ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЭЛЕКТРОННОГО УЧЕБНИКА КАК НАПРАВЛЕНИЕ

 
127 
Мало  взять  хороший  учебник,  снабдить  его  навигацией  (создать  гипертексты)  и  богатым 
иллюстративным  материалом  (включая  мультимедийные  средства)  и  воплотить  на  экране 
компьютера. Электронный  учебник - это не просто собранные в единое тексты  с картинками, 
дополненный  справочником,  так  как  его  функция  принципиально  иная.  Его  задача 
максимально облегчить понимание и запоминание (причем активное, а не пассивное) наиболее 
существенных  понятий,  утверждений  и  примеров.  Он  вовлекает  в  процесс  обучения  иные, 
нежели  обычный  учебник,  возможности  человеческого  мозга,  в  частности,  слуховую  и 
эмоциональную память, а также используя компьютерные объяснения. 
Представляемый 
компьютерный 
учебник 
«Манаштану» 
предназначен 
для 
самостоятельного  изучения  теоретического  материала  курса  и  построен  на  гипертекстовой 
основе,  позволяющей  работать  по  индивидуальной  траектории.  В  качестве  тренажера 
используется  компьютерная  тестирующая  система,  которая  обеспечивает,  с  одной  стороны, 
возможность  самоконтроля  для  обучаемого,  с  другой  -  принимает  на  себя  рутинную  часть 
текущего или итогового контроля. 
Дисциплина «Манаштану» была введена для студентов специальности 050203 – История 
в 
Костанайском 
государственном 
университете 
имени 
А.Байтурсынова 
по 
циклу 
профилирующих  дисциплин  как  элективная  и  в  целях  выполнения  Постановления 
Правительства  Республики  Казахстан  «Об  увековечении  памяти  выдающегося  ученого  – 
историка, видного общественного деятеля страны, академика Национальной академии наук РК, 
лауреата  Государственной  премии  РК  и  Президентской  премии  мира  и  духовного  согласия 
Козыбаева  Манаша  Кабашевича».  Данная  дисциплина  также  преподается  на  всех 
специальностях  первого  курса  в  Северо-Казахстанском  университете  имени  академика  и 
является  факультативным  курсом  в  средней  школе  №23  города  Костаная,  которой  также 
присвоено имя М.Козыбаева. 
При  составлении  учебника  учитывались  выявленные  психологами  основные  факторы, 
влияющие  на  успех  обучения  [2,  144].  Так,  можно  рассмотреть  те  из  них,  которые  мы 
непосредственно постарались использовать для построения данной схемы обучения. 
 Известно,  что  знания  усваиваются  глубже,  если  студент  проявляет  активный  интерес  к 
изучаемому  предмету.  Поэтому  тематика  лекций  подобрана  с  учетом  интереса  студенческой 
молодежи  к  наиболее  актуальным  проблемам  истории  Казахстана  (тезисы  лекций). 
Необходимо учитывать, что обучение является более эффективным, если формы приобретения 
знаний и навыков таковы, что без труда могут быть перенесены в условия «реальной жизни», 
для чего они и предназначены. В соответствии с этим разработана тема по советскому периоду 
(демонстрация  видео,  архивных  документов).  Обучение  будет  более  успешным,  если  студент 
узнает результат каждого своего ответа сразу. Если ответ правилен, то студент должен тотчас 
же получить подтверждение этого, если неправильный – он столь же быстро должен узнать об 
этом. Вкладка «Тестирование» предназначена для проверки приобретенных знаний. Блок имеет 
определенное  количество  вопросов,  на  ответы  которых  отводится  ограниченное  время. 
Студенту  предлагается  выбрать  правильный  ответ  из  пяти  вариантов.  Во  время  ответа  на 
вопросы  доступ  к  теоретическому  материалу  не  возможен.  По  окончанию  сеанса  система 
проанализирует полученные ответы на предмет их правильности и полноты, и выставит оценку 
по  пятибалльной  системе,  укажет  количество  правильных  ответов,  затраченное  время.  При 
запуске  тестовой  оболочки  происходят  следующие  действия:  в  первую  очередь  открывается 
файл,  несущий  в  себе  всю  информацию  в  текстовом  формате  о  предстоящем  тесте,  т.е. 
количество  вопросов,  отведенное  время,  критерии  оценок,  вопросы  и  ответы.  Прежде  чем 
пройти тест, необходимо зарегистрироваться.  
 
 
 
 
 
 
 

 
128 
Регистрация 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
При регистрации пользователя выходит сообщение с информацией о количестве тестов и 
времени, которое отводится на их прохождение. 
 При нажатии на кнопку «ОК» открывается форма тестирования 
. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
129 
Тестирование по курсу «Манаштану» 
При окончании тестирования выходит форма с результатами.
 
 
  
 
 
 
 
 
 
Результаты тестирования  
Программа  обучения  должна  составляться  по  принципу  последовательного  усложнения 
материала.  Занятия  следует  начинать  с  самых  простых  заданий,  для  выполнения  которых 
студент  уже  владеет  необходимыми  навыками  и  знаниями.  Уровень  сложности  обучаемого 
материала должен повышаться до тех пор, пока не будет достигнута желаемая степень опыта и 
умения. 
Знание  результатов  своей  работы  стимулирует  выполнение  очередного  задания. 
Трудности,  которые  студенту  необходимо  преодолеть,  должны  возникать  перед  ним 
последовательно, т. е. одна за другой, а успешное их преодоление развивает высокий  уровень 
активности.  
Данный  электронный  учебник  предназначен  для  самостоятельной  работы  студентов, 
изучающих историческую науку и её процессы. Его создание имеет своей целью предоставить 
студентам  теоретический  материал,  предусмотренный  программой  курса.  В  учебник  входят 
силлабус, тезисы лекций, план практических занятий, план заданий по самостоятельной работе 
студентов  и  СРСП,  раздел  «Тестирование»,  контрольные  вопросы  по  каждой  теме  лекций. 
Вкладка  «Лекции»  (всего  23  часа)  является  одной  из  самых  важных  частей  программы.  Она 
содержит  практически  значительную  часть  основания  программы,  большой  объем 
информации,  видеоматериалов,  фотографий,  исторических  карт.  В  качестве  дополнительного 
иллюстративного  материала  включены  отдельно  видеофильмы,  отражающие  претворение  в 
жизнь Постановление Правительства по присвоению имени академика М.Козыбаева СКГУ в г. 
Петропавловске и средней школе в городе Костанае.  
Предлагаемый  учебник  разбит  на  взаимосвязанные  фрагменты,  которые  обладают 
определенной функцией и визуально представлены отдельными модулями. Так, блок изучения 
теоретического  материала  разбит  на  главы.  Встроенные  средства  навигации  позволяют  им 
свободно  перемещаться  по  всему  материалу  учебника  и  находить  интересующую  их 
информацию. Блок контрольных вопросов создан для контроля знаний по пройденной теме. По 
окончанию обучения студенты должны знать ответы на все вопросы, а система сможет оценить 
успешность обучения.  
 В электронном учебнике реализовано несколько систем: гипертекстовая система, которая 
позволяет  осуществлять  нелинейный  доступ  к  информации  учебника,  перемещаться  по 
материалу  не  последовательно  от  начала  к  концу,  а  избирательно,  ориентируясь  по 
необходимости. Теоретический материал представлен в классическом текстовом формате, как 
наиболее привычном и оптимальном для учебников подобного рода. 
Эффективное  использование  различных  типов  предъявления  информации  с  учетом 
психологических 
особенностей 
ее 
переработки 
позволяет 
значительно 
повысить 
эффективность  учебного  процесса  [3,  320].  Разрабатывая  лекцию  №4  по  теме  «Национально-
освободительное  движение  в  Казахстане»,  мы  использовали  видеоматериалы  с  экспедиции 
поиска  останков  руководителя  движения  1937-1947  гг.  (тезисы  лекций,  лекция  №4, 
демонстрация  видео).  Интересным  дополнением,  на  наш  взгляд,  явились  документы 
государственного  архива  Омской  области,  найденные  автором  данной 
статьи 
и 
подтверждающие судьбу останков последнего хана казахов до октября 1887 года. Видеосюжет 
на  эту  тему  также  включен  в  качестве  дополнительного  материала  в  учебник  (Лекция  №4, 
просмотр  архивного  документа).  Аналогично  построена  лекция,  где  показан  материал  о 

 
130 
репрессированной  монографии  М.Козыбаева  «Золотой  фонд  партии»  (Лекция  №5,  просмотр 
видео).  Как  и  в  предыдущей  лекции,  после  поставленной  проблемы,  использован 
дополнительный  документ  из  семейного  архива  академика  (просмотр  архивного  документа  – 
копия рецензии на книгу).  
 При построении интерфейса  учебника по возможности  учитывались  достижения теории 
дизайна.  Это,  прежде  всего,  касается  таких  основных  принципов  как  теория  живописи, 
пропорция,  порядок  расположения,  акцент,  единство  и  равновесие.  Принцип  пропорции 
касался  соотношения  размеров  объектов  и  их  размещения  в  пространстве.  Информация  на 
экране  дисплея  организована  так,  чтобы  логически  связанные  данные  были  явно 
сгруппированы и отделены от других категорий данных. Например, в разделе «Тематика СРС и 
СРСП»  темы,  количество  часов,  список  источников,  форма  отчетности  отделены,  но  вместе  с 
тем  и  сгруппированы.  Также  здесь  учтены  рекомендации,  что  информация  не  должна 
скапливаться  на  одной  стороне  экрана,  а  логические  группы  информации  продуманно 
размещаться в пространстве, причем заголовки, хорошо центрироваться. 
 Функциональные  зоны  на  дисплее  разделены  с  помощью  пробелов  и  других  средств: 
разные типы строк, ширина, уровень яркости, геометрическая форма, и, наконец, цвет. Учтено 
также,  что  плоскость  теплых  цветов  обычно  кажется  больше,  чем  холодных.  Связанные,  но 
разнесенные  по  экрану  данные  кодировались  одним  цветом.  Для  демонстрации  основного 
материала выбран спокойный оливковый цвет пастельного тона.  
 Разбивка  на  блоки,  использование  пробелов,  табуляции,  ограничителей,  а  также 
варьирование  яркости  цвета  групп  данных  –  важнейшие  средства  упорядочения  графической 
информации  [4,  242].  При  размещении  материала  на  экране  было  учтено  правило  «золотого 
сечения»,  в  соответствии  с  которым  объекты,  которые  привлекают  внимание,  лучше 
располагать в разных третях изображения, а не группировать в центре. Также порядок означает 
такую  организацию  объектов  на  экране  дисплея,  которая  учитывает  движение  глаза. 
Установлено,  что  глаз,  привычный  к  чтению,  начинает  движение  обычно  от  левого  верхнего 
угла  и  движется  вперед  и  обратно  по  экрану  к  правому  нижнему.  Например,  в  разделе 
«Лекции»  слева  в  ряду  расположена  тематика  лекций,  а  справа  тезисы  лекций  по  темам. 
Причем левый столбик неподвижен и всегда перед глазами, а справа можно менять страницу, 
переходя  от  одной  темы  к  другой.  Поэтому  начальная  точка  восприятия  в  тематике  лекций 
находится  в  левом  верхнем  углу  экрана,  а  перечень  тем  лекций  подогнан  для  быстрого 
просмотра и для выбора нужной темы к левому полю и выровнен вертикально. Для достижения 
единства  изображения  в  целом  используются  рамки,  оси,  поля,  что  учтено  при  составлении 
«Силлабуса».  Там  же  видно,  что  свободное  пространство  между  группами  данных  создает 
впечатление единства. 
 Считается, что  уравновешенное изображение  создает  у пользователя, в данном случае  у 
студента,  ощущение  стабильности  и  надежности,  а  неуравновешенности  вызывает  стресс. 
Принцип  равновесия  (баланса)  требует  равномерного  распределения  оптической  тяжести 
изображений.  Поскольку  одни  объекты  зрительно  воспринимаются  как  более  тяжелые,  а 
другие  как  более  легкие,  необходимо  распределять  эту  оптическую  тяжесть  равномерно  по 
обеим  сторонам  изображения  так,  как  расположены  иллюстрации  в  тезисах  лекций.  Каждую 
фотографию, схему, таблицу или карту при этом можно при желании увеличить на весь экран, 
что способствует запоминанию или же более глубокому восприятию материала в зависимости 
от поставленной задачи. 
 Несмотря  на  то,  что  большинство  студентов  воспринимает  информацию  с  помощью 
зрения  лучше,  чем  на  слух,  все  же  не  следует  игнорировать  использование  звука. 
Оправданным,  на  наш  взгляд,  является  применение  музыкального  сопровождения  зрительной 
информации, основная функция которой – создание соответствующего эмоционального тона и 
поддержание  внимания  студентов.  В  нашем  учебнике  применяется  музыка,  исполняемая  на 
домбре, легко узнаваемая, в меру спокойная и в то же время слегка бодрая. 
 В  заключение  хотелось  бы  отметить,  что  применение  электронного  учебника 
максимально облегчает понимание и запоминание, причем активное, а не пассивное, наиболее 
существенных  понятий,  вовлекая  в  процесс  обучения  возможности  человеческого  мозга,  чем 

 
131 
обычный  учебник,  в  частности,  слуховую,  эмоциональную  память.  Опыт  применения  его  на 
занятиях это подтверждает.  
Список литературы: 
1.Концепция информатизации образования. // Информатика и образование. – М.,1990, №1. 
2.Мечитов И., Мошкович Е., Фуремс Е. – М., Наука, 1989. 
3.Куприенко 
В.,  Мещерин  И.Педагогические  программные  средства:  методические 
рекомендации для разработчиков ППС. /Омский ГПИ им. А.Горького. – Омск, 1991. 
4.Информационная технология: вопросы развития и применения. – Киев, Наук. думка, 1988.  
 
 
ӘОЖ 32. (328) 
Құсайынова Жәния Дауылбайқызы, Тлебалдиева Меруерт Доқтырханқызы 
ҚАЗАҚСТАН МЕН ТҮРКИЯ АРАСЫНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУ КЕҢІСТІГІН 
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЗАҢНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 
 
 
Аңдатпа 
 
Аталған  мақалада  Түркия  мемлекетімен  мемлекетаралық  кең  көлемді  қатынастар 
орнату, Қазақстанның халақаралық қатынастар саласындағы басты міндеттерінің бірегейі 
және екі мемлекетті жақындастыратын басты фактор – екі халықтың түбі бір туыстығы, 
өткен 
тарихының 
ортақтығы, 
этнолингвистикалық 
жақындығы, 
геосаяси 
және 
экономикалық алғы шарттарының бірлікті бастаулары барлығы жөнінде баяндалады.  
 
Тірек  сөздер:  меморандум,келісімшарт,  декларация,этнолингвистика,  тәжірбие 
алмасу. 
 
 
Аннотация 
 
Статья посвящена вопросам установления двусторонних взаимоотношений Турции и 
Республики  Казахстан,  имеющиющих  общее  историческое  прошлое,  родственность 
этнической  принадлежности  турков  и  казахов,  общность  этнолингвистической  базы  и  др., 
которые  являются  особенностями  и  предпосылками  геополитического  и  экономического 
единения двух государств на современном этапе. 
 
Ключевые слова: меморандум, контракт, декларация,этнолингвистика, стажировка. 
 
 
Summary 
 
Article  is  devoted  to  questions  of  establishment  of  bilateral  relationship  of  Turkey  and  the 
Republic of Kazakhstan, imeyushchiyushchy the general historical past, likeness of an ethnic origin of 
Turks and Kazakhs, a community of ethnolinguistic base, etc. which are features and prerequisites of 
a geopolitical and economic unification of two states at the present stage. 
 
Key words: memorandum, contract, declaration, ethnolinguistics, training. 
 
 
Түркия  мен  Қазақстан  арасындағы  ресми  байланыс  1990  жылдың  желтоқсанында 
орнатылды.  Мәдениет  министрі  Намык  Кемал  Зейбек  пен  Қазақ  мемлекеттік  мәдениет 
комитеті  арасында  екі  ел  арасында  білім  беру  жүйесінде,  ғылыми  жобалар  жасау,  мамандар 
мен  ғалымдармен  тәжірибе  алмасу,  ортақ  мәдени  шаралар  жүргізу  ісі  жөнінде  келісімге  қол 
қойылды. 
 
Бұл келісім ұзақ уақыт бойы үзіліп қалған мәдени байланысты қайта жандандырды.  
 
1991  жылдың  31  қаңтарында  Қазақ  мемлекеттік  мәдениет  комитетінің  басшысының 
Түркияға  келуі  және  осы  жылдың  14  ақпанында  Денсаулық  министрінің  ынтымақтастық 
келісімге  қол  қоюы  екі  ел  арасындағы  мәдени  қатынастарды  нығайта  түсті.  Қазақстан 
тәуелсіздік  алмастан  бұрын  Түркияның  мемлекет  басшысы  Тұрғыт  Өзалдың  15  наурызда 
Қазақстанға  ресми  сапары  және  "Қазақ  Совет  Социалистік  Республикасы  мен  Түркия 
Республикасының  қарым-қатынасы  туралы"  келісімшартқа  отыруы  қазақ-түрік  қарым-
қатынастарының достық бағытта одан әрі дамуына, нығая түсуіне алып келді. Бұл келісім-шарт 
екі  ел  арасындағы  мәдени  байланыстардың  кеңеюіне  және  елшіліктер  ашуына  жол  ашты. 

 
132 
Тұрғыт Өзалдың бұл сапары түрік қоғамына Қазақстанды жаңа қырынан танытуға жол ашты. 
Түркияның  мерзімді  басылымдары  Қазақстан  мен  Түркияның  арасындағы  болашақтағы 
байланыстар  туралы  ашық  жазып,  Қазақстан  президенті  Н.Ә.  Назарбаевтың  Түркияға  ресми 
түрде  шақырылғандығы  басылды.  Негізінде  бұл  кездесуде  Тұрғыт  Өзал  Нұрсұлтан 
Назарбаевпен Түркияның нарықтық экономикаға өтудегі тәжірибелері, тұрақты валюта курсын 
бекітудегі  ұсыныстарымен  бөлісіп,  болашақтағы  түрік  кәсіпкерлері  үшін  Қазақстанның 
лайықты инвестиция шарттарын қамтамасыз ету мәселелері жөнінде сұхбаттасты. Тұрғыт Өзал 
журналистерге  берген  сұхбатында  Түркия  мен  Қазақстан  арасындағы  байланыстар  одан  әрі 
нығая түсетіндігі жөнінде айтылды [1].   
 
Қазақстан  Республикасы  Жоғарғы  Кеңесінің  1992  жылғы  15  қаңтардағы  қаулысымен 
«Қазақстан  Республикасының  ғылым  және  ғылыми-техника  саясаты  туралы»  Қазақстан 
Республикасының  Заңы  қабылданды.  Аталған  заң  аясында  Түркияда  30-ға  жуық 
университетпен,  оның  ішінде  жоғары  дәрежеде  білім  беретін  оқу  орындары,  Ыстамбұлдағы 
«Босфор»,  Анкарадағы  «Таяу  Шығыс  техникалық  университеті»  (METU),  «Билькент»  Еуропа 
деңгейіндегі  озат оқу  орындарында қазақстандық студенттер білім алу мүмкіндігіне ие болды 
[1]. 
 
Түркияда  оқытылу  жүйесі  батыс  үлгісінде.  Бұл  елде  мамандықты  оқытуда  тек  қана 
төрт  жыл  бойы  тек  сол  ғана  мамандыққа  байланысты  пәндер  оқытылады,  біздің  жүйедегідей 
жалпы пәндер мүлдем оқытылмайды. Әрине бұның жақсы жағы олар өз мамандығы бойынша 
толықтай, жан-жақты, жетік білім ала алады. Мысалы бағдарлаушы мамандығын алып шыққан 
маман  иә,  ол  үшін  шебер  білуі  мүмкін,  кемшілігі  бірақ  жұмыс  барысында  басқа  мамандыққа 
байланысты  жағдайларды  шешу  барысында,  тіпті логикалық  тұрғыдан  ойлауға  білімі  жетпеуі 
мүмкін.  Ал  біздің  жүйеде  айталық,  инженер  мамандығын  оқып  жатырған  студент  жалпы 
пәндердің  барлығында  толықтай  оқиды  (мысалы,  Қазақстан  тарихы,  философия,  экономика, 
математика, дене шынықтыру т.б.). Түркияда бакалаврда оқып жүрген студент әр семестр 8-10 
пәннен емтихан сынақ тапсырады. Сынақта, емтиханда негізінен жазбаша түрде болады. Бірақ 
тест  түрде  қолданылады.  Басты  айта  кететін  нәрсе  оқимын  деген  студентке  барлық  жағдай 
жасалған.  Мысалы  барлық  студент  толықтай  жатаханамен  қамтамасыз  етілген.  Сондай-ақ 
оқыту жүйесінде оқу-жабдықтарының барлығы да қазіргі жүйеге сай жабдықталған. 
 
Мысалы  атақты  Фатих  университетін  бітіріп  шыққан  түлектердің  дені  Батыс  Еуропа 
мен  АҚШ  секілді  елдерде  қызмет  атқарады.  Халықаралық  келісімдерге  сәйкес  1992  жылдан 
бастап  түріктің  жоғарғы  оқу  орындарында  білім  алып  жатқан  қазақ  студенттері  түрік 
үкіметінен  степендия  алып  тұрады.  2009  жылғы  деректер  бойынша  Түркияның  27 
университетінде 737 шәкірт оқып жатыр. Қазақстанның жоғарғы оқу орындарында түріктің 544 
азаматы білім алуда. Түркия Моңғолия жастарына жыл сайын 70 грант бөліп, соның 10-ы сол 
елде  тұратын  қазақ  балаларына  тиюін  міндеттейді.  Жыл  сайын  білім-ғылымға  мемлекеттік 
бюджеттің 25 пайызы бөлінеді. Жыл сайын факультеттер мен жоғары оқу орындарына Таңдау 
және  орналастыру  орталығының  ұйымдастыруымен  бір  кезеңді  емтихан  арқылы  қабылданған 
студенттер  оқуға  түсе  алады.  Аталмыш  орталық  Жоғарғы  Кеңес  білім  ұйымына  қарайды. 
Түркияда оқығысы келетін шетелдіктер үшін Таңдау және орналастыру орталығының жылына 
бір  рет  ұйымдастыратын  жеке  емтихан  қорытындысы  бойынша  қабылданады.  Емтиханда 
сұрақтар  түрік  және  ағылшын  тілінде  ғана  беріледі.  Түркияда  білім  алуға  құқылы  болған 
жастар  бір  жыл  ішінде  Анкара  университетінің  ректоратына  қарасты  Түрік  тілін  үйрену 
(ТОМЕР) орталығында түрік тілінен дәріс алады. Жылына Ұлттық білім беру министрлігінде 3 
миллионнан  астам  жастар  білім  алады.  Қосалқы  білім  беру  курстарға  қатысушылар  саны  9 
миллионнан  асады.  «TIKA»  деп  аталатын  Түркия  үкіметі  жанындағы  түрік  ынтымақтастық 
және  даму  басқармасының  атқарып  отырған  жұмысы  да  таңқаларлықтай.  «Диалог  Еуразия» 
тұғырнамасының бас хатшысы Исмаил Тастың айтуына қарағанда, олар Қазақстан мен Түркия 
арасындағы  түрлі  мәдени  және  экономикалық  байланысты  жолға  қоюда  белсенділік  танытып 
жүр.  Ыстамбұлда  «Университеттер  бірлігі»  атты  ректорлар  қауымдастығы  жұмыс  жасайды. 
Осы  ұйымның  арқасында  Қазақстанда  да  түрік  бизнесмендерінің  қолдауымен  жоғарғы  оқу 
орындары, лицейлер  салынған. Алдағы жылдары олар осындай бірнеше жобаны іске асырмақ 

 
133 
ниетте.  Бір  ғажабы, Қазақстандағы  оқу  орындарының  ғимараттары мен  жатақханасына,  басқа 
да құрылысына қажетті қаржыны түрік жағы түгел өздері шығарды [2]. 
 
Қазіргі  кезде  200-дей  қазақтың  қыздары  мен  ұлдары  Түркиядағы  жоғарғы  оқу 
орындарында  экономика,  құрылыс,  журналистика,  медицина  және  заңгерлік  мамандықтары 
бойынша  білім  алып  жатыр.  Алайда  Түркиядағы  қазақ  жастарының  көпшілігі  өздерінің 
этникалық: тері өнімдерін өңдеу, тігу және сату бизнесімен шұғылданды. 1991 жылдан бастап 
түрік  қазақтары  мен  Қазақстан  Республикасының  арасында  тығыз  жан-жақты  байланыстар 
дамып келеді. Түркияда тұратын қазақтар үшін соңғы кездегі маңызды оқиғалардың бірі 1997 
жығы  28-29  наурызында  өткен  кіші  құрылтай  болды.  Сонымен  қатар,  Түркияның  қазақ 
қауымдастығына  сепаратизм  жоқ,  елдегі  халықпен,  үкіметпен  және  жергілікті  әкімшілікпен 
қарым-қатынасы жоғары деңгейде. 
 
2005  жылы  Қазақстан  Республикасының  Президентінің  «Экономикалық  реформалар 
жағдайында  Қазақстан  Республикасы  мемлекет  басқару  органдарының  іс-қимылдары  мен 
ұйымдастыруын  жетілдіру»  туралы  Жарлығымен  Қазақстан  Республикасының  Ғылым  және 
жаңа технолоия ұйымы құрылды. Министрлікке мынандай міндеттер жүктелінді: 
Елімізде  халықаралық  ғылыми-техникалық  саласының  дамуы  жолында  мемлекеттік  саясат 
жүргізу; 
Елімізде  халықаралық  ғылыми  және  ғылыми-педагогикалық  кадрлар  даярлау  жұмыстарын 
үйлестіру; 
Елімізде  халықаралық  ғылыми-технологиялық  салада  халықаралық  ынтымақтастықты 
ұйымдастыру. 
 
Қазақ  жастарының  өкілдері  Батыс  Еуропа,  Солтүстік  Америка  елдерінен  жұмыс  пен 
жақсы өмір іздеп өз үйлерін жиі тастап кетіп жүр және соңғы алты жылдың ішінде Қазақстанға 
көшіп келуге әрекет ете бастады. Түрік қазақтары тұрған елінің жағдайына көбірек бейімделген 
диаспора  болып  табылады.  Түркия,  мәдени,  діни,  тілдік  жағдайы  анағұрлым  жақын  ел. 
Еуропада  тұратын  қазақ  диаспорасының  Түркиямен  байланысы  әлі  күнге  күшті.  Шын 
мәнісінде  еуропалық  диаспора  –  бұл  Түркия  аумағынан  көшіп  келгендер.  Бұл  тұрмыста, 
тұлғааралық  қарым  –  қатынастарда  көрініп  тұрады,  қазақ  диаспорасының  өкілдері  өз 
балаларына негізінен түрік есімдерін береді, салт- дәстүрлер мен мерекелер түріктердің әдет – 
ғұрпы бойынша өтеді. Бұл заңды да, өйткені түркі халықтарының жақындығы ежелден тығыз 
болды  және  Түркияда  ұзақ  өмір  сүру,  сөзсіз  қазақтардың  мәдениетіне  ықпал  етті.  Еуропалық 
қазақтардың  Қазақстанға  қарағанда  Түркиямен  туыстық  байланысы  күштірек.  Олардың 
туыстарының көпшілігі Түркияда, Қытайда, Алтайда тұрады.  
 
Стамбұлда  түрік  қазақтарының  қоры  белсенді  жұмыс  істеуде,  Стамбұл  қаласының 
муниципалитеті Қорға арнап үй-жай бөлген. Қор басшылары қазақ тілін оқып-үйренуге жағдай 
жасауға,  Стамбұл  қазақтарының  Қазақстан  мәдениеті,  өнері  өкілдерімен  кездесулерін 
ұйымдастыруға  тырысады.  Қордың  кабинеттерінде  қазақтың  ұлттық  тұрғын-үйі  киіз  үй 
қойылған,  қазақ  тұрмысының  заттары,  Қазақстан  туралы  әдебиеттер  жинақталған,  олар  әр 
түрлі  мерекелерде,  кездесулерде,  концерттерде  көрсетіледі.  Қордың  жанында  балалар  би 
ансамблі  ұйымдастырылған,  ол  әр  түрлі  концерттерге,  тұсау  кесер  рәсімдеріне  қатысады. 
Қордың  күшімен  «Арман»  журналы  шығып  тұрады.  Материал  таңдауда  қиындықтар  бар, 
елдегі өмірді толық қамтып жазатын авторлар жоқ. Түрік қазақтары қазақ тіліндегі ақпараттар 
алуда  қиындықтарға  тап  болуда.  Қазақ  диаспорасының  аудан  мен  қала  муниципалетитімен 
қарым-қатынасы  жақсы.  Қордың  басшысы  жергілікті  өкіметтің  қазақтарды  ерекшелендіріп 
тұратын  заңға  мойынсұнушылықты,  үлкендерді  силауды,  еңбекқорлықты  бағалайтынын  атап 
өтеді. 
 
Жастар түрік тілінде сөйлейді, оқу орындарында түрік тілінде білім алады. Қазақ тілін 
үйретуді  Қор  өз  күшімен  ұйымдастырған.  2005  жылы  Ыстамбұл  университетіне  қазақ  тілінің 
оқытушысы  келіп,  студент  жастар  арасында  тілді  оқытуды  ұйымдастырылды.  Әліпбилер 
графикасының әртүрлі болуына байланысты қиындықтар бар. Қазақстаннан келетін оқулықтар 
кириллицада  жазылған.  Тілді  үйрету  үшін  осы  графиканы  білетін  мамандар  жоқ.  Бұл  жағдай 
Қазақстаннан келетін кириллицада жазылған оқулықтардың мәнін жоқ етуде [3]. 

 
134 
 
Мүмкін жоғарыда екшеленген жағдайларға, сондай-ақ екі ел арасында орныққан ортақ 
рухани, саяси және экономикалық мүдделердің кең ауқымды орын алып отырғандықтан болар, 
олардың  арасындағы  ынтамақтастық  қарым-қатынастар  осы  уақытқа  дейін  өте  қарқынды 
дамып  келеді.  Дербес  дамуының  алғашқы  қадамдарында-ақ  тәуелсіз  тең  құқықтық  негізде 
дүниежүзілік  қауымдастыққа  ену  үшін,  -  деп  түсіндіреді.  Қазақстан-Түркия  қарым-
қатынастарын Түркия мемлекетінің Қазақстанның  егемендігін таныған алғашқы күндерден-ақ 
үзбей  өз  бақылауында  ұстап  келе  жатқан  қазақстандық  ғалым  М.Б.Мұхамедов,  -Түркияның 
саяси қолдауына аса зәру болды. Әрине, қазақ пен түрік халықтарының рухани, тілдік, мәдени 
және  тарихи  ортақтығы  үлкен  роль  атқармай  қойған  жоқ.  Осының  бәрін  ескерген  Қазақстан 
үшін дүниежүзілік қауымдастықта беделді өте жоғарғы Түрік мемлекеті Батыстық мол қаражат 
көздерінен  несие  алуға  кепілдік  ете  алатын  туған  ағасындай  көрінді.  Сонымен  қатар,  Түрік-
Қазақстан  қарым-қатынастарының  әу  бастан-ақ  оңды  қалыптасуына  игі  ықпалын  тигізген 
факторлардың  бірі  -  екі  жақта  тездетіп  ұштастыруға  мүдделі  болған  сауда  және  экономика 
саласындағы ынтымақтастықты орнықтыруға бағытталған қадамдар болды.  
 
2007 жылы 19 қазанда Қазақстанның Түркия Республикасындағы Елшісі болған Бейбіт 
Исабаев  Түркия  экс-президенті  С.Демирелмен  сұхбаты  барысында  екі  мемлекет  арасындағы 
қарым-қатынастармен  қатар  Түркияның  ішкі  және  сыртқы  саясатына  қатысты  бірқатар 
мәселелері бойынша пікір алмасты. 
 
Экс-президент Сүлеймен Демирель қазақ тарапының түрік экономикасына инвестиция 
жасауы қуантарлық жайт екенін, түрік үкіметі бұған әрдайым қолдау көрсетуге дайын екенін 
мәлімдеді.  Тараптар  екі  жақты  қарым-қатынастардың  қазіргі  деңгейіне  тоқмейілсімен,  оны 
одан әрі стратегиялық деңгейге сай жоғарлату қажеттігі қарастырылған. 
 
Сонымен  қатар  түркі  әлемінің  шағын  ЮНЕСКО-сы  ретінде  саналатын  ТЮРКСОЙ 
ұйымының  жұмысын  жандандыру  төңірегінде  ортақ  ынтымақтастық  келісім-шарттары 
берілген. 
 
2007  жылы  1-3  мамыр  аралығында  Қазақстан  Республикасы  Білім  және  ғылым 
министрі  Жансейіт  Түймебаевтың  Түркия  Республикасына  ресми  сапары  өтті.  Қазақстандық 
министр  ресми  сапары  барысында  өзінің  әріптестерімен  екі  жақты  келіссөздер  өткізіп,  білім 
саласындағы  ынтамақтастық  көкжиектерін  кеңейту  мәселесі  талқыланған.  Қазақстандық 
делегация  Түркияның  ғылыми  және  технологиялық  зерттеулер  құрылымы  (ТҮБИТАК)  мен 
Жоғары білім кеңесінде болып, олармен ынтымақтастықты дамыту жолдары қарастырылған. 
 
Екі  елдің  білім  министрлері  арасында  болған  келіссөздерде  қазіргі  таңдағы  білім 
саласындағы  байланыстарға  жоғары  баға  беріліп,  бірқатар  шешімін  күтіп  отырған  мәселелер 
қолға  алынды.  Атап  айтқанда,  келіссөздер  нәтижесінде  министрлер  кәсіби-техникалық  білім 
саласында  өзара  ынтымақтастық  орнату  жөнінде  түсіністік  Меморандумға  қол  қойды. 
Меморандумға  сәйкес,  Түркия  республикасы  тарапынан  білім,  ғылым  саласындағы 
тәжірбиесін, қазақ жағымен бөлісетін болып уағдаласты. Қазақстан тарапынан әсіресе, тоқыма, 
туризм  және  бірқатар  техникалық  салаларда  кәсіби-техникалық  мамандарды  дайындаудағы 
түрік тарапының тәжірбиесі қызықты. 
 
Қазақстан  Республикасы  Білім  және  ғылым  министрінің  ТҮБИТАК  (ғылыми-
техникалық жобаларды жүзеге асыру және елдің бұл саладағы стратегиясын белгілейтін дербес 
мемлекеттік  құрылым)  төрайымы  профессор  Нукет  Йетиш  жетекшілігіндегі  құрылым 
мүшелерімен болған кездесуде түрік тарапы бірлесе отырып жұмыс істеуге мүдделі екендерін 
мәлімдеді.  Оның  ішінде  Қазақстанда  ЕуроОдақ  шеңберіндегі  ортақ  бағдарламаларға  қатысуға 
шақырды. 
Түрік 
тарапы 
қазақстандық 
ғылымдармен 
Түркияның 
ғылыми-зерттеу 
институттарында айтты. 
 
Түркия Республикасының Жоғарғы білім кеңесінің (жоғары оқу орындары бақылайтын 
дербес  құрылым)  төрағасы  Ердоган  Тезичпен  кездесуде  екі  елдің  жоғары  білім  орындары 
арасындағы  ынтымақтастықты  арттырудың  жолдары  қарастырылды.  Тараптар  екі  елдің 
университеттері арасында ғылыми-практикалық симпозиумдар өткізіп тұру және бір-бірінің іс-
шараларына  жиі-жиі  шақыру  қажеттігіне  баса  назар  аударуды.  Қазақстандық  министр 
Түркияның  Еуропалық  елдердегі  стандарттарға  сәйкес  беделді  бірқатар  университеттерімен 
тығыз ынтымақтастық жасауға дайын екендерін білдірді. 

 
135 
 
Қазіргі таңда 700-ге жуық қазақ жастары Түркияда оқып жатыр. Өз кезегінде, 500-ден 
астам  түрік  студенттері  де  Қазақстанда  білім  алуда.  Осы  уақытқа  дейін  900-ға  жуық 
қазақстандық жастар Түркияда білім алды. 
 
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі №319 "Білім туралы Заңының" 
10  тарауында  Білім  беру  саласындағы  Халықаралық  ынтымақтастық  және  сыртқы 
экономикалық қызмет қарастырылған. Олар: 
 
1. 
Қазақстан 
Республикасының 
білім 
беру 
саласындағы 
халықаралық 
ынтымақтастықтығы 
Қазақстан 
Республикасының 
заңнамасы 
және 
Қазақстан 
Республикасының халықаралық шарттары негізінде жүзеге асырылады. 
 
2. Білім беру ұйымының білім беру саласындағы уәкілетті органымен келісім бойынша 
өз  жұмысының  ерекшеліктеріне  сәйкес  шетелдік  білім  беру,  ғылым  және  мәдениет 
ұйымдарымен  және  қорлармен  тікелей  байланыстар  орнатуға,  ынтымақтастық  туралы  екі 
жақтан  және  көп  жақты  шарттар  жасауға,  студенттер,  магистранттар,  докторанттар,  педогог 
және  қызметкелер  алмасудың  халықаралық  бағдарламаларына  қатысуға,  білім  беру 
саласындағы халықаралық үкіметтік емес ұйымдарға (қауымдастықтарға) кіреге құқығы бар. 
 
Әскери  оқу  орындарының  халықаралық  шарттар  мен  келісімшарттарға  сәйкес 
шетелдік азаматтардың қатарынан мамандар даярлауды жүзеге асыруға құқығы бар. 
 
Білім  беру  ұйымдары  Қазақстан  Республикасының  заңнамасында  және  білім  беру 
ұйымдарының  жарғысында  айқындалған  тәртіппен  сыртқы  экономикалық  қызметпен 
айналысуға құқылы. 
 
3.  Қазақстан  Республиаксы  білім  беру  ұйымдарының  халықаралық  ынтымақтастықты 
жүзеге асыру тәртібін білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілейді. 
 
4.  Қазақстан  Республикасында  халықаралық  және  шетелдік  оқу  орындарын  және 
(немесе)  олардың  филиалдарын  құру  халықаралық  шарттардың  негізінде  немесе  Қазақстан 
Республикасы Үкіметтінің шешімі бойынша жүзеге асырылады. 
 
5. Халықаралық оқу орындарының және Қазақстан Республикасының аумағында басқа 
мемлекеттер  немесе  олардың  заңды  және  жеке  тұлғаларды  оқу  орындарының,  олардың 
филиалдарының  білім  беру  қызметін  лицензиялау,  сондай-ақ  оларды  мемлекеттік  аттестаттау 
мен  аккредиеттеу,  Қазақстан  Республикасы  ратификациялаған  халақаралық  шарттарда өзгеше 
көзделмесе, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады делінген [3]. 
 
Мемлекет  Басшысы  өзінің  2009  жылғы  6  наурыздағы  Қазақстан  халқына  арналған 
"Дағдарыстан  жаңару  мен  дамуға"  Жолдауында  экономиканы  әрі  қарай  жаңғырту  мен  елдің 
дағдарыстан  кейінгі  дамуын  қамтамасыз  етуге  арналған  жұмыс  бастылық  стратегиясын  іске 
асыру  бойынша  нақты  міндеттер  қойды.  Қазақстанның  білім  мен  ғылым  жүйесі  осынау  қиын 
кезеңде  Мемлекет  басшысының  жіті  назары  мен  тұрақты  қолдауының  арқасында  жоспарлы 
түрде  дамыды.  Білім  берудің  бюджеті  2009  жылы  702,0  млрд.  теңгені  құрып,  2008  жылмен 
салыстырғанда 9,5%-ға өсті (2008 жылы - 641,1 млрд. теңге). Білім саласына бөлінген ауқымды 
қаржының нәтижесінде бүгінде еліміз бойынша -20 мыңға жуық жас шетелдерде оқуда. 
 
Бұл  айтылған мәселелер  келешекте  еліміздегі  білім  беру  жүйесіндегі  қазіргі ахуалды, 
ондағы  педагогикалық  кадрлардың сапасы мәселесін еліміздегі иннавоциялық-индустриялдық 
дамудың  стратегиясына  сәйкес  қайта  сын  көзімен  қарап,  оның  даму  бағыттарын  нақтылауды 
қажет етеді [3]. 
 
2009 
жылы 
қазанның 
22-сі 
күні 
Қазақстан 
Республикасының 
Президенті 
Н.Ә.Назарбаевтың  Түркия  еліне  ресми  сапары  аясында  ҚР  Білім  және  ғылым  министрі 
Жансейіт  Түймебаев  Қазақстан  Республикасы  Үкіметі  атынан  Түрік  Республикасымен  ғылым 
және  техника  саласындағы  ынтымақтастық  жөніндегі  келісімге  қол  қойды.  Осы  келісім-шарт 
шеңберінде  ғалымдар  бірлескен  ғылыми-зерттеу  және  техникалық  жобаларды  жүзеге  асыру, 
өзара  ғалым,  сарапшылармен  алмасу,  ғылыми  конференциялар  мен  симпозимдар,  семинарлар 
өткізу,  сондай-ақ  ғылыми  және  техникалық  ақпараттар  мен  құжаттар  алмасу  түрінде 
ынтымақтастық  орнатылды.  Оған  қоса  тараптардың  ынтымақтастық  саласын  анықтап, 
келісімшартты  жүзеге  асыру  бойынша  хаттамалары  мен  бағдарламаларын  әзірлейтін  және 
«2010-2012  жылдарға  арналған  ғылым  саласындағы  халықаралық  ынтымақтастық» 
бағдарламасы аясында бірлескен жобаларды жүзеге асыратын комиссия жұмыс жасауда [4]. 

 
136 
 
Ж.Түймебаевтың атап көрсеткеніндей, Түркияда 1992 жылдан бастап 4 мыңнан астам 
қазақстандық  білім  алды. Қазақстан  мен Түркияның  арасындағы  достықтың  үлгісі  ретінде  екі 
елдің  Мемлекет  басшыларының  қолдауымен  Ясауи  атындағы  Халақаралық  қазақ-түрік 
университеті  құрылып,  қазір  ол  халықаралық  дәрежеде  танылған  беделді  университеттердің 
қатарында енді. «Сондай-ақ Қазақстанда С.Демирель атындағы мемлекеттік емес  университет 
және  шет  ел  тілдері  мен  іскерлік  университет  ашылды  [4]. Сонымен  қатар,  30-ға  жуық  қазақ-
түрік лицейі мен 11 жылдық білім беретін 9 орта мектеп жұмыс жасауда. 
 
Түркия-Қазақстан  арасындағы  ғылым,  білім  беру  және  мәдениет  салаларындағы 
байланыстар,  ең  алдымен  екі  елге  бірдей  ортақ  жоғары  оқу  орны–Түркістан  қаласындағы 
Қ.А.Яссауи  атындағы  Халықаралық  Қазақ-Түрік  университеті  орынды  аталады.  Бұл 
университетті  түркі  тектес  мемлекеттердің  бас  университетіне  айналдыру  мақсатымен  1993-
2001 жылдар аралығында Түрік үкіметі университет дамуына 86 млн.т. астам АҚШ долларын 
жұмсаған.Соңғы  10  жыл  ішінде  Түркия  жоғары  оқу  орындарында  Қазақстаннан  шамамен  25 
мыңнан астам адам Түркия Республикасына тағылымдама жұмысы бойынша барып-келіп жүр 
[4]. 
 
Сондай-ақ  Қазақстанға  қарағанда  Түркияның  экономикалық  потенциялы  жоғары, 
халықаралық  рынокқа  шығатын  өзіндік  жолы  бар.  Еуропалық  қоғамдастық  алдында  беделі 
жоғары.  Сондықтан,  оның  үлгісі  Қазақстан  экономикасын  реформалауда,  оны  нарықтық 
қатынастар заңдылықтарына икемдеуде зор роль атқарары анық. Демек, экономикалық, саяси 
және  мәдени  салалардағы  қарым-қатынасты  одан  ары  дамыту  екі  ел  экономикасының  және 
әлеуметтік  салаларының  нығаюына  жағдай  туғызады.  Олардың,  мәдениет,  білім,  экология, 
медицина, бірлескен бейбітшілік, әскери, саяси бағдарламаларында өзара ықпал ету, аймақтық 
экономикалық  одақтарды  нығайтуға  деген  ұмтылыс  және  дүниежүзілік  масштабта  түрік 
беделінің  өсуіне  және  түрік  мемлекеттерінің  гүлденуіне  әсерлі  ықпалын  тигізеді.  Бауырлас 
Түрік  мемлекетінен  үлгі  алған  Қазақстан  Республикасы  халықаралық  қатынаста  біршама 
жетістіктерге қол жеткізді. Қазіргі таңда Қазақстанның ешкімге тәуелсіз егеменді ел екендігін 
дүниежүзіндегі барлық мемлекет мойындап отыр. Олар ел басшылығының Қазақстанда жоғары 
құндылығы  адам,  оның  өмірі,  құндылықтары  мен  еркіндігі  болып  табылатын  демократиялық, 
зайырлы,  құқықтық  және  әлеуметтік  мемлекет  құруға,  азаматтық  қоғам  орнатуға  ұмтылысын 
барынша қуаттауда. 

жүктеу/скачать 4,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: