ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі

ЖаЯкъЯап сҰЯған меңі баЯ екен.
Ол ҕъздъң рҰлтлъғъ рондай.
ЕгеЯ ол ктлре —кҲк арпан ҕаЯҕълдап күледі.
ЕгеЯ ол жълара —
кек арпан күңЯене жълайдъ
Оғъз ҕаған онъ кеЯді де, ерінен сандъ.
(АҕъЯъ) баЯдъ, рүйді, үйленді.
АЯада
 
салай күн, салай сүн Ҳскен роң рол әйелден үч Ұл
 
бала стъладъ:
БіЯінціріга —
Күн ас ҕойділаЯ, 
Ікінціріга —
Ай ас ҕойділаЯ, 
Тцтнцтріга —
ЖҰлдъз ас ҕойділаЯ.
МЮекҰлы:
 
БіЯінчіріне —
Күн деп ас ҕойдъ, 
Екччіріне —
Ай деп ас койдъ, 
Үчінчіріне —
ЖҰлдъз деп ас койдъ.
БҰдан рон, Оғъз ҕағаннъң ан, атлап жүЯіп сағъ біЯ сеңдері жоҕ рҰлтдъ кҲЯгені, ҕъзға 
ғачъҕ болъп, оған да үйленгені, одан үч Ұл бала стълғанъ, ерімдеЯіь “Ҕек” (Арпан) 
“Сат” және “Сеңіз” деп ҕойғанъ саЯсъмдъ есіп баьндаладъ.
Міне, родан кейін ғана жъЯдъң негізгі оҕиғалаЯъ барсаладъ. Оғъз каған үлкен сой жарап, 
ронда Ҳз фалҕъна үндет сарсайдъ: “Дүниенің сҲЯс бҰЯъчъ сүгел маған бағънтъ сиір. 
Бізге Ҳз еЯкімен бағънғандаЯ —
ралък сҲлерін. БағънбағандаЯ—
жатъмъз боладъ.
105 
ОлаЯға ҕаЯръ ҕирапръз кҲп әркеЯ жібеЯіп, ҕҰЯсамъз. Біздің ҰЯанъмъз, жолбарчъмъз —
кҲк ҕарҕъЯ болрън!” дейді ҕаған.
Алсън каған барҕаЯасън ел Оғъз ҕағанға елчі жібеЯіп, кҲпсеген алсън мен күмір, 
ҕирапръз ҕазъна әкеліп беЯіпсі. Ал, енді ҮЯім ҕаған барҕаЯасън ел Оғъз ҕағаннъң 
жаЯлъғъна ҕҰлаҕ арпапсъ. Оғъз ҕаған деЯет ҮЯүмге ҕаЯръ роғърҕа ассанадъ. Жолда 
әркеЯ чаЯчап, сънъғадъ. СаңрәЯіде Оғъз басъЯ жасҕан часъЯға біЯ жаЯъҕ рәтле сүреді:
Рол жаЯъҕ рәтледен кҲк чачсъ,
КҲк жалдъ аЯлан ҕарҕъЯ чъға келді де,

Оғъз ҕағанға сіл ҕассъ:
“0, Оғъз! Рен ҮЯүмге ассанъп баЯаръң,
О, Оғъз! Мен рені барсап жүЯейін” деді.
...БіЯнече күннен роң
КҲк жалдъ аЯлан бҲЯі
Соҕсадъ.
Оғъз ҕаған да әркеЯімен соҕсадъ.
МҰнда Исилы деген Ҳзен боласън.
Рол Исилыдің жағарънда,
Роғър барсалдъ.
ҔаЯасат маңайънда
(Екі) әркеЯ аЯарънда 
КҲп чайҕар болдъ.
КҲпсің кҲңілі —
Ҕайғъ
-
ҕаріЯеске солдъ.
Цайҕарсъң аьтръз болғанъ рондай:
Исилы Ҳзенінің ртъ ҕъп
-
ҕъзъл ҕан болдъ.
Оғъз ҕаған барсъ (жеңді)
ҮЯүм ҕаған ҕачсъ.
БҰдан кейін жъЯда Оғъз басъЯмен роғърпаҕ болған ТЯтр бек (ОЯър бек) стЯалъ, онъң 
баларъ Раклаб ҕаланъ Ҳз еЯкімен беЯгені жайънда, Еділ Ҳзенінен Оғъз басъЯдън. әркеЯін 
рал жарап Ҳскізген Ҕъпчаҕ бексің сапҕъЯлъғъ фаҕънда, ҔағаЯлҰҕ пен Ҕалац бексеЯ 
жҲнінде айсъладъ.
ДжтЯджис ҕағанмен болған роғърса Оғъз басъЯдъң жеңіп чъҕҕанъ, онън, үнді еліне, 
Сибес пен РиЯиьға жоЯъҕсаЯъ МараЯ ҕағандъ бағъндъЯғанъ мейлінче саЯсъмдъ рбжес 
негізінде ртЯесселеді.

Оғъз басъЯдъң жанънда жүЯген Ұлъ СүЯік деген біЯ данъчпан адам баЯ екен. Рол ҕаЯиь 
сүрінде біЯ алсън радаҕ пен үч күмір жебе кҲЯіпсі. Алсън радаҕ күннің чъғър жағънан 
басъръна ҕаЯай, ал үч күмір жебе сүн саЯапҕа (ьғни ролсүрсікке) ҕаЯай жасъЯ екен. Ол
106 
Ҳз сүрін Оғъз ҕағанға айсъп, “жатлап алған жеЯлеЯіңді ҰлдаЯъңа бҲліп беЯ” дейді. Оғъз 
ҕаған бҰл кеңерсі маҕҰл кҲЯіп, алсъ Ұлън чаҕъЯсъп алъп әміЯ есе рҲйлейді:
“КҲңілім менің аң атлатдъ кҲкрейді,
ҔаЯссъҕсан біЯаҕ еЯлігім оған жеспейді,
РендеЯ —
Күн, Ай және ЖҰлдъздаЯ,
СаңрәЯі жаҕҕа, чапаҕҕа жаҕън баЯъңдаЯ.
Ал, рендеЯ —
КҲк, Сат және
СеңіздеЯ
Сүпек жаҕҕа бағъс алъңдаЯ”
Үчеті күн чъғърҕа ҕаЯай кессі,
Үчеті сүн саЯапҕа бес сүзеді.
Күн, Ай және ЖҰлдъз кҲп киік, кеп ҕҰр атлап,
Жолда келе жасъп алсън радаҕ сатъп алъпсъ,
Алъпсъ да әкеріне әкеліп беЯіпсі.
Оғъз ҕаған марайЯап күліпсі де,
Жайдъ (радаҕсъ) үчке ҕаҕ бҲліпсі де айсъпсъ:
“Ей, ағалаЯъ, мъна радаҕ рендеЯдікі болрън,
Радаҕ рекілді (рендеЯ де) жебелеЯіңді әманда
КҲкке жескізе асасън болъңдаЯ”.
КҲк, Сат және Сеңіз,
КҲк киік, кҲп ҕҰр атлап келе жасъп,
Жолда үч күмір жебе сатъп алъпсъ,
Алъпсъ да әкеріне әкеліп беЯіпсі.

Оғъз ҕаған марайЯап, күліпсі де,
Үчетіне үч жебені үлерсіЯіп беЯіпсі,
БеЯіпсі де айсъпсъ:
“Е, інілеЯі, мъна жебелеЯ рендеЯдікі болрън.
БҰл жебелеЯді асҕан радаҕ (екенін ҰмъспаңдаЯ),
РендеЯ оръ үч жебе рекілді болъңдаЯ”.
Рорън
Оғъз ҕаған бүкіл ел
-
жҰЯссъ жинап, үлкен кеңер ҕҰЯъп, сой жарапсъ, Ҳз иелігіндегі 
жеЯдің бәЯін балалаЯъна беліп беЯіпсі. Ронда Оғъз ҕаған айсъпсъ:
“Ей, ҰлдаЯъм менің,
Мен баръмнан кҲп нәЯре Ҳскіздім,
Салай
-
салай чайҕарсъ кҲЯдім.
Радаҕ саЯсъп, кҲп оҕ ассъм,
ДҰчпандаЯъмдъ жълассъм,
ДорсаЯъмдъ кҰлдіЯдім.
КҲк СәңіЯі алдъндағъ паЯъзъмдъ Ҳседім.
Ел
-
жҰЯсъңдъ рендеЯге сабър есем”.
Рәйсіп, “Оғъз
-
наменің” негізгі идеьръ —
бүкіл сүЯкі елін біЯлікке чаҕъЯт, дорсъҕ пен 
адамгеЯчілікке үндет, ръЯсҕъ жатға ҕаЯръ күЯерке чакъЯт болъп сабъладъ.

жүктеу/скачать 22,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: