Yessenov forum «ЖАҢа мағыналар»

250 

 

өйткені  осы  операциялар  арқылы  кәсіпорындар  үшін  айналым  активтерінің  айналуын 

жеделдету  және  өндірістік-шаруашылық  қызметтің  экономикалық  әлеуетін  дамыту 

тиімділігін арттыру қамтамасыз етіледі. 

Сонымен қатар, олар экспорттық-импорттық операциялардың дамуын қолдайды 

және  тұтастай  алғанда  тиімді  экономикалық  өсуді  ынталандырады.  Факторинг 

қаржылық  қызмет  көрсету,  айналым  капиталын  несиелендірумен  байланысты  сауда-

комиссиялық операциялардың бір түрі болып табылады және инкассалауды, клиенттің 

дебиторлық  берешегін  несиелендіруді  және  кредиттік  және  валюталық  тәуекелдерді 

болдырмау бойынша кепілдіктерді қамтиды. 

Факторингтің  ерекшелігі  бұл  қызметтердің  жүйелі  сипаты  болып  табылады[1]. 

Факторинг  шеңберіндегі  қаржылық  қатынастар  факторинг  шартымен  немесе  ақша 

талабын  беру  арқылы  қаржыландыру  шартымен  ресімделеді.  Шартта  қолданыстағы 

заңнамаға  сәйкес  қаржыландырудың  нақты  түрі  және  шарт  бойынша  тараптардың 

мүдделері айқындалады.  

Қазіргі  уақытта  факторингтің  мынадай  негізгі  функциялары  бар:  а)  клиенттің 

ағымдағы  қызметін  қаржыландыру;  б)  несие  тәуекелдерін  төмендету;  в)  тиісті 

бухгалтерлік  операцияларды  жүргізу  (тиесілі  сомалар  бойынша);  г)  төлемдерді  алуды 

қоса алғанда, берілген коммерциялық несиені бақылау. Факторингтік мәмілелерді талдау 

үрдісінде  олардың  табыстылығына  үлкен  мән  беріледі.  Осыған  байланысты  кіріс 

шоттары  және  факторингтің  қатысуымен  жасалған  мәмілелер  егжей-тегжейлі  қарауға 

жатады,  өйткені  олар  банктің  жоғары  тәуекелділігі  бар  операцияларына  жатады.  Бұл 

жағдайда өнімді сатып алушылардың шот-фактураларды уақтылы төлеуіне ерекше назар 

аудару  керек.  Кірістілікті  бағалау  кезінде  факторинг  жөніндегі  комиссияның 

құрылымын  талдау  және  жүргізілген  қаржыландыру  бойынша  шығындарды  алынған 

кірістермен  салыстыру  қажет.  Қытай,  Швейцария,  Ұлыбритания,  Франция,  Италия, 

Германия, АҚШ және басқалар сияқты дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде өсу 

қарқыны  бойынша  факторингтік  қызмет  көрсету  қаржы  индустриясының  неғұрлым 

қарқынды  және  қарқынды  дамып  келе  жатқан  секторларының  арасында  көшбасшы 

орынға  ие.  Нарықтық  экономикасы  дамыған  елдерде  факторингтік  компаниялар 

қауымдастығын қоспағанда, бізде іс жүзінде жоқ, дамыған және тиімді жұмыс істейтін 

ұлттық  факторингтік  қауымдастықтар  бар[2].  Қазіргі  уақытта  жаһандық  факторингтік 

нарықтың  жетекші  қатысушылары  екі  ірі  халықаралық  факторингтік  және 

форфейтингтік  ұйымдарға:  Factors  Chain  International  (FСI)  және  International  Factors 

Group (IFG) біріктірілді. FCI әлемдегі халықаралық факторинг айналымының 80% - дан 

астамын қалыптастыратын 69 елдің 253 мүшесі бар ұйым. IFG қатысушылары әлемнің 

50 елінен 160-тан астам мүшесі бар ұйым болып табылады.  

Нарықтық  жағдайларда  ақшалай  талапты  беру  арқылы  қаржыландырудың 

орындылығы мен тиімділігі, әсіресе қазіргі заманғы экономика жағдайында өндірістік 

кәсіпорындардың  рентабельділігін  арттырудың  нақты  мүмкіндігімен  айқындалады, 

сонымен  қатар  факторингтік  қызметті  жүзеге  асыратын  банктер  саны  үздіксіз  өсуде, 

бірақ  бұл  ретте  факторингтік  қызметтерді  дамыту  үшін  неғұрлым  нақты  заңнамалық-

құқықтық база мен экономикалық жағдайлар болуы тиіс. 

 Әлемдік  тәжірибеде  факторингті  қолданумен  жасалған  мәмілелерден  басқа 

форфейтингтік  операциялардың  маңызы  зор.  Оларды  дамытудың  маңызды 

алғышарттары 

халықаралық 

интеграцияны 

күшейту, 

банктердің 

бәсекеге 

қабілеттілігінің  өсуі,  экспорттық  саудаға  мемлекеттік  шектеулерді  жою,  сондай-ақ 

экспорттаушылар  ұшырайтын  тәуекелдердің  өсуі  болып  табылады.  Жалпы  түрде, 

форфеттеу халықаралық сауданы қаржыландырудағы баламалы тәсілдердің бірі болып 

табылады, бұл төленбеген жағдайда экспорттаушыға (форфейтистке) регресс құқығын 

251 

 

қоспағанда,  форфейтердің  (коммерциялық  банк  немесе  мамандандырылған 

қаржыландыру жөніндегі компанияның) экспорттық талаптарды сатып алуы. Осылайша, 

форфейтингсыртқы саудадағы коммерциялық кредитті қайта қаржыландырудың белгілі 

бір  тәсілі[3].  Форфейтинг  аударым  (сирек  қарапайым)  вексель  сияқты  құжатта 

көрсетілген қарызды сатып алумен байланысты. Сондықтан форфейтинг коммерциялық 

вексельдердің екінші нарығының болуын болжайды.  

Бірақ  Қазақстанда  мұндай  нарық  жоқ,  дегенмен  коммерциялық  вексельдердің 

қайталама нарығының дамуы дисконттау ставкасын айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік 

берер еді. Форфейтингтің ерекшелігі-бұл  мәмілелерде кепілдік талап етіледі. Кепілдік 

форфейтинг компаниялары да болуы мүмкін. Банк кепілдігін алу қажеттілігі көптеген 

дамушы  нарықтарда  компанияларда  да,  банктерде  де  тіркелген  мөлшерлеме  бойынша 

ақшаны  қарыз  алудың  одан  әрі  перспективасында  қиындықтар  туындауы  мүмкін. 

Нәтижесінде,  егер  импорттаушы  болашақта  тіркелген  ставка  бойынша  несие  алса, 

пайыздық  мөлшерлеме  өте  жоғары  болады.  Банк  кепілдік  бере  отырып, 

импорттаушының  шетелдік  қаржыландыру  көздеріне  қол  жеткізуін  ашады. 

Форфейтирлеу үрдісінде қаржыландыру экспорттаушыға тәуекелді қысқартумен қатар 

өтімділікті  және  баланстың  жай-күйін  жақсарту  түрінде  артықшылық  береді,  атап 

айтқанда: - форфейтердің талаптарын сатып алған сәттен бастап валюталық және басқа 

да  тәуекелдерді  болдырмау;  -  экспорттаушының  дебиторлық  берешегін  қайта 

қаржыландыру;  -  форфейтингтік  қаржыландыру  бекітілген  пайыздық  ставка  негізінде 

беріледі.  Осылайша,  несиелендірудің  басқа  түрлерінде  орын  алуы  мүмкін  құбылмалы 

пайыздық  ставкалардың  болмауы  арқасында  калькуляция  үшін  негіз  құрылады;  - 

құжаттаманың қарапайымдылығы және оны ресімдеу жылдамдығы; - қаржыландыруды 

интеграциялаудың  арқасында  форфейтинг  компаниясы  экспорттаушыларға  келісім-

шартты  алу  ықтималдығын  арттыруы  мүмкін  стратегияны  нақты  айқындауға 

көмектеседі.  Қазіргі  уақытта  форфейтингтің  негізгі  орталықтарының  бірі  Швейцария 

болып  табылады,  форфейтинг  бизнесінің  едәуір  бөлігі  Англия  мен  Германияда 

шоғырланған.  Осылайша,  форфейтинг  әр  түрлі  қаржы  орталықтарында  дамып  келеді, 

және  де  осындай  мәмілелердің  жыл  сайын  өсуі  байқалады.  Дегенмен,  «а-форфе» 

мәмілелері  санының көбеюін осындай шоғырланулар санының өсуімен байланыстыру 

қате  болар  еді.  Бұл  экспорттаушылар  алып  келетін  тәуекелдердің  өсуімен,  сондай-ақ 

қаржыландыру  көздерінің  жетіспеушілігімен  түсіндіріледі.  Ескеретін  жәйт, 

швейцариялық  банктердің  өсу  себептерінің  бірі  1950-1960  жж.  ішінде  форфейтингті 

дамыту болып табылады. Осылайша, факторингтік және форфейтингтік операциялардың 

салыстырмалы талдауы Қазақстан үшін форфейтингтік операциялармен салыстырғанда 

факторингтің  таралуы  тән  екендігі  туралы  қорытынды  жасауға  мүмкіндік  берді.  Бұл 

факторингтің  негізінен  ішкі  саудада  қолданылуымен,  онда  контрагенттер  бір-бірінің 

қызметі туралы хабардар болуы мүмкіндігімен түсіндіріледі. Бұл ретте отандық банктер 

мен қаржы институттары «а-форфе» операцияларын олардың өзіндік сипаты мен төлемді 

алмау тәуекеліне байланысты кеңінен пайдалануға дайын емес. 

Нарықтық экономикасы дамыған елдерде ақшалай талапты беру жөніндегі шарт 

сауда  қатынастарына  неғұрлым  тұрақты  сипат  берсе  де,  мұндай  жағдай  ішкі  және 

сыртқы саудаға қатысты болып табылады. 

 

ӘДЕБИЕТТЕР 

 

1. 

Дмитриев А.А. Теоретические особенности факторинговой деятельности 

// Вестник Алтайского государственного аграрного университете.-№1.-2014.-С.161-167 

252 

 

2. 

Емельянов.  В.Ю.  Факторинг  и  факторинговые  отношения  в  финансовой 

системе. // Вестник СамГУ. 2014. № 6.-С.166-173  

3. 

Вицко  Е.А.  Развитие  факторинговых  и  форфейтинговых  операций  для 

повышения эффективности экономики и предпринимательской деятельности в России // 

Научный журнал НИУ ИТМО. Серия «Экономика и экологический менеджмент» № 1, 

20157.-С.9-17 

жүктеу/скачать 7,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: