А.С.Кудусов, Э.К.Мусенова
74
Вестник Карагандинского университета
дық мəнінің реті (шаманың реттілігі бойынша бағалау əдісі) немесе тек сол шаманың бірлігін (өлшем
бірліктер əдісі) алмастырылғанда ғана үлкен бола алады. Өлшем бірліктер əдісін
немесе шаманың
реттілігі бойынша бағалау əдісін қолдану логикалық түрлендіруге жəне математикалық есептеуге ке-
тетін уақытты біршама қысқарта алады. Сонымен, «Шарттың нақтылау дəрежесін өзгерту» мына тə-
сілдерге біріктіріледі:
біршама идеалдандырылған есепті шығару;
біршама жалпыланған есепті шығару;
біршама нақтыланған есепті шығару.
Əрине, мұндай есептерді шығарғаннан кейін алғашқы есепті талдауға қайта оралу қажет жəне
оны шығару үшін айқындалған заңдылықты қолдану керек.
6) «Ішкі қорларды жаңғырту» біздің есепті сəтті шығарудағы психологиялық жағдайымызға үл-
кен əсерін тигізеді. Есеп шығарушы өзінің ізденімпаз ойшыл жəне практикалық əрекеті үшін неғұр-
лым қолайлы жағдай жасауға жəне қарастырылатын процестерді қабылдаудың жеке субъективті тə-
жірибесін жоғары дəрежеде қолдануға тырысу керек. Ол үшін:
өзінің сенімділік деңгейін реттеу;
нысан бейнесіне үйрену, «Кішкентай адамдар əдісін» қолдану;
«миға шабуыл» жасау;
жұмыс жағдайын өзгерту. Басқа іске кірісу керек.
Бірақ шығармашылық ізденіс үдерісін болжау мүмкін емес. Сіздің бірнеше минутта есеп жағдайын
жеңілдететін қажетті тəсілді таңдап алуыңыз немесе ойлап табуыңыз мүмкін, ал бұл үшін бірнеше тəу-
лік отыруыңыз да мүмкін. Егер талаптансаңыз, есепті ерте ме, кеш пе, əйтеуір, шығарасыз. Бірақ емти-
хандарда бақылау жұмысын шығару барысында, физика пəнінен олимпиадаларда жəне сайыстарда есеп
шығаруға берілетін уақыт шектеулі. Мұндай жағдайларда біздің əр түрлі есептерді шығарып жаттығуы-
мыздың рөлі зор. Өз бетінше есептерді шығара отырып немесе оқу құралымен таныса отырып, сіздер
сіз үшін калыпты болған нақты жағдайда шамалар арасындағы өзара байланысты белгілеудің көптеген
жеке алгоритмдік тəсілін есте сақтайсыздар. Керек тəсілді білу есепті шығаруға кететін уақытты бірша-
ма азайтады. Физикалық құбылыстардың əралуандылығы физика есептерінің одан да көп түрлі болуы-
на жəне оларды шығарудың көптеген жеке тəсілдеріне сүйенуге əкеледі. Есепте жиі кездесетін жеке ал-
горитмдік тəсілдерді есте сақтауды жеңілдету үшін жəне басқа есептерді шығаруда, сонымен қатар фи-
зиканың басқа бөлімдеріне «көшуге» ыңғайлы біршама эвристикалық болу үшін, оларды мұндай білім-
ді неғұрлым көп талап ететіндей тұжырымдауға болады. Мұндай эвристикалық бағытты тұжырымдама-
сы бар алгоритмдік тəсілдерді эвристикалық-алгоритмдік тəсіл деп атайды.
Кез келген есепті шығару оның тұжырымдамасын (мазмұнын) зерттеуден басталады. Сонымен
қатар біз есеп талаптарымен танысамыз, шартын (берілгенін) зерттейміз жəне есептің негізгі шиеле-
нісін анықтаймыз. Яғни мына сұрақтарға жауап беруге тырысамыз:
Не белгілі? Нені табу керек?
Достарыңызбен бөлісу: