Вестник серия «Филологические науки» основан в 2008 году выходит 4 раза в год астана 2015 2
жүктеу/скачать 4,44 Mb. Pdf көрінісі
|
| часть этого информационного пространства. Однако, не забывая при этом, что в своих работах
студенты университета продолжают сохранять заложенные традиции казахстанской академической школы. Пятое. Стратегической целью освоения дисциплины «Академическое письмо и чтение» становится создание научного текста, или овладение навыками академического письма. Такое выделение краткосрочной и долгосрочной целей обусловлено прежде всего многоступенчатым характером высшего образования – бакалавриата, магистратуры, докторантуры Ph.D. Для нас совершенно очевидно, что на 1 курсе бакалавриата студент может только познакомиться с основами создания научного текста, работы с научной литературой, поскольку основные научные жанры (курсовая работа, дипломная работа) становятся фактом обучения для него только на старших курсах. Закрепление навыков создания академического текста происходит вполне закономерно после изучения дисциплины, но уже совершенно на новом этапе своего обучения. Именно с многоступенчатостью характера обучения связано понятие выработки собственной траектории обучения, осознанного и целенаправленного, а не случайного выбора самим студентом области научных исследований, соответствующих его научным интересам, продвижение и развитие по возможности одной научной идеи: мы говорим о необходимости прежде всего углубления или «погружения» в одну тему, в таком случае качественно высокий уровень каждой последующей работы станет ясным для самого молодого исследователя, при этом он будет более адекватно идентифицировать себя в контексте предложенного им научного взгляда по поводу решения той или иной научной проблемы. Кроме того, с психологической точки зрения молодой исследователь, всестороннее изучивший проблему, становится более уверенным в результатах исследования, да и в самом характере исследования. Таким образом, общая результативность работы по изучению дисциплины «Академическое письмо и чтение» не может носить одномоментного характера, поскольку она должна выработать у студента устойчивые, в большей степени автоматические приёмы работы с научным текстом, ожидание не только конечного результата своей работы, – письменного научного текста или созданной на его основе презентации, – но и ви'дение всего процесса исследования в целом, создание наиболее оптимальных условий работы над ним на всех его этапах, и только в этом случае результаты дисциплины станут неотъемлемой составляющей профессиональной компетентности студента. В этой связи представляется целесообразным включение элективных дисциплин этого цикла (в формате спецкурсов, спецсеминаров) на старших курсах бакалавриата, что позволит выстроить свою собственную образовательную траекторию студенту, поставить перед собой конкретные цели и определить пути их реализации, что в конечном итоге будет способствовать главной цели университетского образования – подготовке высококвалифицированного, конкурентноспособного специалиста. Список литературы: 1. Радаев В.В. Как организовать и представить исследовательский проект (75 простых правил). - М.: ГУ-ВШЭ: ИНФРА-М, 2001, - 202 с. 2. Радаев В.В. Как написать академический текст // Вопросы образования. – 2011. - №1. – С. 271-293. 3. Короткина И.Б. Академическое письмо: Учебно-методическое пособие для руководителей школ и специалистов образования.. – LAPLambertAcademicPublishing, 2011. – 175 с. 4. Рабочая программа по дисциплине «Академическое письмо и чтение» (авторы-составители к.ф.н. Исенова Ф.К., к.ф.н. Сапина С.М.). – Астана, 2014. 154 ӘОЖ 378.016:811.512.122 Примбетова Маржан Бектұрсынқызы ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА ТҮСІНДІРМЕ СӨЗДІКПЕН ЖҰМЫС ЖАСАУ ЖӘНЕ ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС АРҚЫЛЫ СТУДЕНТТЕРДІҢ ТАРИХИ ТАНЫМ-ТҮСІНІГІН АРТТЫРУ Аңдатпа Мақалада қазақ тілі сабағында түсіндірме сөздікпен жұмыс жасау және пәнаралық байланыс арқылы студенттердің тарихи таным-түсінігін арттыру мәселелері қарастырған. Тірек сөздер: егемен, тіл, тарих, таным, ұрпақ, ғылым, Отан, мемлекет, республика, ұлт, саясат,уақыт, сөз, ұғым, құбылыс. Аннотация Cтатья содержит информацию о работе со словарем на уроке казахского языка и о вопросах развития исторических познаний студентов посредством межпредметной связи. Ключевые слова: суверенность, язык, история, познание, поколение, наука, Родина, государство, республика, нация, политика, время, слово, понятие, явление. Summary The article contains information about the work with the dictionary in the lesson of the Kazakh language and issues of historical knowledge of students through interdisciplinary communication. Key words: sovereignty, language, history, knowledge, generation, science, homeland, the state, the country, nation, politics, time, word, concept, phenomenon. Елбасының Жолдауында айтылғандай, бәсекеге қабілетті дамыған 30 елдің қатарында болу еліміздегі әрбір сала бойынша қызметтік бағыттар сапалы көрсеткішімен арта түсуі керек. Әсіресе алдымен тілдік бәсекеге де төтеп берудің алғышарттарын қарастыру уақыттан кеш қалмаудың қажеттілігінен туындайды және оны арттыру маңызды. Осыған орай, білім алушыларға қазақ тілінің құрылымы мен жүйесінің жасалу жолдары және тілдің танымдық қарым-қатынас құралы ретіндегі ерекшелігін таныту да жолға қойылуда. Мамандықтарына байланысты коммуникациялық стилді меңгерту арқылы ауызекі сөйлеу практикасын тереңдетіп, мемлекеттік тілде еркін сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, қоғамда қарым-қатынас жасау деңгейін дамытумен тікелей байланысты екендігі де байқалуда. Осындай қоғамдық мәні бар, тіл саясатын жүзеге асыру мақсатын көздейтін іргелі іс- әрекеттер мен игі іс-шаралар күн сайын арта түсуде. Бүгінгі таңда ұлттың ұлттық қасиетін дамыту үрдісі тілден басталады. Тіл – таным құралы. Таным талғамды қалыптастырады. Тіл сабағында студент жастардың танымдық талғамын дамыту сабақта қолданылатын озық әдіс- тәсілдер арқылы қалыптасып отырады. Қандай да бір тақырып мазмұны арқылы мәтін алды жұмыстармен қатар, мәтін мазмұнын игерту және мәтіннен кейінгі аудиториялық жұмыстарды жүргізу арқылы студенттердің талғамын қалыптастыру мақсат етіледі. Қоғамда бәсекеге қабілетті жеке тұлға етіп тәрбиелеу және өзі қалаған мамандықтың қыры мен сырын игеріп шығуы үшін қазақ тілі сабағында тақырыпты тарихпен, бүгінгі заманауи жаңалықтарды қоғаммен байланыстыру үрдістерін қатар жүргізіп отыру маңызды. Өйткені әрбір студент қоғамтану, әлемтану, дүниетану, жаһантану құбылыстарын қатар меңгеріп, ой-таным сезімдерін жетілдіре түсуі болашақта азамат болып, қоғамға қызмет етуге дайын тұруға жол ашу болып табылады. Студент жастардың тарихи мәліметтермен қаруланып, талғамы мен танымын уақыт жаңалықтарымен қатар үндестіре беріп отыру мақсатқа жетудің бір жолы. Тіл – халықтың даналығын, танымы мен талғамын, жайып салатын ұстараның жүзіндей шындықты көрсететін, ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа мирас болар құбылыс. Тіл – рухани байлық. Әрбір тұлға өз ойын өзгеге жеткізуі үшін сөйлеу амалын қолданады. Яғни тіл – қарым- қатынас құралы. Әрине тілдің мұндай баға жетпес мәнділігі, ең алдымен, оның сөз байлығынан көрінеді. Сондықтан тілдегі сөздердің мән-жайын түсіндіріп, студент жастардың түсінігін арттыру мақсат етілді. Қазақ халқы жаратысынан сөзге бай, тілге шешен. Алайда әр ғылымға 155 тән терминдер мен лексикалар өз орнымен қолданылады. Айталық, тарих - баршамыз үшін өткен кезең, уақыт және хатқа түскен жазбалар[3, 15]. Қазақ тілі сабағында пәнаралық байланыс студенттердің сөз байлығын арттыруға себін тигізетін тиімді әдістердің бірі – сөздікпен жұмыс жасау. Сөздік дегеніміз - жеке тілдің сөздік құрамының, әлеуметтік топ диалектісінің, жазушы шығармаларының лексикалық жиынтығы. Ал тілдегі сөздерді, сөз тіркестерін, олардың мағынасын ашатын, аудармасын түсіндіретін анықтамасы. Алайда компьютер мен интернеттің пайда болуымен электронды сөздіктердің басымдылығы айқын болып келеді. Дегенмен сөздіктердің тарихы қызықты. Алғашқы сөздіктер өзге тілдер сөздерін түсіндіру мақсатында ерте заманда жасалды. Мысалы,Грекияда б.з.б. V ғасырда,Үндістанда б.з.д. ХІІ ғасырында (“Хемачандра”), ал Ресейде ХІІІ ғасырдан бастап сөздіктер құрастырылған.. Түркі халықтарының алғашқы сөздігі ретінде ХІ ғасырда жазылғанМахмұт Қашқаридың Диуани лұғат-ит-түрк” еңбегі саналады. Кейінірек екі тілді немесе көп тілді сөздіктер жасалды. Мысалы, араб-парсы, түрік-моңғол сөздерін салыстыру тұрғысынан Замахшаридың “Мұқаддимат әл-адаб” сөздігі (ХІ ғасыр), Әбу Хайянның “Китаб әл-идрак Ли-Лисан әл-атрак” атты қыпшақ тілінің грамматикасы мен сөздерінің жинағы (ХІV ғасыр) болған және Жамал әд-Диннің араб-қыпшақ сөздігі ретінде құрастырылған “Бұғат әл-мұштақ” (ХV ғасыр) атты еңбектер болған. Қазақ тілініңсөздіктері 1860 жылдардан бастап жарық көре бастады. Сөздіктің әлеуметтік қызметінің маңызы ерекше: дереккөзі ретінде жылдам ақпарат алуға болады; сөздердің мағынасы мен дұрыс қолданылуы туралы нормативтік бағыт береді, т.б. Сөздік жасаудың әдісін, теориясы мен тәжірибесін, технологиясын лексикография саласы зерттейді. Сөздіктердің студент түсінігін молайту және танымын тереңдету мақсатында атқаратын рөлі зор. Ел жастарының жастайынан ұғымтал ұрпақ болуы үшін ел азаматтары, көзі қарақты зиялы қауымға артылар жауапкершілік ешқашанда кемімек емес. Атап айтқанда, бүгінгі ұрпақтың отаншыл, елжанды болып ержетуі үшін әрбір сөздің мәніне зер салып, жадына тоқығаны абзал. Бұл жауапкершілік көбінесе тіл мамандарына жүктеледі, алайда бүгінгі жаһандану жағдайында, батыстық ықпалдың зор, ақпараттың қарқынды дамып тұрғандасөзтану, ұғым ұлғайту сияқты жұмыс жасаудың кемшін тұстары кездесуде. Бұл - заңдылық. Уақыттың белгілі жағдайда үстемдік құруы. Дегенмен, тіл жанашырларының жаны ауырып, тіл мамандарының жүрегі сыздайтыны анық. Осы орайда барша ғылымға ортақ құрал тіл арқылы жүзеге асатына анық. Ал бұл мақсат бүгінгі студенттердің төмендегі түзілген кейбір терминдер мен сөздердің мәнін ұға білуін көздейді. Өйткені беймәлім нәрсе қашанда қызықсыз, қадірі төмен. Татпаған астың дәмін сезінбейтіндей, кимеген киімнің жарасқылығын білмейтіндей кейіптегі студенттің қызығушылығы арта қоймасы анық. Берілген сөздердің әрбірінің мағынасын ұққан студенттің талғамы мен түсінігі артуы әбден мүмкін. Оның екінші жағы бар, ол, сөз жоқ, оқытушының сабақты тиімді өткізуіне байланысты[4, 21]. Барша қазақстандықтарға мәлім Қазақ мемлекеті қазақ хандығының 550 жылдығын тойлау дайындығы үстінде. Ғылымның қай саласы болмасын тарихпен тығыз байланысты. Ал тіл мен тарих тамырлас екенін ешкім жоққа шығармасы анық. Қазақ тілі сабағында тақырыппен байланысты пәнаралық байланыстың қажеттігі студенттердің сол пәнге деген қызығушылығын арттырады. Мәселен, Адам – ақыл-ой, саналы тіршілік иесі. Еңбек етуге, арман-мүддесін, мақсат-жоспарларын жүзеге асыруға қабілетті тұлға. Сан ғасырлар барысында қанша тұлғалар бүгінгі адамзаттың таным-түсінігін кеңейтуге, адами қасиеттерін арттыруға арқау болар талай рухани мұралар мен өміршең идеялар, мұраттар қалдырды. Солардан жеткен асыл мұраларды адам пайдалану арқылы, ғылыми ізденістерге дереккөз ретінде тиімді қолдана отырып, өседі, біледі және білгенін келесі ұрпаққа аманат етеді. Алайда қоғамда өзі үшін ғана өмір сүріп, парасаттылығы тар шеңберде, өзгеге артылмайтын, қуыс кеуде пенделер жоқ емес, тек бір қуанарымыз олардың саны аз. Адам баласы қандайда бір іс тындырар болса, оның тек өзі үшін ғана емес, қоғамның дамуына, өзі өмір сүретін мемлекеттің өркендеп дамуына бағыттағаны абзал іс. Ол сол мемлекетте бақытты, сол елде қадірлі. Осы арада үстіміздіегі жылы Елбасы анықтап берген тойланғалы отырған қазақ хандығының 550 жылдығы қарсаңында есімі беймәлім, аты белгісіз тұлғалардың қазақ қоғамының дамуына сіңірген ерен еңбегімен таныс боламыз. Бұл келелі іс ұрпақ үшін 156 табылмас ұлағатты іс болып табылмақ [1, 47]. Адамзат – бүкіл жер бетіндегі адам біткеннің бәрі. Азамат – заңда белгіленгендей кәмелеттік жасқа жеткен, барлық құқық және бостандықтармен пайдаланатын, қоғам, мемлекет алдындағы міндеттерді өтейтін адам. Осы арада «парыз», «міндет», «борыш» деген ұғымдарға толық түсінік беру шарт. Өзінің азаматтық парызы мен міндетін және ел алдындағы борышын дұрыс атқара алатын азамат өз Отанының қорғаны бола біледі және намысшыл қасиетті өн бойында сақтай біледі. Ол ата-баба аманатына қиянат жасамайтын адал адам болып, басқаға үлгі болады. Ал Аманат кепілдеме сөзімен бала іспеттес. Сенімділіктің айғағы есебінде қолданылады.[1, 18]. Авторитаризм (латын тілінде өкімет, ықпал) – өкіметті жеке билеу түріндегі режим, дара билейтін мемлекеттік құрылыс, оны диктаторлық әдістермен басқару жүйесі. Авторитаризм жағдайында демократияға жол берілмейді. Осы арада оқытушы Тәуелсіздікке қол жеткізген 24 жылдың барысында бүгінгі жастарымыз, қоғам мүшелері, Қазақстан азаматтары, көп ұлттан тұратын қазақстандықтар демократияның жемісін көріп, ынтымақ пен бірліктің салтанат құрып отырған ғасырында бақытты ғұмыр, тыныш өмір сүріп отырғанын айтудың өзі жеткілікті. Сөз бостандығы, ой еркіндігі – ежелден еркіндікті, егемендікті, бостандықты аңсаған бабаларымыздың бізге қалдырған аманаты екендігін паш ету мәртебелі іс болары анық. [1, 37]. Отан – туған ел, өскен орта. Қазақ халқының туған елі, сүйікті Отаны – Қазақстан. Әр адамның өскен ортасы, кіндік қаны тамған жері Отаны болып есептеледі. Отан сөзінің мағынасын түсінетін әрбір студенттің еліне деген махаббаты, патриоттық, отаншылдық сезімі арта түседі. Ол үшін оқытушы сабақ барысында әдіс-тәсілдерді түрлендіре отырып, тіл дамыту жұмыстарын жүргізуі шарт. Ал ел сөзіхалық, жұрт, қауым деген синонимдік қатарды қоса игеруге тиіс. Халық арасында елін сүйген, еліне қалтқысыз қызмет еткен тұлғаларды қоғам қайраткерлері,зиялылар деп атайды. Қоғамның дамуы үшін адал қызмет атқару – баршаның парызы, алай да бес саусақ бірдей емес, қуанатынымыз: адал да парасатты ел азаматтары аз емес. Бүгінгі студенттер – ертеңгі ел азаматтары. Осылар бейбіт өмірде батыр атануы әбден мүмкін.Батыр – жауынгерлік және әскери жорықтарда ерекше жеке ерліктер көрсеткен, ер жүрек, қаһарман адамдарға берілетін құрметті атақ. Алайда жорықсыз-ақ, арнайы ерлік көрсетуді мақсат тұтпай-ақ батыр атанып жатқан қазіргі заман азаматтары (тіпті олардың қатарында мектеп оқушылары мен қатардағы қарапайым адамдар) баршылық.Бұл жайында әңгіме жүргізу нағыз ерлікке баулитын тәрбие жұмысы болар еді. Өрт, сел, зілзала т.б. кезінде, табиғи апаттарда жас баланы қорғау, қарияларға қамқорлық жасау, қоғамға зиянын тигізетін пайдалы іс атқару – ерлікке балайтын ізгі іс болып табылады. Осындай өнегелі, үлгілі істерді пәнеаралық байланыс арқылы жасчтарға көбірек айту, жарқын мысалдар келтіру - жастарға әсері мол тәрбиелік мәні жоғары іс болады. Сонымен қатар білім алушыны жарқын ой-пікір түюге, қамқорлық пен бауырмалдыққа жетелеуге болдық[1, 16]. Еліміздің тарихы жайында сезімге толы әңгімелер жүргізу, жаңа ақпараттармен қаруландыру сөзсіз өз нәтижесін береді. Ал өз кезегінде әр студенттің өз ұлтын сүйе білуге, салтын сақтап, дәстүрін дәріптейтін ұл мен қыз ұлтқа тән жетістіктерді барынша молырақ мақтанышпен әңгімелеу артық болмасы анық. Бұл арада орыс тілді аудиторияда, өзге ұлт балаларының алдында ұлт сөзінің тіл, мекендеген жер, экономикалық өмір бірлігі және психологиялық мінез-құлықтың ортақтығы негізінде қалыптасқан адамдардың тарихи, әлеуметтік, этностық тұтастығы екендігін түсіндіру ләзім. Бұл жайында Елбасымыз бірлікке, ынтымаққа үндейтін, тарихты түсінетін түсінігі мол ұрпақ тәрбиелеу туралы ұлағатты әңгіме, салмақты да салиқалы ой-пікірін үнемі халық алдында айтып отырады. Аға ұрпақтың мәртебелі міндеті мен ұлағат пен өнегелі істерінің бірі жастар бойында, әсіресе қазақ жастарының бойында ұлттық намыс сияқты асыл қасиетті дарыта отырып дамыту. Ұлт қол жеткізген аз жетістіктің өзіне марқаю – намыстың бір парасы болып табылмақ. Сондықтан барынша әрбір сөздің шығу тарихы (этимологиясы) мен беретін мағынасын ашып көрсету арқылы студенттердің таным түсінігін барынша тереңдете түсу қажет. Егемен еліміздің тарихы қандай тұлғалармен тығыз байланысты, алаш деген қандай ұғым, ұлт пен мемлекеттің айырмашылығы бар ма, болса қандай деген сұрақтарға жауап іздету арқылы тарихы білуге бір қадам жақындары сөзсіз. Ендеше егемен сөзінің мағынасын толық түсіне білген - бүгінгі жас 157 ертең сол сөздің мәнін өз өмірінде қолдана алады. Егемен елдің ұрпағы болғанына мақтана алады. Өзін қорғайтын заңның бар екеніне шүбә келтірмейді, Сенімді серік ете отырып, өмірге құштарлығы, отанына деген адалдығы артады.Егемен – өз билігі, бас бостандығы өзінде, тәуелсіз деген мағынаны білдіреді. Егемендік бір мемлекеттің ішкі істерінде ешбір мемлекетке тәуелді болмауы және сыртқы саясат жүргізу еркіндігі, тәуелсіздігі дегенді ұғындыру керек. Осы ұғымды бойын сңіре алған жас буын қасиетті ұғымды сақтауға дайын болады. Көп уақыттан бері көпжақты пікір туындап жүрген «қазақ» сөзін тарихшылардың еншісіне қалдырғанмен, тіл мамандары да қалыс қалмауы тиіс. Сондықтан, бұл сөздің тарихи атауы, қазақ ұлты халқының аты екендігін ұғындыру абзал. Қазақ халқының шығу тегі ежелгі қола дәуірінен басталады дей келе, Қазақ деген ат ХV ғасырдың екінші жартысында кеңінен тарап, Қазақстанның байырғы халқының аты болып кеткендігі жайында, яғни «қазақ» деген сөздің шығуы туралы түрлі болжамдар бар екендігін білу де артық болмасы анық. Бұл зерттеуді қажет етеді жәнеаталмыш пікірдің әлі де толыққанды анықтамасы шығатына анық. Бір кездері ұлтқа, бай-манахқа, кедей мен үстемшіл тапқа қатысты «қанау» сөзі болғандығы және қолданғаны анық.Ол- бай, алпауыт адамдардың өздеріне кіріптар болып жұмыс істейтіндерге жұмыс істетіп, еңбегін пайдалануы және еңбектен тапқан табысының бір бөлігін иемденуі. Бұл ұғым осы кезде де бар ма, әлде тарихи лексика түрінде ғана аталады ма? Бұл жайында пікірсайыс ұйымдастырып, студенттің о өз ойымен бөліусіне жағдай жасау да өз нәтижесін береді. [1, 2]. Жеке елдердің пайда болуына, еңбек бөлінісі мен таптың шығуына байланысты қалыптасатын лексика – мемлекет сөзі. Тарихи ұғымда Маркстік, Энгельстік кезеңде жиі айтылатын «тап» сөзі қазіргі ұрпақ үшін танымал лексикалар қатарына жатпасы мүмкін, алайда тап болған жерде мемлекет болады деген ұғым бар. Мемлекет- өкімет билігінің саяси ұйымы. Мемлекет әскер, полиция, сот, тағы басқа органдар арқылы елді басқарады. Тарихта мемлекеттің төрт түрі белгілі.Ал қазіргі мемлекетіміздің ҚР Конституциясында белгіленгендей, зайырлы, әлеуметтік, демократиялық және құқықтық мемлекет екендігін білгенмен атқаратын рөлін ажырата алмауы мүмкін. Бұл орайда оқытушы студенттерге толыққанды ақпарат жеткізуі тиіс. Сондай-ақ, ел жастарының «Өлке» сөзін «атамекен», «туған жер», «өскен өлке» дептүсінуі заңдылық. Ал мемлекеттің шет аймағына орналасқан сол мемлекеттің қарауындағы аумақ, кейіннен жер көлемі үлкен, құрамында бірнеше облыстары болатын әкімшілік аумақтық аймақ. Кейде жер көлемі шағын территорияны да өлке деп атайтындығын қосымша түсіндіру артық болмайды. Терминтану – үлкен ғылым. Термин – белгілі бір ғылым мен техника, өнер саласындағы нақтылы ұғымды білдіретін атау сөз бен сөз тіркесі. Оның маңызы мен мәні, қызметі мен қолданысы әрбір сөз бен атаудың өміршеңдігінің өлшемі іспеттес. Осы орайда тарихқа лексикалардың қарқынды қолданысқа ие болмағаны белгілі. Менің елім – Қазақстан! Қазақстан -менің Республикам! деп жар салатын, намысты қамшылап, мақтанышпен аталатын елміздің атауы бүгінгі күні қаншалықты мәнге ие болатындығы Қазақстанда Республика күнін атап өту назардан тыс қалғанымен, сол күні қабылданған еліміздің Егемендігі туралы Декларацияны атап өту қажет және оның маңызы зор.Сондықтан осыРеспублика сөзінің шығу тарихын, қандай мағынаны білдіретіндігін түсіндіру артық емес. [1, 37]. Республика – латын тілінен шыққан қазақша қоғамдық, бүкілхалықтық дегенді білдіреді, мемлекетті басқару формасының бір түрі. Республикада мемлекеттік өкімет билігінің жоғарғы органдары белгілі мерзімде сайланып, қойылады. Жоғарғы өкіметтік билік сол сайланғандардың қолына беріледі. Республикалық басқарудың әр қоғамда әртүрлі формалары болады. Ал билік бар жерде саясат ұғымы қатар жүретінін жастарға түсіндіру қажет деп білеміз. Саясат – белгілі бір мүдделерді қорғауға бағышталған, ел басқарудағы ішкі және сыртқы қарым-қатанастардың әрекеті, ұстаған бағыты. Ал аталмыш тарихсөзі - араб-парсы тіліндегі мағынасы, зерттеу және оқиғалар туралы әңгіме. Адамзаттың пайда болуы мен алғашқы қауымдық құрылысынан бастап, қазіргі дәуірге дейінгі өмір сүруін, тіршілік жайын, оның өзгеруін, қоғамның дамуы, тоқырауы немесе өрлеу кезеңдерін жеке дәуірлерге бөліп те және жеке халықтар тарихы ретінде де зерттейді. Қазақстан тарихы Қазақстанды ежелден мекендеген қазақ халқының тарихын баяндайды. Сонымен қатар Қазақстандағы басқа халықтардың тарихынан, мәдениетінен хабардар етеді. 158 Тәуелсіздік – мемлекеттің ішіндегі және сыртқы істерін өзі шешіп, өзі басқарып іс жүргізуі, өз билігінің өзінде болуы. Оған басқа өкіметтің араласуына жол бермейтіндігі, яғни саяси толық тәуелсіздігі мен дербестігі. Тілімізде аға ұрпақ қадір-қасиетін ұғатын, жастар соншалық мән бере бермейтін хадис сөзі бар. Хадис – Мұхаммед пайғамбардың айтқан нақыл сөздері, жарлықтары, істері мен әдеттері туралы аңыз әңгімелер. Бір кездері осы айтылғандарды үстем тап адамдары мен дін ұстаушылар қасиетті деп санап, өз мүдделеріне пайдалнып от ырды. Хадистің жинағы сунна деп аталады. Бұл жайында студенттерге айтарымыз, діннің ғылым, таным және өнер екендігі. Хадисте жазылған әрбір мәлімет ізгілікке үндейтін, адалдық пен адами қасиеттерді уағыздайтын таным көзі екендігін айту жеткілікті. Жалпы айтарымыз, қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде қоғамдық өмірдің барлық салаларында жиі қолданылатын, дағдылы сөздермен қатар көпшілікке арналған ғылыми терминдердің тиімді пайланылуы қажет деп білеміз. Тілдің сөз байлығын жүйелеп, саралайтын сөздіктердің әр алуан түрі болатыны анық. Солардың бірі саналатын түсіндірме сөздік студенттердің тарихи таным-түсінігін арттыруда маңызы зор және тілдің лексикалық байлығын неғұрлым толық қамтуды көздейді. Сөздікпен жұмыс жүргізудің бір тиімділігі – ұлттық терминологиялық қорды жетілдіру, дамыту болып табылады. [1, 29]. Тарихи лексикалар тұтастай бір дәуірдің тынысын, қоғамдық-идеология талаптарының, тіпті соңғы жылдарда жаһандану үрдісіндегі ақпарат ағымының мемлекеттік тіліміздің дамуына және қолданылу аясының кеңеюіне өз ықпалын тигері сөзсіз. Мақалада мағынасына көңіл бөлінген терминдер тарихи танымымызды толықтыра түседі. Тәуелсіз Қазақстан жағдайында кейбір беймәлім лексикаларға қосымша түсінік беріліп, ұлттың бұған дейін бұрмаланып келген тарихты қайта қарап, дұрыс жолға қойылып жатқаны мәлім. Тіпті қазақ хандығының 550 жылдығын тойлау жылында көптеген тарихи сөздердің қолданылуы жаңа мәнге ие болары анық. Бұл пікіріміз студенттердің ой тереңдігін, анықтап, жеке пікірлерді пайымдай алуға барар жол деп білеміз. Тарихи мәні зор сөздердің сырын ұғу, тарихын білу – өткенімізге жасар рухани шегініс және болашаққа бастар рухани кеңістік – даңғыл жол болары анық.[4, 20]. Әдебиеттер: 1. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: Дайк-Пресс, 2008.-968 б. 2. Сыздықова Р. Қазақ тілінің анықтағышы. - Астана: Елорда, 2000. -532 б. 3.Тарих пәнінен терминологиялық сөздік. –Алматы: «Рауан, 1991. -112 б. 4. Қазақ тарихы. Ғылыми-әдістемелік педагогикалық журнал. 2014. №8. – 56 бет. УДК 81-11 Имангалиева Гульназ Сабитовна К ВОПРОСУ О ЯЗЫКОВЫХ ЯВЛЕНИЯХ И ИХ СИСТЕМНОМ ХАРАКТЕРЕ Аннотация Одним из актуальных направлений современного языкознания является изучение живых процессов и некоторых общих закономерностей функционирования языков, структурных сдвигов в них, понимание языка как целостной системы и глубокое исследование его научных основ. Ключевые слова: язык, языковые явления, системность, многоаспектность. Аңдатпа Қазіргі тіл білімінің маңызды бағыттарының бірі - болып жатқан жанды үдерістерді және тіл қызметінің жалпы заңдылықтарын зерттелуі, оның ішіндегі құрылымдық қозғалыстары, тілдің жалпы бірегей жүйе ретінде қабылдануы және ғылыми негіздерінің толыққанды зерттелуі. 159 Тірек сөздер: тіл, тілдік құбылыстар, жүйелілік, көпаспектілік. Summary One of the important directions of modern linguistics is the study of living processes, and some of the general laws of functioning of languages, structural shifts in their understanding of language as an integrated system and in-depth study of its scientific foundations. Keywords: language, linguistic phenomena, consistency, multidimensionality. Язык как главное средство обмена опытом должен возникать и совершенствоваться прежде всего для обмена общенародным мировоззренческим опытом, независимо от того, каков уровень осознанности этого мировоззрения, то есть представляет ли собой это мировоззрение стройную философскую систему, или же это только мифологическая картина мира. Главное в любой из форм общенародного мировоззрения как основы любого индивидуального сознания - это максимальная полнота интегрирования народного опыта в целостную картину с определённым масштабом детальности. Разграничение языкового и внеязыкового мышления и, соответственно, единиц языкового и внеязыкового сознания заставляет считать, что знание языка - это наличие в психике индивида элементов внешней формы - команд опознания и воспроизведения единиц речевого потока (морфем и словоформ) и закреплённых за ними значений, являющихся минимумом внутренней формы. Знание определённого естественного языка - это знание унифицированной системы коммуникации, а мировоззрение и опыт представлены образами, входящими во внеязыковое сознание. Область действительности, в которой человек проявляет свои способности наиболее полно, получает в его внеязыковом сознании наиболее детальное отражение. Члены коллектива, в который входит индивид, заинтересованы в обмене опытом. Поэтому возникает резонная потребность в выработке особых средств общения, имеющих повышенную эффективность для выражения специфического содержания. Рассмотренный процесс следует считать обязательным этапом зарождения специальнойязыковой подсистемы, превращающейся в конечном счёте в терминологию определённой отрасли (науки, техники и т.п.). Понятийные поля той или иной системы, являясь элементами "логоса", согласно мнению А.А. Реформатского, относятся к числу единиц внеязыковогосодержания, специфика которой заключена в повышенной связанности и взаимную обусловленности и отражении лишь частного фрагмента картины мира, но глубоко освоенного определённым научным коллективом. Лексика общенародного литературного языка представляет собой совокупность лексем, то есть знаков, составляющие общекультурный "логос" народа. Совокупность этих смыслов представляет собой поле понятий любого образованного представителя данной культуры и, следовательно, целостную мировоззренческую картину представлений национальной культуры. Некоторые социальные прослойки этой культуры, в том числе научные коллективы, являются носителями более глубоких знаний о действительности. В их целостной мировоззренческой картине фрагменты, имеющие отношение к их специальным знаниям, становятся особыми, выделившимися, поскольку эти знания у них более полны и детальны. В той мере, в какой элементы этого более детального знания нуждаются в обозначении языковыми средствами, представители такой группы начинают использовать имеющиеся лексемы, узуальный смысл которых как дополнительное звено удлинившейся цепи внутренней формы, имплицируют элементы специального знания. Таким образом, под жүктеу/скачать 4,44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|