Устойчивое развитие: язык, межкультурная коммуникация

ететін деңгейлеп, саралап оқыту, жобалап оқыту, коммуникативті оқыту,ақпаратты-
коммуникациялы оқытудың негізгі-қағидалары балаға өз бетімен ықпал ету,өзіндік 
пікірлерін анық жүйелі жеткізе алатын жеке тұлға қалыптастыру, оқушылардың, танымдық, 
шығармашылық қабілетін дамыту болып табылады. Оқытудың мақсаты оқу 
бағдарламасымен айқындалады. 
Оқытудың негізгі үш түрі бар: 1. тәрбиелеу, 2. ағарту, 3. дамыту. Оқытудың тәрбиелік 
мақсаты. Оқушылардың көпшілігінің ағылшын тілін оқуға деген үлкен қызығушылықпен 
кірісуі, олардың ағылшын тілінде қалай сөйлейтінін естігісі және сөйлегісі келеді. Олар 
алғашқы кезде амандасып, қоштасып үйренеді, заттардың атауларын біле бастайды. Осы 
кезеңде қарым-қатынас екі жақты болуды талап етеді себебі, олар тыңдай білуге де, сұрай 
білуге де үйретілуі керек. Оқытудың ағартушылық мақсаты. Кез келген тілдің ағартушылық 
қызметі зор. Әрбір тіл сол тілде сөйлейтін халықтың мәдениетінің тікелей көрсеткіші және 
сол тілде сөйлейтін ел туралы хабардар болуы; өз ойын дұрыс жеткізе алуды үйренеді.
Оқытудың дамыту мақсаты. Оқу-ұйымдастыру білігі мен дағдысын қалыптастыру 
дамытушылық мақсаттарының негізі болып табылады. Себебі, оқушының тіл білімі деңгейін 
жоғарылату және сол тілде ойлауды дамыту – тіл білімін дамытудың басты міндеті [2, 51]. 
Ағылшын тілін оқытудың басты мақсаты – оқушылардың ағылшын тілінде қарым-
қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады. 
Қазіргі заманғы мектепті басқару өз міндеттерінің бірі ретінде оқу еңбегінің тиімділігін 
арттыруды, яғни еңбекті оңтайлы қарқындатуды қарастырады. Оның негізгі компоненттеріне 
мыналар жатады: оқытудың мақсаттылығын арттыру, оның мотивациясын күшейту, білім 
беру мазмұнының ақпараттық сыйымдылығы, оқытудың заманауи әдістерін қолдану, оқыту 
әдістерін жандандыру, рефлексивті еңбек дағдыларын дамыту, компьютерлер мен басқа да 
жаңа ақпараттық-техникалық оқыту құралдарын пайдалану. 
Қазіргі уақытта шетел тілін оқытудың коммуникативтігі, интерактивтілігі, аутенттігі 
тілді үйрену үрдісінің мәдени контексте болуы үстемдікке ие болуда. Аталған ұстанымдар 
коммуникативтілік қабілетінің компоненті ретінде мәдениетаралық біліктілікті дамытудың 
алғы шартын жасайды. Шетел тілін дәстүрлі оқытуда тіл үйренушілер тілдік жаттығуларды 
жасап, қажетті материалды жаттаумен ғана шектеледі. Яғни,ол төмендегідей көрініске ие 
болады: «сөздік қор + қажетті құрылым = тіл». Алайда, тілдік құрылымды жаттаумен 
шектелу, тілді қарым-қатынас құралы ретінде меңгеруге толық мүмкіндік бермейді.
Шетел тілінде тілдік қарым-қатынасқа үйрету үшін шынайы, өмірлік жағдаяттар 
туындату қажет. Ол оқушылардың қажетті материалды меңгеруіне және соған сәйкес мінез-
құлқын қалыптастыруға жағдай жасайды. Аталған мәселені шешуде Интернет жүйесі 
айтарлықтай маңызға ие. Біз дәстүрлі шетел тілі сабағынатағы да сипаттама жасайық. Көп 
жағдайда шетел тілін оқыту үрдісінде мұғалім оқушының ойлау әрекетін басқарады, яғни, 
бағыт беру немесе жетекшілік етуден гөрі, ол басшылық қызметіне ауысады. Бұл әрекет, 
психологтар көрсеткендей, оқушылардың ойлау процесін тежейді. Мысалы, дөңгелек үстел, 
пікірталас мәселесін оқытушы өзі дайындап, жоспарды беріп, оқушыларға сөйлеу барысында 
тек соған сүйенуін талап етеді. Яғни, өз ойын айтуда тұлғаға еркіндік берілмейді. Оқушы 
мәселені түсінбей, өзіне қажетті ақпаратты ала-алмай, мәселені шешуге шығармашылық 
тұрғыдан келу мүмкіншілігінен айрылып, өзінше ой қорытып, оны тұжырымдау және 
қызықты пікірлер айта алу қабілетіне ие бола алмайды. Ал, мәселені шешуде жаңа ой, құнды 
пікір айту өте маңызды. Және ол міндетті түрде қортындыланып, белгілі бір көрініске ие 
болса, оның нәтижесі жоғары болмақ.
Шетел тілін оқыту технологиясының тиімділігінің көрсеткіштері мыналар: 
оқушылардың моральдық, психологиялық, интеллектуалдық және жас ерекшеліктерін 
ескеру; оқуға жағымды көңіл күй қалыптастыру; ұстаз бен оқушы арасында сөз алмасу, 
ғылыми қарым-қатынас және әріптестік принципін орнықтыру; оқушылардың еске сақтау 
қабілеті мен шығармашылық деңгейін көтеру арқылы белсенділігін арттыру; оқуды игеруге 
мультимедиялық және басқа да техникалық мүмкіндіктерді кеңінен іске қосу. Білім беру 

технологиясының үш түрлі типі бар. Олар дәстүрлік, инновациялық және ақпараттық. 
Бастысы – технологияның жиынтығы емес, оның дәрежесі. 
Оқу процесін ұйымдастырудың бір нұсқасы – мұғалімнің өз қызметінде интерактивті 
оқыту әдістерін қолдануы. 
Интерактивті оқыту стратегиясы – мұғалімнің білім беру процесінің белгілі бір 
тәсілдерін, әдістерін, әдістерін қолдана отырып ұйымдастыруы: 
* пән-мұғалім мен оқушының субъективті қарым-қатынасы (тепе-теңдік); 
* көпжақты байланыс; 
* оқушылардың білімін құрастыру; 
* өзін-өзі бағалау және кері байланысты пайдалану; 
* оқушының белсенділігі. [3, 8] 
«Интерактивті оқыту әдістері» санатының мазмұнын толығырақ ашу үшін біз келесі 
параметрлерді таңдап, дәстүрлі оқыту мен белсенді оқытуды салыстырамыз: 
1. Мақсаты 
2. Оқушы мен педагогтың ұстанымы 
3. Оқу процесінде коммуникацияны ұйымдастыру 
4. Оқыту әдістері 
5. Интерактивті тәсіл принциптері 
Дәстүрлі оқыту өз алдына мақсат қояды: оқушыларға мүмкіндігінше көп білім беру 
және оларды игеру. Мұғалім қазірдің өзінде мағыналы және сараланған ақпаратты таратады, 
оның көзқарасы бойынша оқушыларға дамыту қажет дағдыларды анықтайды. Оқушылардың 
міндеті – басқалар жасаған білімді мүмкіндігінше толық көбейту. 
Мұндай оқыту процесінде алынған білім энциклопедиялық сипатқа ие, әр түрлі оқу 
пәндері бойынша белгілі бір ақпарат көлемін білдіреді, ол оқушының санасында әрдайым 
семантикалық байланысы жоқ тақырыптық блоктар түрінде болады [4, 58]. 
Көптеген мұғалімдер өз пәнінің мазмұнын басқа оқу пәндеріндегі оқушылардың 
білімімен байланыстыра алмау проблемасына тап болады. Содан кейін білім алушылардың 
оқу материалын қаншалықты терең білуіне, оны иемденуіне және мектептен тыс 
жағдайларда пайдалануына күмән туындайды. Бұл күмәнді, ең алдымен, жою өте қиын, 
өйткені оқу материалын көбейту процесі оқушыдан мұғалімге кері байланыс ретінде әрекет 
етеді.
Жоғарыда айтылғандарды растау сөздерін Амонашвили: «бұрын, сол алыс өткенде, мен 
императивті мұғалім болған кезде, мен оқушыларыммен бірге бір шығармашылық жанумен 
өмір сүрмедім және олар кездестірген қиындықтар маған белгісіз болып қалды. Олар үшін 
мен тек бақылаушы болдым, ал олар мен үшін – дұрыс немесе бұрыс екенін шешті» [4, 61]. 
Интерактивті оқыту контексінде білім басқа формаларға ие болады. Бір жағынан, олар 
қоршаған әлем туралы белгілі бір ақпаратты білдіреді. Бұл ақпараттың ерекшелігі-оқушы 
оны оқытушыдан дайын жүйе түрінде емес, өз қызметі процесінде алады. Мұғалім, О. 
Бассистің пікірінше, оқушы белсенді, ол сұрап, әрекет ететін жағдайларды жасауы керек. 
Мұндай жағдайларда «ол басқалармен бірге проблеманы немесе кедергіні құрайтын нәрсені 
білімге айналдыруға мүмкіндік беретін қабілеттерге ие болады». 
Екінші жағынан, оқушы сабақта басқа оқушылармен, мұғаліммен өзара әрекеттесу 
процесінде өзіне, қоғамға, жалпы әлемге қатысты сыналған әрекеттер жүйесін ,білім іздеудің 
әртүрлі тетіктерін игереді. Сондықтан студенттердің алған білімі сонымен бірге оларды өз 
бетінше алуға арналған құрал болып табылады. 
Дәстүрлі оқытуда қолданылатын әдістер білім беру процесінде мақсаттардың алғашқы 
үш деңгейіне жетуге мүмкіндік береді. Мысал ретінде оқулықтың кез келген параграфының 
соңында орналасқан тапсырмаларды қарастырыңыз. Көп жағдайда оларды орындау үшін 
оның мазмұнын қарапайым көбейту жеткілікті. Оқушыдан білімді түсінуді және қолдануды 
талап ететін тапсырмалар (мақсаттардың екінші және үшінші деңгейлері) әдетте қандай-да 
бір белгімен белгіленеді және оны әрдайым мұғалім қолдана бермейді. 

Интерактивті оқыту әдістері сонымен қатар алғашқы үш деңгейдің мақсаттарына қол 
жеткізуді қамтамасыз етеді, бұл дәстүрлі оқыту жүйесінің әдістеріне қарағанда тиімді. Бұл 
тезистің жақсы растауы суретте бейнеленген есте сақтау пирамидасы болуы мүмкін. 
Нәтижесінде, дәстүрлі парадигмада жұмыс істейтін мұғалімдер оқушылардың ақпаратты 
жақсы игеруі үшін интерактивті оқыту әдістерін жиі қолданады. Бұл жағдайда дәстүрлі білім 
беру процесін оңтайландыру туралы ғана айтылады. Бұл бекіту өте маңызды, өйткені ол 
мұғалімге жазықтықта қандай стратегия жұмыс істейтінін анықтауға мүмкіндік береді. 
Интерактивті оқыту әдістері контекстіндегі мақсаттар туралы сөйлесуді жалғастыра 
отырып, интерактивті оқыту әдістері білім беру процесінде көбінесе жоғары деңгейдегі 
мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік беретінін атап өткен жөн (4-6 деңгей). 
Сонымен бірге, бұл әдістер оқушылардың әлеуметтік құзыреттілігін дамытуға ықпал 
ететін мақсаттардың тағы бір блогын қамтиды (пікірталас жүргізу, топта жұмыс істеу, 
қақтығыстарды шешу, басқаларды тыңдау және т.б.) [5]. 
Оқу процесін ұйымдастыра отырып, дәстүрлі мектептің мұғалімі, ең алдымен, өз 
қызметінің мазмұнына алаңдайды. Алғашқы сабақ жоспарларын, әріптестердің сабақ 
жоспарларын талдай отырып, сіз тек мұғалімнің қызметі оларда нақты және егжей-тегжейлі 
жазылған деген қорытындыға келесіз. Жоспарда да, сабақтың өзінде де мұғалім «...бұл 
балаларды басқаратын, көрсететін немесе сөйлейтін, сыныпта толық тыныштықты талап 
ететін және оқушылардың қозғалысын шектейтін орталық актер». 
Мұндай жағдайда оқушының сабақтағы орнын анықтау өте оңай – бұл пассивті 
тыңдаушының позициясы, оған кейде өз білімдерін вербализациялауға мүмкіндік беріледі. 
Осы ұстанымның тиімділігі туралы сұраққа жауап беруге тырысып, біз әлеуметтік-
психологиялық зерттеулерге жүгіндік, олардың нәтижелері «есте сақтау пирамидасы» 
түрінде жазылды. 
Есте сақтау пирамидасы студенттердің таным процесіне қатысу дәрежесі неғұрлым көп 
болса, соғұрлым олар көбірек ақпарат алатындығын көрсетеді. 
Дәстүрлі оқыту жүйесіндегі байланыс процесінің негізі – мұғалімнің монологы. Дайын 
білімі бар мұғалім оқушыға барады және ынталандыру мен жазалау жүйесін қолдана 
отырып, оны ақпаратты қажетті және міндетті деп қабылдауға мәжбүр етеді. Оқу процесіне 
қатысушылардың өзара әрекеті, жоғарыда айтылғандай, әдетте мұғалімнің бастамасы 
бойынша алдын-ала дайындалған сабақ жоспарына сәйкес құрылады. Бұл процесті бір жақты 
байланыс моделі түрінде ұсынуға болады. 
Сурет 1. – Бір жақты байланыс моделі: 
А-педагог; Б, В, Г, Д оқушылар 
Қарым-қатынастың бұл әдісі мұғалімге қысқа уақыт ішінде оқушылардың жауаптары 
түрінде кері байланыс ала отырып, жеткілікті мөлшерде материал жеткізуге мүмкіндік 
береді. 
Интерактивті оқыту әдістері сабақта коммуникацияның басқа түрін қамтиды, оны 
көпжақты байланыс моделі ретінде бекітуге болады. 

Сурет 2. – Көпжақты байланыс моделі: 
А-педагог; Е, С, Б, Д, К – оқушылар 
Схемада мұғалімнің (А) позициясы қалай өзгеретіні көрсетілген: ол оқушыларға 
үстемдік етпейді, бірақ «оқу іс-әрекетінің қатысушысы» болады. Байланыс тек мұғалім мен 
оқушылар арасында ғана емес, сонымен қатар барлық оқушылар арасында да пайда болады. 
Біздің ойымызша, оқу процесіне қатысу көпжақты байланысты ұйымдастыру үшін 
қажет бірнеше сәттерді белгілейміз: 
1. Мұғалімнің білімі қандай-да бір мәліметтер болмауы керек және сөзсіз болуы керек. 
2. Оқу процесінің сәтті өтуі үшін «өз күмәні мен ашық қақтығысының» жағдайын 
жасау қажет. 
3. «Күмәнді 
арама-қайшылықтар мен басқа да қайшылықтар». Қарама-
қайшылықтарды шешу мұғалім мен оқушылар арасындағы, оқушылардың мүдделерін, 
пікірлерін, көзқарастары мен ұстанымдарын ескере отырып, олардың арасындағы диалогқа 
негізделуі маңызды. 
4. Мұғалімдердің дәстүрлі түрде оқушылардың ойлау процесінде қателіктер деп 
санауы білімге көшу процесі, оқытудың осы кезеңіндегі проблема ретінде қабылдануы керек. 
Бұл оқушының оқуға деген ықыласының пайда болуына және мұғаліммен бірге туындаған 
мәселелерді шешуге ықпал етеді. 
5. Мұғалімнің дайын ақпаратты ұсынуы оқу процесінен шығарылмайды, бірақ бұл 
техниканың орны мен рөлі өзгереді. Мұғалімнің монологы әдетте: 
 студенттерді жаңа материалды үйренуге бейімдеу қажеттілігі; 
 ақпараттың жетіспеушілігіне байланысты оқушылардың мәселені өз бетінше шеше 
алмауына жол бермеу [4, 63]. 
Бұл жағдайда мұғалім белсенді талқылауды ұйымдастыра отырып, осы тақырыптың 
негізгі ережелерін ғана айтады. 
Көпжақты байланыс моделін қолдану оқу процесіне барлық сынып оқушыларын қосуға 
мүмкіндік береді. 
Сондай-ақ, психологтар оқушылардың бір-бірімен өзара әрекеттесуінің маңыздылығын 
атап өтеді, бұл студенттердің кеңес беруі немесе мұғалімнің рөлін оқушылардың өздері 
орындаған кезде оқыту білімді игерудің тиімді әдістерінің бірі болып табылады. 

жүктеу/скачать 5,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: