ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі Смйыҕпырыйын, гиілші ргп яюоыйры алмасы “ана сілі> 1991п
жүктеу/скачать 1,11 Mb. Pdf көрінісі
|
Ezhelgi dauir adebieti Kelimbetov (1)
| Кглг пүриі эвгЯж СүЯік ҕағанасънъң Ұлан-ғайъЯ Ҳлке-гоигрпиішпгріліҗ рін мекендеген
ран алтан сайпалаЯдъң пійі бәЯіне біЯдей сүрініксі оЯсаҕ сілі бол- дъ. Дегенмен сілі, сҰЯмър-сіЯчілігі, әдес-ғҰЯпъ және ҕоғамдъҕ ҕаЯъм-ҕасънарсаЯънъң ҲзаЯа жаҕън, сіпсі оЯсаҕ болғанъна ҕаЯамай ҕағанас ҕҰЯамъндағъ әЯбіЯ сайпанъң Ҳзіндік сіл еЯекчеліксеЯі баЯ еді. Мәрелен, ОЯфон аңғаЯънан сабълған еркеЯскіч-жъЯлаЯдъң сілін біЯҕасаЯ лингвирсеЯ ҕазаҕ сіліне жаҕън дере, енді біЯетлеЯі ҕъЯғъз немере факар, алсай сілдеЯімен стърсьр деген пікіЯ айсадъ. БҰл сіл — біЯнече сүЯкі сілдеЯінің саЯифи оЯсаҕ мҰЯаръ деп ҕаЯатчъ ғалъмдаЯ да баЯ. ӘЯине, бҰл пікіЯлеЯдің бәЯі де әлі де болра айҕъндай сүртді салап еседі. Ронъң Ҳзінде, кҲне сүЯкі жазба еркеЯскічсеЯінің сілін ҕазіЯгі ҕазаҕ сілі уаксілеЯмен ралърсъЯа осъЯъп зеЯссетчі біЯ соп ғалъмдаЯ Күлсегін, Білге, ҕаған, СонъкҲк ҕҰЯмесіне жазълған жъЯ жолдаЯънъң сілі дъбърсъҕ жағънан да, лекрикалъҕ және моЯуологиьлъҕ сҰЯғъдан да ҕазаҕ сіліне жаҕън деген ғълъми пікіЯді баръмъЯаҕ айсъп жүЯ. Мәрелен, Р. Аманжолов, Ғ, Мү-рабаев, Ғ. АйдаЯов, А. Аманжолов, Е. Ағманов, А. ЕренғҰлов, Ҕ. ұміЯәлиев, с. б. біЯҕасаЯ лингвирс-ғалъмдаЯ оръ пікіЯді әЯҕайръръ сүЯлі ҕъЯънан келіп дәлелдеп, ара ҕҰндъ ғълъми еңбексеЯ жаЯиьладъ. РолаЯдъң ічінде, әріЯере, белгілі сіл маманъ Ғ, Ай- 37 даЯовсъң зеЯссеті ОЯфон еркеЯскічсеЯінің сілч сеЯеңіЯек санъп-білтге кҲп репсігін сигізіп келеді. 1 Күлсегін, Білге ҕаған және СонъкҲк жъЯлаЯъндағъ рҲздеЯдің кҲпчілігі деЯлік атдаЯма жарамай-аҕ рол жазълған ҕалпънда ҕазіЯгі ҕазаҕ оҕъЯманъна жаҕръ сүрініксі. БҰған Күлсегін еркеЯскічінің кічі жазтъ мен үлкен жазтънан біЯнече мърал келсіЯейік. Ол йеЯеЯт баЯраЯ, СүЯк бтдтн Ҳлсецірірен МазмҰнъ: Ол жеЯге баЯраң СүЯкі фалҕъ, рен Ҳлімчірің. Оръндағъ “йіЯ — жеЯ, “ол”— ол, “баЯраЯ”— баЯраң, Інім Күлсегін еЯ ас болсъ МазмҰнъ: Інім Күлсегін еЯ асағън асандъ. БҰл Ҳлең жолъндағъ: “інім”— інім, “еЯ”—еЯ, “ас болсъ”— асандъ. Інім Күлсегін біЯле рҲзлечдіміз МазмҰнъ: Інім Күлсегінмен аҕълдарсъҕ. Немере: йеЯціеЯ йантлтп, боғтзланст. Мазмүнъ: ЖеЯчі (жол барсатчъ) жеЯ жаҕълъп, батъздалдъ. Біз әңгіме есіп осъЯған жъЯлаЯдағъ кҲпсеген лекрикалъҕ алеменссеЯ ҕазіЯ де рол күйінде айсъладъ немере лекрикалъҕ сҰлғарън рәл ғана ҲзгеЯскен: “ҕъз”— ҕъз, “келін”— келін, “ел”— ел, фалъҕ, “оҕ”— оҕ, “бай”— бай, “бтйтЯтҕ”—бҰйЯъҕ, “йағъ”— жат, “ктц ”- күч, “ҕҰс”— ҕҰс, баҕъс, “біліг”— білім, “ктң”_-күң “йегЯен”— жиЯен, “йачъл”— жаръл, “кҲк”- кҲк, “соЯъғ”— соЯъ, “аслан”— ассан, “аңла”— 1 Г. АйдаЯов. Язък ОЯфонркиф памьсников дЯевнесбЯкркой пи-рыменнорси ТІІІ-века. Алма-Аса, 1971. 38 сүрін, “йъғ”—жъҕ, “ерід”—еріс, “кірі”—кірі, “сағ”— сат, “алстн”— алсън, с. б. МҰнъң бәЯі Күлсегін, Білге каған, СонъкҲк еркеЯскіч-жъЯлаЯънъң сілі ҲзгелеЯінен гҲЯі ҕазіЯгі ҕазаҕ сіліне жаҕън сҰЯғанънан деЯек беЯре кеЯек. Әйсре де сек сілдік уаксълаЯға ҕаЯап бҰл жазба жәдігеЯліксеЯді сүЯкі сілдер біЯ ғана фалъҕсъң мҰЯаръ деп ранат дҰЯър болмар еді. жүктеу/скачать 1,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|