РҲевіипгбі  Алғачҕъ ҕатъмда сіЯчілік ескен адамнъң  пЮЯжғЮп пррЮйы

әреЯ ескенін, олаЯдъң сабиғасҕа жар баладай ҕъзъғъп, самранъп ҕаЯайсънън 
сҲмендегідей Ҳлең жолдаЯънан резтге боладъ:
ҔаЯ, боз кәмҰғ аЯтчді, 
СағләЯ ртті аҕічді, 
КҲкчін бүліс ҲЯүчді, 
КәйғҰҕ болтб окЯічүЯ.
(ҔаЯ, мҰз еЯіді, сат ртъ аға барсадъ. КегілдіЯ бҰлс кҲсеЯілді, ол ртда жүзген ҕайъҕсай 
арпанда жүзіп баЯа жассъ).
ҰЯді бүліс інгЯачт, 
Аҕсі аҕін мтнгЯәчт, 
Ҕалді бүдүн санглачт, 
КҲкЯәЯ сәкі мәҕгЯәчтЯ.
(БҰлссаЯ ойнай барсадъ. РаЯҕъЯап рел аҕсъ. БҰған жҰЯссън, бәЯі абъЯжъп ҕалдъ. 
Найзағай ойнап, күннің күЯкіЯеген үЯейлі датръ ерсілді).
ҔаҕләЯ кәмҰғ кҲләЯді, 
СағләЯ бачи іләЯді, 
Ажүн сані йіліЯді, 
Стст цәцәк жәЯкәчтЯ.
(Рай
-
ралаға рт солдъ, сіпсі сат баръ рағъмданъп кҲЯінбей ҕалдъ, бәЯінін, сънъръ кеңіп 
жадъЯадъ,_ҲрімдіксеЯ мен ағачсаЯ жтъндъ. БаЯлъҕ нәЯре безеніп, нҰЯланъп кессі).
Стмән цәцә сізілді, 
БҰҕүнден ол иазілді, 
ұкүч иасіб тзәлді, 
ИеЯде ҕүбә әзЯічтЯ.
(СүЯлі сүрсі бәйчечек ҕаз
-
ҕасаЯ Ҳріп чъҕсъ, бҰсаҕсаЯън жайдъ. Ұзаҕ таҕъс сопъЯаҕ 
арсънда ҕалъп сҰнчъҕҕан гүлдеЯ бар кҲсеЯіп жайЯаң ҕаҕсъ).
ҔҰлан сүгәл ктмтссі,

АЯкаЯ, роҕәҕ итмтссі, 
Иайлағ сабә аміссі 
Сізгік соЯтб рәкЯічтЯ.
145 
(ҔҲксем ҕҰландаЯдъ, киіксеЯді дүЯліксіЯіп жібеЯді. АЯҕаЯ, киік аръЯ ралдъ. ОлаЯ соп
-
соп 
болъп, жайлатда рекіЯіп ойнадъ).
Әсіл ртті аҕа стЯтЯ,
Ҕайа стбі каҕа стЯтЯ, 
Бәлік сілім баҕа стЯтЯ 
КҲлтң саҕі ктчаЯтЯ
(Еділ ртъ ағъп жасъЯ. Ол ҕассъ сат сарсаЯъна роғълъп рълдъЯайдъ. Саръған ртлаЯдан 
пайда болған кҲлчіксеЯде балъҕ, баҕалаЯ кҲбейіп жасъЯ).
“Дитани лҰғас ас
-
стЯксегі” атъз әдебиесінің үлгілеЯі сабиғас кҲЯінірсеЯін бейнелейсін 
пейзаж лиЯикаръ мен жъл матръмънъң атъртъна аЯналған Ҳлең
-
жъЯлаЯ болъп келеді. 
Сабиғас лиЯикаръ да, жъл матръмън ртЯессейсін ҲлеңдеЯ де, ежелгі заман адамдаЯънъң 
Ҳзін ҕоЯчаған, Ҳзі сіЯчілік есесін оЯсадағъ сабиғас ҕҰбълърсаЯъ жҲніндегі сүрінігін, рол 
жҲніндегі нанъм
-
ренімін аңғаЯсадъ.
КҲне заман адамдаЯъ күннің жълънтън немере ртъҕсъң, сүртін, ҕаЯ мен жаңбъЯдъң 
жаттън жаҕръ немере жаман ЯтфсаЯдъң келтіне байланърсъ деп ҕаЯағанъ мәлім. БҰл 
дталирсік кҲзҕаЯарсъ олаЯдъң жъл меЯзімдеЯі жҲніндегі Ҳлең
-
жъЯлаЯънан да аңғаЯтға 
боладъ.
Сабиғассъң дүлей күчіне солъҕ бағънъчсъ еЯсе заман адамдаЯън жълдъң біЯ меЯзімі 
ҕтанъчҕа бҲлере, екінчі меЯзімі олаЯдъ атъЯ ойға басъЯъп, ҕайғъ
-
ҕаріЯеске раладъ. 
Мәрелен, мҰнъ жаз бен ҕърсъң айсърънан байҕатға боладъ. БіЯ ҕъзъғъ—ежелгі 
адамдаЯ ҕърсъ да, жаздъ да, кҲксемді де, күзді де ҲздеЯінің Ҳлең
-
жъЯлаЯънда бейне біЯ 
сіЯчілік иеріне, сіпсі сіЯі адамнъң Ҳзіне Ұҕрасъп ртЯессейді. ОлаЯ ҕър пен жаздъ біЯ
-
біЯіне ҕаЯръ ҕойъп, олаЯдъ ҲзаЯа саЯсърсъЯъп, айсърсъЯадъ.
Ҕър пен жаздъң ҲзаЯа айсърънан біЯнече мърал келсіЯейік.
Ҕъч йаи білә сҲктчсі, 
ҔініЯ кҲзтнтғ баҕічсі, 
Стстчкалі йакічсі, 

Тсғалімәс оғЯәчтЯ.
(Ҕър пен жаз соғърсъ, біЯ
-
біЯіне жаман кҲзбен ҕаЯадъ. ОлаЯ біЯін
-
біЯі жеңтге съЯъръп 
баҕсъ).
Жаз айсадъ: 
Ҕъч йағіЯт рттләнтЯ, 
ЭЯ ас манін йатЯтитЯ. 
ІкләЯ иеме ратЯттЯ, 
Ас йін саҕі сагЯічтЯ.
146 
(Ҕър жазға ҕаЯръ баҕъЯъп
-
чаҕъЯъп рҲйлей барсадъ. Мен адамдаЯдъ да, ҕаЯа малдаЯдъ 
да реміЯсіп, мүчелеЯін нъғайссъм. Менің сҰръмда атЯт
-
ръЯҕас азаьдъ. АдамдаЯдъң 
ессеЯі ҕасадъ, ҲздеЯі
күч
-
ктасҕа енеді.).
Ҕър айсадъ:
Ол ҕаЯ кәмтг ҕічін інәЯ, 
Ачліғ, саЯіғ, аннін тнаЯ,
Иатлаҕ йағъ мәндә сінәЯ, 
Ран келібан себЯачтЯ.
(ҔаЯ сек ҕърса ғана жатадъ. АЯпа, бидай, сағъ барҕа егіндеЯ ҕаЯдан нәЯ алъп Ҳнеді. 
Жаман адамдаЯ, дҰчпандаЯ мен келгенде сънъчсаладъ, рен келген бойда
-
аҕ олаЯ 
әЯекеске кіЯіріп, съҕъЯчи барсайдъ). 
Ҕър айсадъ:
Ранде КҲпәЯ цазанлаЯ, 
КҲзгт рінгак йіланлаЯ,
Дтк мінг ктйт стманлаЯ, 
КозЯтҕ сікіб йтгЯтчаЯ.
(Цаьн рекілді зиьндъ жәндіксеЯ, чъбъндаЯ, жъландаЯ, маралаЯ бәЯі ренің сҰръңда пайда 
боладъ, баЯлъҕ. жеЯді ҕапсап ъзғидъ).
Йай ҕъч біла каЯічсі,

ЭЯдам иарін кҲЯічсі,
ЧаЯік стстб кеЯтчсі,
Оҕсағалі осЯтчтЯ.
(Жаз бен ҕър ҕаЯръларсъ. ОлаЯдъх әЯҕайръръ Ҳз аЯсъҕчълъҕ
-
саЯън кҲЯресе барсадъ. 
ОлаЯ біЯ
-
біЯіне оҕ асасъндай әреЯ жинап айҕарсъ
). 
Жаз айсадъ:
Иілкі йаЯім ослантЯ, 
Ослаб аннін аслантЯ, 
БәклаЯ раміз аслантЯ, 
Раттнтб тгтЯ арЯічтЯ.
(Мен келгенде жълҕълаЯ жеЯден ҲздеЯі чҲп жейді. ЦҰЯайлъ чҲпсеЯ жеп реміЯеді, 
бексеЯ реміз ассаЯға мінеді, ҕтанъчсан біЯін
-
біЯі ҕъсъҕсап ойнайдъ).
БҰл айсърса адамдаЯға беЯеЯ ъЯзъғъ да, ҕтанъч
-
чассъғъ да мол жаз “жеңіп” чъғадъ. 
Ҕър каһаЯънан сайъп “жеңіледі”. Сатдағъ ҕаЯ, мҰз, еЯіп кең жазиЯа дала ҕайсадан 
кҲкмайра, жаръл
-
ҕъзъл гүл кілемге оЯанадъ. Ұзаҕҕа розълған ртъҕ ҕърса үнріз ҕалған 
алтан сүЯлі ҕҰрсаЯ
ҕайса райЯайдъ, жан
-
жантаЯлаЯ ең далада аръЯ ралъп, нағъз т
-
чт, 
ҕъм
-
ҕиғач ҕъзт ҲміЯ барсаладъ. 
147 
Жаз 
-
матръмънъң бҰл “жеңірі”—адамдаЯдъң жеңіріне айналадъ.

жүктеу/скачать 22,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: