, K – Kalium, P – Phosphorus, Fe – Ferrum және т.б.
Химиял ық элемент
Латыншааты
Қазақшааты
Al
Aluminium, i n
Алюминий
Ag
Argentum, i n
Күміс (Серебро)
As
Arsenicum,i n
Мышьяк
Au
Aurum, i n
Алтын (Золото)
B
Bromum, i n
Бром
Ba
Barium, i n
Барий
Bi
Bismuthum, i n
Висмут
C
Carboneum, i n
Көміртек (Углерод)
Ca
Calcium, i n
Кальций
Cl
Chlorum, i n
Хлор
Cu
Cuprum, i n
Мыс (Медь)
Маңыздыхимиялықэлементтераттары
Химичес кий элемент
Латинскоеназвание
Русскоеназвание
Al
Aluminium, i n
Алюминий
Ag
Argentum, i n
Күміс (Серебро)
As
Arsenicum,i n
Мышьяк
Au
Aurum, i n
Алтын (Золото)
B
Bromum, i n
Бром
Ba
Barium, i n
Барий
Bi
Bismuthum, i n
Висмут
C
Carboneum, i n
Көміртек (Углерод)
Ca
Calcium, i n
Кальций
Cl
Chlorum, i n
Хлор
Cu
Cuprum, i n
Мыс (Медь)
F
Fluorum, i n (лат.) seu Phthorum, i n
(греч.)
Фтор
F
Fluorum, i n (лат.) seu Phthorum, i n
(греч.)
Фтор
Fe
Ferrum, i n
Темір (Железо)
Fe
Ferrum, i n
Темір (Железо)
Н
Hydrogenium, i n
Сутек (Водород)
Н
Hydrogenium, i n
Сутек (Водород)
Hg
Hydrargyrum, i n
Сынап (ртуть)
Hg
Hydrargyrum, i n
Сынап (ртуть)
I
Iodum, i n
Йод
I
Iodum, i n
Йод
K
Kalium, i n
Калий
K
Kalium, i n
Калий
Li
Lithium, i n
Литий
Li
Lithium, i n
Литий
Mg
Magnesium, i n seu Magnium, i n
Магний
Mg
Magnesium, i n seu Magnium, i n
Магний
Mn
Manganum, i n
Марганец
Mn
Manganum, i n
Марганец
N
Nitrogenium, i n
Азот
N
Nitrogenium, i n
Азот
Na
Natrium, i n
Натрий
Na
Natrium, i n
Натрий
O
Oxygenium, i n
Оттек (Кислород)
O
Oxygenium, i n
Оттек (Кислород)
Pb
Plumbum, i n
Қорғасын (Свинец)
Pb
Plumbum, i n
Қорғасын (Свинец)
Ph
Phosphorus, i m
Фосфор
Ph
Phosphorus, i m
Фосфор
S
Sulfur, uris n
Күкірт (Сера)
S
Sulfur, uris n
Күкірт (Сера)
Si
Silicium, i n
Кремень
Si
Silicium, i n
Кремень
Zn
Zincum, i n
Мырыш (Цинк)
Zn
Zincum, i n
Мырыш (Цинк)
2.Названиякислот Латинские названия кислот состоят из существительного Аcidum, i n – кислота и согласованного с ним прилагательного I группы. К основе наименования кислотообразующего элемента прибавляется суффикс ic-um или os-um.Суффикс -ic- указывает на максимальную степень окисления и соответствует в русских прилагательных суффиксам – н – (ая), - ев (ая) или ов – (ая).
Напр.Acidum barbitur-ic-um барбитур-ов-ая кислота; Acidum fol-ic-um фоли-ев-ая кислота.
2.Қышқылдараттары Қышқылдардың латынша аттары Аcidum, i n – қышқыл зат есімінен және онымен қиысқан I топ сын есімінен тұрады. Қышқылтүзуші элемент атауының негізіне -ic –немес -os- жұрнақтары, содан кейін сын есімнің І тобының жалғаулары жалғанады. – ic- жұрнағы жоғарғы тотығу дәрежесін көрсетеді. sulfur, uris n негізі sulfur + ic +(-us, -a, -um) сонда
sulfuricus, a, um сын есімі пайда болады.
Мысалы:күкірт қышқылы аcidum, i n
sulfuricus, a, um / аcidum sulfuricum
Суффикс -os- указывает на низкую степень окисления и соответствует русскому прилагательному с суффиксом – ист (ая).
Напр.:Acidum sulfur-os-um сернистая кислота; Acidum nitr-os-um азот-ист-ая кислота.
Прилагательные в наименованиях бескислородных кислот включают приставку hydro-, основу названия кислотообразующего элемента и суффикс -ic- um. В русском языке этому соответствует прилагательное с концовками:
…истоводородная, …водородная (кислота).
Acidum barbitur-ic-um барбитур қышқылы Acidum fol-ic-um фоли қышқылы.
-os – жұрнағы төменгі тотығу дәрежесін көрсетеді.
Acidum sulfur-os-um Acidum nitr-os-um азот
Құрамында оттегі жоқ қышқылдарда hydro- сөзалды қосымшасы қолданылады.
Мысалы:тұз қышқылы аcidum, i n
hydrochloricus, a, um / аcidum hydrochloricum.
3.Названияоксидов Названия оксидов состоят из двух слов. Первое – наименование элемента в родительном падеже (несогласованное определение), второе – групповое наименование оксида (склоняемое). Отрезок oxy – указывает на присутствие кислорода, а приставки уточняют структуру соединения:
3.Оксидтераттары Оксидтер аттары екі сөзден тұрады. Біріншісі – элемент аты ілік септікте (қиыспаған анықтауыш), екіншісі – оксидтің топтық атауы (септеледі).
oxydum, i n оксид
peroxydum, i n пероксид hydroxydum, i n гидроксид
Примерыназвания оксидов ZnO Zinci oxydum цинка оксид
H O Hydrogenii peroxydum водорода пероксид Al (OH) Aluminii hydroxydum алюминия гидроксид
Мысалы: ZnO Zinci oxydum мырыш оксиді H O Hydrogenii peroxydum сутек пероксиді
Al (OH) Aluminii hydroxydum алюминиий гидроксиді
Ескерту. Дәрі-дәрмек номенклатурасында қазіргі химиялық терминологияда қолданылмайтын «шалатотық» сөзі кездеседі. Олардың аттары элемент аты мен онымен қиысатын оxydulatus, a, um сын есімінен тұрады.
Nom. sing.: Nitrogenium oxydulatum Gen. sing.: Nitrogenii oxydulati.
