Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган


алаушысына байланысты. С ездщ алхимиясы мш е, осы арадан басталады» - дейдь



Pdf көрінісі
бет549/780
Дата19.10.2023
өлшемі31,36 Mb.
#119326
1   ...   545   546   547   548   549   550   551   552   ...   780
Байланысты:
Әдеби сын

;алаушысына байланысты. С ездщ алхимиясы мш е, осы арадан басталады» - дейдь
Кабдеш М.Эуезовтщ «Абай жолын» кайта окып шыккандагы, «Timi, табынуым мен та- 
(ыркауым бурынгыдан да кушпрек болды ма деп ойлаймын.
Ец керемен, терт ш т а т ы аягына дешн окып шыкканда, «осы калай?» дейтш 
6ipfle-6ip
(уюс сейлем, не орнын таппаган сез бен пркес кездеспед1 гой. 
Bip 
ецкей сылдыраган сулу 
;елгам, сезбен салынган эсем суреттер жур1сшен танбас жоргадай тегшед1 де отырады. 
)кып отырганда, сахараныц саумал ауасын жуткандай, рахаттанып демеласыз» - деген 
icepiH 
де айтыпты. Сез енерше осындай улкен жауапкершшкпен карайтын К-Жумадигов 
езш жалац кьшмай, Э.Кекшбаевтыц, Д.Досжановтыц, С.Мукановтыц кейб1р прозалык шы- 
армаларында кеткен тш д к кемшшктерд1 де керсете кеткен.
16.7. ЭДЕБИЕТ ТАРИХЫН ШОЛГАНДА
Казак эдебиетшщ тарихын терецдете зерттеу м эсел еа букш сексен1нш1 жылдардьщ 
:ун тэрпбшен тускен жок. Ауыз эдебиетшщ мэселелер! Р.Берд1баевтыц «Заманалар сыры, 
[емесе мэдени мураны мецгеру жайында («Казак эдебиеп», 10.10.1980), «Фольклор жэне 
:еркемдк даму» («Казак эдебиеп», 16.07.1982), «Тапкырлык - айтыс керю» («Жалын», 1983, 
tel), «Эпостыц тарихилыгы» («Казак эдебиеп», 03.08.1984), «Ш.Уэлиханов - фольклоршы» 
«Жувдыз», 1985, №10), С.Кайнарбаевтьщ «Акьш Сараныц Б1ржан салмен айтысы» («Жалын», 
980, №1), М.Дуйсеновтщ «Ka3ipri казак ертегшер! жайлы 6ipep сез» («Казак эдебиеп»,
15.01.1985), Б.Адамбаевгыц «Сырымньщ сездерЬ> («Жулдыз», 1985, №4), «Шешендк пернелер» 
«Жулдыз», 1985, №5), А.Сейд!мбековтщ «Жанрдыц жаца нышандары» («Жулдыз», 1989, №8), 
Шепмовтщ «Мен 6ip тшек айтайын» («Казак эдебиеп», 03.02.1989), т.б. макалаларында ауыз 
дебиеп шн 
Keft6ip 
мэселелер! кетершдь Десек те осы пз1мнщ езшен-ак эл
1
де болса, казак 
Ьольклортану гылымыньщ канат жайып, терендей алмай жаткандыгы байкалады. Муныц бас- 
ы ce6emepi б1ршилден, ауыз эдебиетш зерттеуш! галымдардыц тапшьшыгы, шамасы кел- 
<ей жаткандыгы болса, еюншщен, кеп такырыптардыц жабык кушнде калып кел ген д т едг


398
Дандай ЫСКАК?ЛЫ
Сондыктан да 30-40-50 жылдарда кабылданган каулылардыц кушш жойган Казакстан 
Компартиясы Орталык Комитетшщ каулысында «Казак халкыныц ауызша жыраулык твор- 
чествосыньщ кептеген ескертюштсрше, acipece, ногайлы циклындагы «Ер Теепк», «Ед1ге 
батыр», «Карасай-Кази», «Орак-Мамай», «Ер Сайын», «Шора батыр», «Казтуган батыр» се- 
кщщ батырлар жырына да дэл осындай («феодалдык-реакцияльщ, буржуазияльщ-ултшьщцык 
жэне дшшш шыгармалар») бага берщщ» - дей келш, «халыктьщ ауызша творчествосыныц 
шыгармаларын когам дамуыньщ диалектикасы, когамдык-саяси Ka3ipri жагдайы ескершген 
тургыдагы тусппктемелермен коса басып шыгару усынылады» - деп жазыдды. Сейтш, ауыз 
эдебиеп улгшерш игеру саласында казак фольклористершщ алдына уж ен мшдеттер койылды.
Осы каулыда «Бул документтерде XVIII, XIX гасырлардагы жэне XX гасырдыц басын­
дагы казактыц ауызша поэзиясыныц 
ipi 
екшдер1 Букар жырау, Базар жырау, Дулат, Мурат, 
Шортанбай, Шэцгерей Бекеев, Fумар Карашев, Нарманбет Орманбетов, Султанмахмут То­
райгыров, МэшЬур Жусш Кепеев творчестволык муралары зшд! де дэлелаз турде 
TepicKe
шыгарылды. Олардыц шыгармалары феодалдык-реакцияльщ, буржуазияльщ-ултшылдьщ жэ­
не дшшш шыгармалар деп танылды» («Казак эдебиеп», 15.12.1989) - делшдь Сейтш, еткен 
гасыр басындагы казак эдебиетшдеп ултшыл, дшшш багыттагы каламгерлер толык акталды. 
Жалпы айтканда, «Эдебиет пен енер мэселелер! бойьшша 30-40-шы жылдар кезещ мен 50-nii 
жылдар басында кабылданган каулыларды зерттеу женш деп Казакстан Компартиясы Ор­
талык Комитет! Комиссиясыныц Корытындысы» казак эдебиетшщ тарихын зерттеуде бу­
рынгы барльщ шектеулерд1 алып тастаган, нактылы деректерге суйенген гылыми нег!зд1 
казак эдебиетшщ тарихын жасауга жол ашты.
Десек те турл1 саяси сыпаттагы шектеулерге карамастан казак эдебиетшщ тарихына ка­
тысты зертгеулер сексеншип жылдардыц ен бойында толассыз журш жатты. Э.Кумюбаевтьщ 
«Шал акьш» («Жалын», 1980, №6), М.Дуйсеновтщ «Кене жазу терюндерЬ («Казак эдебиеп»,
04.09.1981), «Сынтастардагы жазу сырлары» («Казак эдебиеп», 30.01.1981), «Атаулар теринше 
уцшсек» («Казак эдебиетЬ), 08.01.1982), Э.Сарайдыц «Тагы да жыраульщ енер хакында» 
(«Казак эдебиетЬ), 01.01.1982), Н.Кел1мбетовтщ «Жыраулар поэзиясын сез етсек...» («Казак 
эдебиетЬ), 12.03.1982), «Бабыр-наме» туралы 6ipep сез» («Казак эдебиетЬ), 18.02.1983), 
Б.Ыскаковтыц «Акмолла акьш» («Жулдыз», 1981, №8), Э.Дербюэлиннщ «Кене жазба муралар» 
(«Жулдыз», 1981, №5), «Байыргы эдебиет бастаулары» («Жулдыз», 1982, №9), И.Кенжалиев- 
тщ «Махаббатгыц тагы 6ip толгауы» («Жулдыз», 1981, №5), К-6м1рэлиевтщ «Култегш» («Ка­
зак эдебиеп», 23.07.1982), К-Мухаметхановтыц «Бухар жырау» («Казак эдебиеп», 30.07.1982), 
Э.Маргуланньщ «Коркыт туралы жазбалар» («Казак эдебиетЬ), 12.11.1982), М.Мырзахметовтщ 
«Бабьф-наме» жэне Абай» («Казак эдебиетЬ), 15.07.1983), К-Эм1рэлиев пен М.Мырзахметовтщ 
«Казак филологиясьшыц актуальды проблемалары» («Казак эдебиеп», 16.09.1989), Е.Этебаев- 
тыц «Акын жайындагы акикаттар» («Казак эдебиетЬ), 13.12.1984), К-Мухамедхановтыц «Ма- 
гауия Абайулы Кунанбаев» («Жулдыз», 1985, №4), «Семсер жырга сергек карайьщ» («Казак 
эдебиетЬ), 09.05.1986), Р.Сыздьщованыц «Дулат акын» («Казак эдебиеп», 10.07.1987), Б.Сар- 
балаевтыц «Таза булак» («Казак эдебиетЬ), 24.07.1987), Э.Дербюэлиевтщ «Эбу-Насыр эл-Фа- 
раби» («Жалын», 1987, №1), Э-Коцыратбаевтьщ «Коркьгт туралы акикат пен ацыз» («Жальш»,
1987, №4), К.Жушсовпн «Шортанбай жырау» («Казак эдебиеп», 08.09.1989), О.Исмаилов- 
тыц «Осы журт Бактыбайды бше ме екен?» («Казка эдебиеп», 13.07.1990), К-Ергебековтщ 
«Сушнбай жырдыц пырагы» («Казак эдебиеп, 21.09.1990), К-Сыдьщовтыц «Махамбет жи­
нагы калай курастырылды» («Казак эдебиеп», 12.10.1990), Ж.Элмашевтщ «Кулан акын» 
(«Казак эдебиеп», 26.07.1991), Х.Сушншэлиевтщ «Мурат акын» («Жулдыз», 1991, №1), 
т.б. макалаларында казак эдебиеп тарихыныц мэселелер! турлш е децгейде сез болды.
Э.Дербкэлин «Кене эдебиет жэне оныц зерттелуш» сез еткенде, осы багыттагы жумыс- 
тарды жандандыру мэселесш кетередЬ Автордьщ ойынша, «Эдебиет тарихьш жасауцыц езш- 
дш imKi, сырткы кептеген зацдыльщтары бар. 1ши зацдылыктары пкелей керкемдш дуние- 
с1не, оньщ есу, ербу, езара жалгасу, жуйелш к жайларына байланысты болса, сырткы зац­
дылыктары сол тарихты жасауга дайындыктыц ж еткш кп, жеткшкЫздшше, гылымныц жэ­
не оныц маман кадрларыньщ дэрежесше, аз-кептшне, т.б. байланысты» («Казак эдебиеп»,
06.05.1983). Турю хальщтарына ортак ежелп эдебиет ескерткштерш зерттегенде, олардын 
«казак халкына, оныц керкем дк ойына, тарихына н еум ен жакын деген мэселелерден 
узамауымыз кажет. Осы тургыдан келгенде, бул жазбалардыц езге турю тшдес хальщтар- 
мен 6ipre бпге де етене жакындыгын керемп» - дейд1 галым.


Эдеби сын тарихы
399
К.0м1рэлиев пен М.Мырзахметов «Казак филологиясыньщ актуалды проблемаларын» 
козгады. Авторлар казак филологиясыньщ Tin 6uiiMi мен эдебиетгану гылымыньщ 6ip-6ipi- 
мен тыгыз байланыста екенш айта келш, оларды б1ртутас зерттеу кажетпгш усынады. Эде­
биеттщ тарихынсыз казак эдеби тш н щ тарихын жасау мумкш емес екещцгш ескертп. Осы 
орайда ежелп дэу1р эдебиетшщ, казак хандыгы тусындагы эдебиеттщ ез дэрежеанде зерт- 
телшбей келе жаткандыгын еске салады. Осы саладагы м1ндеттерд1 «Б1рш1шден, универ­
ситет пен педагогикалык институттьщ филология факультеттершщ студенттерше казактыц 
кене дэу1р (VTII—
XII гасыр жэне XIII-XV гасыр, XV-XVHI гасыр) эдебиеп мен тшнен, казак 
тш тарихынан мазмуны терец, жогары сапалы б ш м беру - казак филологтарыныц алдында 
турган непзп жэне ете зэру мшдет. Екшппден, муныц esi казак филология гьшымыныц ал­
дында казак эдебиетшщ кене тарихы жэне казак эдеби Tmi тарихы мен казак тарихы деген 
ipi-ipi уш гылым саласын теориялык api гылыми сипаты бойынша терец улпде жасауды ке­
рек етедь Ушшшщен, бул ушш зерттеудщ жаца эдютер1 болуы шарт: тектес проблемаларды 
комплексп турде алып, 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   545   546   547   548   549   550   551   552   ...   780




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет