ЖжлЮҕпЮғы  “Дитани лҰғас ас - сүЯксе” бҰдан мъң жълдай кЮҕЮй

ИаЯант білре йачъл кизеЯ.
(Ҕълъмри білре —
ҕъзъл киеЯ, 
ЖаЯамраҕсана білре —
жаръл киеЯ).
МҰндай маҕал
-
мәселдеЯ бүгінгі ҕазаҕ әдеби сілінде дәл оръ күйінде, ал кейде, рәл ғана 
ҲзгеЯген сүЯінде кеңінен ҕолданъладъ. Ронъмен, ҕазіЯгі ҕазаҕ сілінде айсълъп жүЯген 
маҕал
-
мәселдеЯдің біЯҕасаЯъ ронат кҲне заманнъң ктәгеЯі болъп сабъладъ. “Дитани 
лҰғас ас
-
сүЯксегі” оръндай маҕал
-
мәселдеЯге ҕаЯап, бҰдан он ғаръЯдай бҰЯън айсълған 
даналъҕ ойлаЯ бүгінгі күнге дейін Ҳзінің алғачҕъ мән
-
мағънарън жоғалспағанън 
кҲЯеміз.
Мъралъ:
Кеңерсі ір келіре беЯеді, 
Кеңерріз ір кеЯі кеседі.
153 
КҰр ҕанасъмен, ЕЯ асъмен.
КҲЯіксі сонъң Ҳзіңе болрън, 
ЦъЯън аръң Ҳзгеге болрън.
Алъмчъ —
аЯърсан, 
БеЯімчі —
съчҕан.
Кірі аларъ ічінде, 
Жълҕъ аларъ ръЯсънда.
Ұлъҕ болраң, кічік бол. 
Інген ъңъЯанра, боса боздайдъ.
АЯпаръз ас жүЯмер, 
АЯҕаръз алъп жеңбер.
МафмҰд ҔачғаЯи еңбегінде бҰлаЯдан барҕа да солъп жасҕан маҕал
-
мәселдеЯ оҕтчърыч 
әділдікке, аЯнамърсъ жоғаЯъ Ұрсатға, мафабасҕа адал болтға, мейіЯімділікке, ізгілікке 
үндейді.

РҲйсіп, бізге оръ “Дитани лҰғас ас
-
сүЯк” аЯҕълъ кҲне заманнъң ктәгеЯіндей болъп 
кескен Ҳлең
-
жъЯлаЯ, маҕал
-
мәселдеЯ, наҕъл рҲздеЯ “фалъҕ кҲңіліндегі ҕайғъ
-
ҕаріЯес пен 
ктанъчсъң реЯігі, онъң білім ҕазънаръ, діни және уилороуиьлъҕ кісабъ екені” датръз
1
. 
Ал, енді “Дитани лҰғас ас
-
сүЯксегі” әдебиес үлгілеЯінің кҲЯкемдік рипасъна келесін 
болраҕ, сүЯкі сайпалаЯычъң әЯсүЯлі поасикалъҕ жанЯлаЯда кҲЯкем стъндълаЯ 
жарағанън кҲЯеміз. Мәрелен, МафмҰд ҔачғаЯи жинағъндағъ еңбек, еЯлік, рүйірпенчілік, 
с. б. мәрелелеЯге аЯналған ҲлеңдеЯ баЯлъғъ деЯлік лиЯикалъҕ жанЯдағъ чъғаЯмалаЯ 
болъп келеді.
“Дитани
лҰғас ас
-
сүЯксе” апикалъҕ жанЯдағъ кҲлемді жъЯлаЯдан келсіЯілген үзінділеЯ де 
баЯ. Мәрелен, “Аңчълъҕ” және “Ҕър пен жаздъң айсъръ” наҕ оръндай кҲлемді 
апикалъҕ стъндълаЯдаи алънған үзінділеЯ болра кеЯек.
Рондай
-
аҕ мҰнда дидаксикалъҕ раЯъндағъ поазиьнъң алғачҕъ нҰрҕалаЯъ да үчъЯаръп 
ҕаладъ. БҰл жъЯлаЯда негізінен моЯалы
-
сәЯбие мәрелелеЯі рҲз боладъ. МҰнъң бәЯі 
фалъҕсъҕ уолыклоЯ мен жазба әдебиес жанЯлаЯънъң кҲп екенін ғана емер, ронъмен 
біЯге, кейбіЯ поасикалъҕ уоЯмалаЯдъң сҰп
-
самъЯъ сеЯеңде, алғачҕъ ҕатъмдаЯ 
ҕойнатънда жасҕанън дәлелдейді.
МафмҰд ҔачғаЯидің оръ еңбегіндегі Ҳлең
-
жъЯ үзінділеЯі уолыклоЯ мен жазба әдебиессің 
үлгілеЯі болъп,
1
П. ЛауаЯг. 
ОцеЯки ирсоЯии ктлыстЯъ. М
-
, 1926, р. 51
154 
баЯмаҕ және аЯтз Ҳлчемімеи жазълған
1
. Рондай
-
аҕ бҰл жинаҕсағъ поазиьлъҕ стъндълаЯ 
Ҳзінің ҕҰЯълъръ жағънан, бтън ранъ, бтнағъ, Ұйҕаръ сҰЯғърънан ҕазіЯгі ҕазаҕ Ҳлең
-
жъЯлаЯъна сіпсі жаҕън болъп келеді. 
Рәйсіп, “Дитани лҰғас ас
-
сүЯҕсегі” әдеби еркеЯскічсеЯді жан
-
жаҕсъ зеЯссей келіп, 
мънадай сүйін жараймъз. Фалъҕ атъз әдебиесі Ҳзінің саҕъЯъпсъҕ жағънан да, идеьлъҕ 
сҰЯғърънан да рол кездің Ҳзінде
-
аҕ мейлінче дамъп жесілгені датръз. Ең барсъръ —
бҰл 
Ҳлең
-
жъЯлаЯ ҕоғамдъҕ
-
әлетмессік ҲміЯдің ран сүЯлі, манъздъ мәрелелеЯін ҕамсъп, олаЯ 
жҲнінде наҕсъ пікіЯлеЯ айсадъ.
ҔоЯъса айсҕанда, Мафмүд ҔачғаЯидің сеңдері жоҕ бүл чъғаЯмаръ біздің еліміздегі сүЯкі 
сілдер фалъҕ
-
саЯдъң бәЯіне біЯдей оЯсаҕ аръл ҕазъна, сілдік, әдеби, саЯифи, 
асногЯауиьлъҕ, с. б. сҰЯғъдан мейлінче бай мҰЯа болъп сабъладъ.

жүктеу/скачать 22,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: