ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі
ӘЯійғЮеы БЮһЮврртЮллыҗ “Шгдірг
жүктеу/скачать 22,83 Mb. Pdf көрінісі
|
Добавить статус
| ӘЯійғЮеы БЮһЮврртЮллыҗ “Шгдірг
- ж прріи” (“Сүріипгр шгдіргоі”) ассъ кісабъ елетлі оЯън алдъ. БҰл чежіЯе соғъз саЯатдгн сҰЯадъ. ЦежіЯенің 1 —2 саЯатлаЯънда Адам - асадан барсап, Цъңғърфанға дейінгі оҕиғалаЯ, ал 3— 5 саЯатлаЯънда әлем әміЯчірінің Цағасай және СҲле деген ҰлдаЯънъң МатаЯаннафЯ, Моғолрсан, ИЯан және ҔачҕаЯиь жеЯінде билік жүЯгізті, 7—8 саЯатлаЯънда Жочъ балалаЯънъң Дечсі Ҕъпчаҕсағъ әкімчілік ірсеЯі, ҕазаҕ фандаЯъ. чечендеЯі мен аҕъндаЯъ стЯалъ әнгіме боладъ. Әбілғазънъң “сүЯіксеЯ чежіЯері” негізінен пЯозалъҕ чъғаЯма болра да, секрсе бәйіс және ғазал сүЯіндегі поазиь үлгілеЯі де баЯчълъҕ. АвсоЯ ҕаЯа рҲздің Ҳзін бейне біЯ Ұзаҕ жъЯ - солғат рекілді ъЯғаҕпен, Ұйҕарпен айсадъ. Мәрелен: “Меңліфан сағъ биЯ неча ил - лаЯ ес жеп, кимиз ічіп, айдай, күндей ртлтлани ҕҰчъп, 230 рънапсай йоЯғалаЯни мініп, кҲңлі скген иеЯлеЯге тциб, ол дүниеге кессі.” 1 “СүЯіксеЯ чежіЯері” күні бүгінге дейін сек саЯифи мҰЯа Яесінде ғана ҕаЯалъп келеді. Ал, кезінде ол Ҳз дәтіЯінің кҲЯкем стъндъръ раналған. Демек, Әбілғазъ чежіЯерінің ҕазаҕ әдебиесі саЯифънан аласън Ҳзіндік оЯнъ баЯ. БҰл чежіЯе Ҳскен ғаръЯда - аҕ немір сіліне, немірчеден уЯанхтз сіліне, одан ағълчън сіліне атдаЯълъп барълъп чъҕсъ. Ровес Ҳкімесі жълдаЯъ Әбілғазънъң бҰл еңбегі стЯалъ белгілі ғалъмдаЯ А. Н. Кононов және Р. Н. Иванов зеЯссетлеЯі жаЯъҕ кеЯді. 2 Ал, ҕазаҕ сілі маманда - Яъ Ғ. АйдаЯов пен Б. Әбілҕаръмов “ЦежіЯе - и сүЯік” кісабънъң зеЯсселт саЯифъна чолт жарап, ондағъ сҰЯаҕсъ рҲз сіЯкерсеЯін сілдік сҰЯғъдан салдадъ. Ҕазаҕ сілі саЯифъ мен ҕазаҕ әдебиесі саЯифън санъп білтде баға жеспер жазба еркеЯскічсеЯдің біЯі — ҔадъЯғали ЖалайъЯидъң “Жамиғ - ас - сатаЯиф” (“ЦежіЯелеЯ жинағъ”) ассъ чъғаЯмаръ. БҰл чежіЯе 1602 жълъ Рорриьда жазълғанъ мәлім. МҰнда XIV —XVI ғаръЯлаЯдағъ ҕазаҕ елінің ічкі және ръЯсҕъ жағдайъ, барҕа елдеЯмен ҕаЯъм - ҕасънаръ, біЯҕасаЯ ҕазаҕ фандаЯънъң генеалогиьръ, рафаЯадағъ раьри - әлетмессік оҕиғалаЯ айсъладъ. “Жамиғ - ас - сатаЯиф” Ҳз дәтіЯінің дәрсүЯі бойънча рол кездегі әдеби сүЯкі сілінде жазълдъ. Ронъң Ҳзінде, авсоЯ ҕазаҕ сілінің зоЯ мүмкіндіксеЯін, ғажайъп сеңетлеЯін, айчъҕсъ рез сіЯкерсеЯін, маҕал - мәселдеЯін, наҕъл - ғаҕълиь рҲздеЯін кеңінен пайдаланған. МҰнъң Ҳзі кҲЯкем пЯоза үлгіріндегі чъғаЯма Яесінде санълған. ҔадъЯғали ЖалайъЯи чъғаЯмарънъң кҲЯкемдік дәЯежерін, әдеби ҕҰнън дәлелдет үчін чежіЯеден біЯ ғана мърал келсіЯейік. “Жамиғ - ас - сатаЯифса” оЯър пасчаръ БоЯир Годтновҕа аЯналған мънадай мадаҕсат жолдаЯъ баЯ.“ Жтмләс алыкЯирсиан падчаһ фазЯаслаЯи БаЯир УедтЯатц тлҰғ бек аҕ фан дтЯ... айналаръ алсъ ф а н, сегүЯәгі сҲЯс ф а н, дүнйанъң сҲЯс бтЯцън биләгән фан, фалайҕън адллік білән ртЯгән фан, иәсім ләЯ гә Яафим ҕълъп, цъғай лаЯ нъ сойдъЯған ф а н, ҕъч та 1 Библиосека ворсоцнъф ирсоЯиков, издаваемаь И. БеЯезинъм, пЯоу. Казанркого тнивеЯрисеса. 1854 г., с. 2, царсы 1, р. 54. 2 А. Н. Кононов. Родорловнаь стЯкмен. М,— Л., 1958; Р. Н. Ива - нов. Родорловное дЯево сбЯок Абтл - гази - фана. Сачкенс 1969. 231 йаз, ай та йъл фазина да баЯ малън фаҕ йолънда ифран ҕълған ф а н, йесі иҕлим кәчтЯ нъ алған ф а н, 1 ” Міне оръ мадаҕсат Ҳзінің композихиьлъҕ ҕҰЯълъмъ сҰЯғърънан рол кездегі жъЯатлаЯ поазиьрън ерке стріЯеді. МҰнда ҕаЯа рҲздің Ҳзі бейне біЯ жъЯ - солғат рекілді ъЯғаҕсъ, Ұйҕарсъ болъп келеді. АвсоЯ белгілі біЯ рҲздеЯді немере сҰсар рҲз сіЯкерсеЯін ЯеуЯан Яесінде біЯнече Яес ҕайсалап айст аЯҕълъ оръ ҰғъмдаЯға оҕтчъ назаЯън кҲбіЯек атдаЯъп осъЯадъ. БҰл рекілді рез ҕайсалат әдірін кезінде ҕазаҕ жъЯатлаЯъ жиі ҕолданған. Мәрелен Ҕазстған РүйінічҰлъ (ФТ - ғаръЯ) Ҳзінің біЯ солғатънда “стған жеЯ” деген мағънада ҕолданълған “жҰЯс” резіне еЯекче екпін беЯіп, ҕайсалап осъЯадъ: Алаң да алаң, алаң жҰЯс, Ағала оЯдам ҕонған жҰЯс, Асамъз біздің бҰ Рүйініч, Күйет болъп баЯған жҰЯс. Анамъз біздің Бозстған Келінчек болъп сүркен жҰЯс, ҔаЯғадай мънат Ҕазстған басъЯ стған жҰЯс, Кіндігімді керкен жҰЯс, КіЯ - ҕонъмдъ жтған жҰЯс, КаЯағайдан радаҕ бтдъЯъп, Ҕълчанъмдъ раЯъ жүн оҕҕа солсъЯъп, Жанға раҕсат болған жҰЯс. ОЯса ғаръЯда рол заманнъң оЯсаҕ әдеби сілі болған чағасай сілінде жазълған “ЦежіЯелеЯ жинағъ” ҕазіЯ - гі сүЯкі сілдеЯінің ҕайръръна жаҕъндат сүЯ деген ратал стадъ. Белгілі сіл маманъ Р. Ръздъкова “Жамиғ - ас сатаЯифсъ” сілдік сүЯғъдан еғжей - сегжейлі зеЯссей ке - ліп, “ҔадъЯғали ЖалайъЯидъң ана сілі ҕазаҕ сілі болдъ, онъң “ЦежіЯерінде” сүЯаҕсъ сіЯкерсеЯді пайдалант раларънда ҕазаҕ сілінің алеменссеЯі едәтіЯ оЯън алдъ” деген коЯъсъндъ жарайдъ 2 . Демек, ҔадъЯғали ЖалайъЯидъң “ЦежіЯелеЯ жинағъ” да ҕазаҕ әдебиесі саЯифънъң ежелгі дәтіЯіне аЯналған жинаҕсаЯдан Ҳзінің сиірсі оЯнън алтъ кеЯек деп білеміз. ЦежіЯе жазтчълаЯ саЯифи деЯексеЯге ғана емер, чъғаЯманъң кҲЯкем сілмен жазълтъна да еЯекче мән беЯіп осъЯғанъ мәлім. Ҕазаҕ ҕатъмъ сіпсі ҕаЯа рҲзбен ! “Библиосека ворсоцнъф ирсоЯиков...”, 1854 г., с. 2, царсы 1, р. 3. 2 Еркі сүЯкі жазба еркеЯскічсеЯі стЯалъ зеЯссетлеЯ. Алмасъ, 198 3, 48- бес. 232 жазълған чежіЯе - саЯифсъң Ҳзін бейне біЯ дарсан - жъЯ рекілді Ұйъп съңдаған. МҰнъ чежіЯе жазтчълаЯ мъҕсап еркеЯіп келгенін аңғаЯт ҕиън емер. Мәрелен, ҕазаҕсъң сҰңғъч саЯифчъръ жүктеу/скачать 22,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|